پژوهشگری دانش آموزان در فراز و نشیب تصمیم مدیران

بچه ها به کلاس درس اشتیاق نشان نمی دهند. زنگ ریاضی و هندسه برایشان عذاب آورترین ساعت هاست. در کلاس زمین شناسی حتی ساده ترین سنگ ها نظیر گرانیت ساختمانی را نمی شناسند. در کلاس تاریخ مرد نمکی را فردی متعلق به یکی از سلسله ها می دانند!! آیا این موج بی رغبتی در فراگیری دانش به دره های عمیق پرنشده در نظام آموزشی باز نمی گردد؟ در طول یک دهه گذشته چه حنجره هایی که فریاد زدند: مسیولان، کارشناسان! سیستم آموزشی صرفاً بر پایه حفظیات، دانش آموز را به پرتگاه افسردگی و بی انگیزگی می کشاند. اما هنوز هم حرکتی تحول برانگیز برای تقویت پایه های تحقیق و پژوهش در کلاس درس صورت نگرفته است. معلم در زمان محدود تدریس به اتمام کتاب می اندیشد و دانش آموز فقط در فکر کسب نمره است، این گونه رد فرمول ها و مباحث در ذهن دانش آموز نقش می بندد، بدون آن که کاربرد و یا اصلاً منشأ آن را بداند. ذهنی که انباشته از فرمول هاست به زودی دستخوش استهلاک و خمودگی می شود.  
زمان تک گویی معلم در کلاس درس و حتی محور بودن تخته سیاه سپری شده و سیستم آموزشی در همه جای دنیا دستخوش تغییرات محسوسی شده است. مشارکت معلم و شاگرد در روند تدریس، یادگیری برپایه مشاهده عینی و کار عملی، اهمیت پژوهش و تحقیق در کلاس درس و... همگی از مواردی است که در سیستم آموزشی مدرن و به روز جایگاه خاص وفوق العاده مهمی دارند.
هنوز هم افرادی هستند که در یک نقطه در جازده و می پندارند هرگونه افزایش بودجه برای کیفیت بخشی به سیستم آموزشی دور ریختن سرمایه هاست! از نگاه این قشر آموزش و پرورش صرفاً یک سیستم مصرف کننده است که تا آن جا که می توان باید از هزینه ها کاست. در حالی که در یک نگاه رو به بالا این طور نتیجه گیری می شود که همه نیروهای جامعه یک روز دانش آموز بوده اند، پس سرمایه سازندگی آینده کشور از دل نظام آموزشی رشد کرده و به ثمر می رسد. لذا تخصیص بودجه بیشتر به بخش تحقیق و پژوهش دانش آموزی بدون شک یکی از ضروریات ضرب الاجلی است.


● قلب تپنده پژوهش های دانش آموزی
پژوهشکده های آموزش و پرورش قلب تپنده تحقیقات و پژوهش دانش آموزی هستند. در سطح شهرستان استان تهران برای 27 منطقه، 12 پژوهشسرا وجود دارد. در شهر تهران نیز برای 19 منطقه، 14 پژوهشسرا داریم.
غلامحسین رستگار نسب، مدیر پژوهشسرای دانش آموزی محمدبن زکریای رازی آموزش و پرورش ناحیه یک شهرری توضیح می دهد: ما در هر سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان انجمن های علمی داریم. در مقطع ابتدایی و راهنمایی انجمن علوم آزمایشگاهی و نجوم فعال اند. در مقطع دبیرستان در شاخه های زیست شناسی، ریاضی، فیزیک، شیمی، ایده پردازی و اختراع، نجوم و ری شناسی پژوهشگران جوان دانش آموز قدم های بزرگی برداشته اند و با جدیت کار می کنند.
این پژوهشسرا با دانشگاه های داخلی نظیر فردوسی مشهد، شیراز، ژیوفیزیک تهران، علوم تکمیلی زنجان و دانشگاه اهواز همکاری داشته و نیز به تبادل اطلاعات با دانشگاه های خارجی نظیر سی جونگ کره جنوبی، آیدکا در هندوستان، چیانگ مای تایلند، انجمن نجوم فریودی آمریکا و آبوکرک در آمریکا می پردازد.
وی ادامه می دهد: خیلی از پروژه های علمی را دانش آموزان ما با همکاری دانش آموزان سایر کشورها به نتیجه رسانده اند. مثلاً پروژه اندازه گیری فاصله زمین تا ماه را با همکاری دانش آموزان آمریکایی انجام داده ایم. در محاسبه علمی این پروژه یک سری رصدها توسط دانش آموزان آمریکایی و یک سری رصدها هم توسط دانش آموزان ما صورت گرفت. بعد از یکسال و نیم جمع آوری اطلاعات محاسبات صورت گرفته از طریق رایانه مبادله شد و ما توانستیم فاصله ماه تا زمین را به کمک محاسبات ریاضی پیدا کنیم. در آزمایش بین المللی دیگری پروژه اندازه گیری شعاع زمین را به کمک دانش آموزان هندی، ایتالیایی و تایلندی پیگیری کردیم.
در این آزمایش از روش اراتوستن و بررسی رفتار سایه شاخص استفاده شد. یعنی اگر پرتو خورشید با یک شاخص عمود در زمین زاویه بسازد، می توان با داشتن فاصله بین دو نقطه از دایره نسبت به اندازه کل محیط دایره اقدام کرد (این روش به اراتوستن مشهور است.) بر این اساس با به دست آوردن فاصله دو شهر و نسبت گرفتن از کل زاویه یک دایره، محیط کره زمین و با تقسیم بر دوپی، می توان شعاع کره زمین - چیزی در حدود 6380- را اندازه گرفت. نتایج اغلب پژوهش ها نظیر اندازه گیری شعاع زمین در مجلات معتبر بین المللی به چاپ رسیده اند.
مرد ترویج علم ایران در سال 85 گله مندانه می گوید: این تندیس ها و القاب بر جایگاه پژوهش و اهمیت پژوهنده کم و زیاد نمی کند. باید مسیله ریشه ای حل شود. چطور است که از یک ورزشکار بارها و بارها تقدیر به عمل می آید اما از کار یک پژوهشگر که چند سال برای جمع آوری اطلاعات آن پروژه وقت گذاشته، تنها 4 دقیقه خبر تلویزیونی تهیه می شود؟ باید دید مسیولان چه قدر به امر پژوهش توجه دارند که از دانش آموز انتظار رغبت به تحقیق داریم؟ ما خیال می کنیم بچه ها درک نمی کنند، اما اتفاقاً آنها همه چیز را تیزبینانه می سنجند. آنها وقتی به مقطع متوسطه می رسند، برای آینده شان از جامعه الگوبرداری می کنند. جوانی که می بیند پسرعموی دلالش بسیار متمول اما برادر تحصیل کرده اش بیکار است، چطور می تواند به این نتیجه برسد که علم و پژوهش از اهمیت بالاتری برخوردار است؟ آن معلمی هم که در سرکلاس پژوهش را جدی نمی گیرد یا اصلاً از اهمیت این مقوله بی خبر مانده و یا پایان کار را می بیند، با خودش می گوید من که معلم هستم چندین سال از عمرم را بر روی هدایت فلان پروژه علمی بگذارم در پایان چه عایدم می شود؟ آیا کسی بها می دهد؟ به هر جهت از لحاظ مادی در امنیت خواهم بود؟ حداقل هزینه های به ثمر رساندن پروژه باز خواهد گشت؟


● جلسه امتحان مدرن نیاز نظام آموزشی
به نظر می رسد هر دو شاخه مدیریت در آموزش و پرورش و نیز سیستم آموزشی نیازمند تحول بنیادی برپایه پژوهش و تحقیق هستند. امیر شهاب معاف مسیول سنجش و ارزشیابی تحصیلی آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران باخنده می گوید: شیوه برگزاری امتحانات در مدارس به گونه ای است که حتی خودم هم پا به پای دانش آموزان استرس دارم. اگر حقوق معلم ها و یا کارهای دیگر کمی دیر شود، بالاخره می توان جبران کرد، ولی اگر در زمان امتحان و محل برگزاری اتفاقی بیفتد، امکان دارد کل برنامه امتحانی منطقه، شهر، استان و یا حتی کشور به هم بریزد.
وی که دانش آموخته مدیریت MBA است به زبان مدیریت مدرن ضرورت تحول در مدیریت آموزشی را برپایه تحقیق و پژوهش این گونه توضیح می دهد: در هر سازمان دوگونه دارایی ها تعریف می شود، یکی دارایی های نامشهود و دیگری دارایی های مشهود دارایی های مشهود آن چیزی است که به چشم می آید نظیر میز، صندلی، کاغذ و... دارایی های نامشهود. سرمایه انسانی، اطلاعاتی و سازمانی ست. الان در مدیریت نوین اگر بتوانیم از دانش و اطلاعات سرمایه انسانی نهایت استفاده را ببریم، موفق هستیم. 75 درصد سازمان های موفق دنیا بر روی این بخش سرمایه گذاری کرده اند. در حیطه مدیریت امتحانات مدارس سه عرصه را پیش رو داریم: فرآیند برگزاری امتحانات، تشویق افراد تلاشگر و طراحی سؤال.
در نتیجه گیری باید دید کدام فرآیند اگر متمایز از بقیه شود، سازمان و کارشناسی ما را متمایز و شاخص می کند؟
وی که موفق شده روند طراحی و توزیع پاکت سؤالات امتحانی را در مناطق حوزه کاری خود متحول کند، می گوید: همواره بحث بر سر این بوده که کیفیت سؤالات امتحانی چگونه باشد؟ خلاقانه سؤال طرح کنیم و یا صرفاً حفظیات دانش آموز را محک بزنیم. کمتر پیرامون چگونگی توزیع پاکت های سؤال در بین حوزه های امتحانی صحبت شده و فکری کرده ایم. در شیوه سنتی تعداد زیادی ورق کاغذ، نیروی انسانی و زمان به هدر می رفت. سؤالات پس از طرح باید تکثیر می شد، لاک و مهر و بسته بندی کرده و با قرنطینه طراحان به مناطق و سپس حوزه های امتحانی ارسال می کردند. اما در شیوه جدید کلیه سؤالات مربوط به کلیه کتاب های هر سه مقطع در یک CD گنجانده می شود. برای هر لیست سؤال، متعلق به یک روز امتحان کد رمز ویژه ای قرار داده ایم.
سیستم هوشمند ما واقع در آموزش و پرورش مرکز قادر است چنانچه در آموزش و پرورش منطقه تاریخ اشتباه تعیین شود، تذکر دهد که امروز این لیست سؤالات در تاریخ انتخابی شما باز نمی شود چرا که هم تاریخ اشتباه است و هم امتحان منطبق با لیست مورد نظر شما برگزار نمی شود. این گونه هر روز قادر خواهیم بود تنها لیست سؤالات متعلق به آن تاریخ را باز کرده و مشاهده کنیم.
از وی سؤال می کنم: یعنی این کد رمز شکستنی نیست؟ وی پاسخ می دهد: خیر، وقتی لیست سؤالات یک تاریخ مشخص را می خواهیم یک رمز سریالی روی صفحه نمایان می شود که ما در روز هر امتحان یک شماره سریالی جدید خاص آن روز و آن امتحان به رییس امتحان ابلاغ می کنیم. اگر روز دیگری وارد شود سیستم هوشمند مرکز متوجه می شود، تذکر می دهیم که روز انتخابی اشتباه است. اصلاح کنید تا شماره سریالی مربوط به امتحان همان روز را ابلاغ کنیم.
معاف معتقد است این شیوه جدید به منزله صرفه جویی در مصرف کاغذ، هزینه نیروی انسانی و زمان است که به زودی در سطح کشور کاربری خواهد داشت. حتی اگر در مدارس آن قدر رایانه داشته باشیم قادر خواهیم بود، امتحان را بر روی صفحه مانیتور برگزار کرده و اصلا کاغذی چاپ و تکثیر نشود. از سوی دیگر هزینه های صرفه جویی شده را می توان برای پژوهش در باب کیفیت طراحی سال خرج کرد.


● چالش های پیش روی پژوهش
اصغر خلیلی فوق لیسانس کارگردانی نمایش و فرهنگی نیز به یک سری پژوهش های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت دامنه دار در سطح آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران اشاره کرده و می گوید: در مسیر کوتاه مدت بحث چگونگی برگزاری مناسبت ها نظیر بازگشایی مدارس و 13 آبان را داشته ایم. در بحث برنامه های میان مدت به مسیله پوشش معلمان و دانش آموزان و نیز طراحی فضای آموزشی توجه کرده ایم. در برنامه های بلندمدت افزایش توانمندی سخنوری معلم، روابط اجتماعی معلم و چگونگی ارتباط جمعی در فضای کلاس را مورد بررسی قرار داده ایم.
وی با اشاره به این که زمانه متحول شده و دیگر مجاز نیستیم یک پروژه را به مرحله تولید و کاربری برسانیم، بعد تصمیم بگیریم که درست بوده یا اشتباه؟ می گوید: باید برای هر پروژه ای ابتدا ماکت سازی داشته باشیم و آزمون ها را در همان مرحله ابتدایی یعنی پژوهش و تحقیق انجام دهیم، اگر نتایج خوب بود به عملی کردن آن پروژه اقدام کنیم. یکی از چالش های پیش روی مدیریت آموزشی همین است که بدون پژوهش یک سری طرح ها را که هزینه ساز هم هستند، اجرایی کرده و سپس طعم تلخ شکست را می چشیم. بنابراین نه تنها شیوه های تدریس و شاخص های فضای آموزشی باید دچار تحول شوند، بلکه تحول در مدیریت آموزشی نیز حایز اهمیت است.
وی به چالش های پیش روی عرصه پژوهش اشاره کرده و می گوید: هنوز هم در عرصه پژوهش کتابخانه ای دچار اشکال هستیم. آیا کتابخانه ملی می تواند پاسخگو همه پژوهشگران در اقصی نقاط کشور باشد؟ پژوهش میدانی هم برای عموم مردم آنچنان که انتظار می رود شناخته شده نیست. وقتی پرسش نامه تحقیقاتی را بین گروهی از مردم توزیع می کنیم، اولین سؤالشان با بی اعتنایی مبنی بر این است که چرا باید پر کنم؟! این نشان می دهد که پژوهش میدانی آنچنان که باید در بین مردم جانیفتاده است.


● بی توجهی به یک اولویت
متأسفانه مبحث تحقیق و پژوهش در مدارس به کپی برداری صرف از روی کتب و سایت ها خلاصه شده است. تازه اگر برای همین کار هم به دانش آموز زمان و اجازه داده شود تا لااقل ساعتی در میان پژوهش های پیشین چرخی بزند.
معلم ها هم به دلیل کمی وقت و نبود امکانات اغلب رغبت چندانی به ارایه تحقیق در کلاس و انجام کار آزمایشگاهی و عملی نشان نمی دهند. ملیحه ابراهیمی روانشناس و مشاور تحصیلی می گوید: آخر چطور می شود چیزی را که به چشم خود ندیده ایم در ذهن تجزیه و تحلیل کرده و به حافظه بلندمدت بسپاریم؟ اغلب آموخته های علمی دانش آموزان به شکل صرفاً حفظی در حافظه کوتاه مدت انباشته می شود، بدون آن که بین اندوخته ها ارتباط منطقی برقرار شده باشد و یا کاربرد آنها را درک کرده باشند. بنابراین تحت استرس های پرسش و پاسخ کلاسی و یا جلسه امتحان همان اندوخته ها نیز به صورت کامل به یاد آورده نمی شوند و فرد سرخورده و مأیوس با خود می پندارد که دچار نوعی کندذهنی نسبت به سایر همکلاسی هایش است.
چه بسا دانش آموزانی که در عرصه کار عملی و آزمایشگاهی حرف اول را می زنند و اگر فرمول ها منطبق با آزمایش و مشاهده عینی تدریس می شد، معدل کارنامه شان به نحو باورنکردنی ترقی می کرد.
وی ادامه می دهد: جمع کثیری از دانش آموزان ترک تحصیلی و یا بی انگیزه ذهن های فعالی دارند که از سیستم آموزشی اشتباه می گریزند. مارک کندذهن بودن بر پیشانی شان در شرایطی چسبانده می شود که اتفاقاً ضریب هوشی شان بسیار بالاست!
وی در تکمیل صحبت هایش تنها یک جمله می گوید: علمی که کاربردی نشده باشد چه سود؟
اندیشه ای به خلاقیت و تولید دست پیدا می کند که در فرصت یادگیری بارها و بارها عرصه آزمایش و پژوهش را تجربه کرده باشد. حفظ طوطی وار مطالب نه تنها در حافظه بلندمدت دانش آموز جا نمی گیرد، بلکه در حافظه کوتاه مدت نیز به صورت تمام و کمال باقی نمی ماند. یادگیری ناقص بدون پایه های پژوهشی چگونه می تواند در آینده کاربری داشته باشد؟ به خیل عظیم ترک تحصیلی ها که توجه کنیم متوجه نقص بزرگ سیستم آموزشی یعنی جدایی یادگیری از عرصه پژوهش و تحقیق خواهیم شد.
این نقص زمانی بیشتر خودش را نشان می دهد که دروس وابسته به مشاهده عینی در حین تدریس بیش از دروس دیگر مظلوم واقع شده و حق مطلب به هیچ وجه ادا نمی شود. دروسی چون زمین شناسی در مقطع دبیرستان، تاریخ دوره راهنمایی و دبیرستان و علوم ابتدایی از این جمله هستند.
در سایر کشورها 85 درصد کلاس تاریخ در دل موزه ها برگزار می شود. این گونه هم برای دانش آموز جذابیت در یادگیری ایجاد شده و هم با دیدن نمادها و دستاوردهای هر دوره به صورت قابل لمس جدولی از هر سلسله و دوره تاریخی در فایل های ذهنی اش ایجاد می شود.
کلاس تاریخی را که در چهار دیواری اتاق برگزار کنیم و به خط کشی کردن مطالب مهم در کتاب، تحت عنوان مطالب مهم امتحانی اکتفا شود، به رنج آورترین ساعت ها شهرت پیدا می کند.
تدریس زمین شناسی دوره متوسطه با آن همه اصطلاحات علمی مشابه نیز حقیقتاً بدون ارایه انواع مختلف نمونه های آزمایشگاهی (سنگ و فسیل) غیرممکن به نظر می رسد.
در علوم دوره ابتدایی علاوه بر انجام آزمایشات متعدد در کلاس، معلم با تکیه بر توانمندی هایش باید آنچنان دانش آموز را درگیر عرصه مشاهده عینی کند که بر فرض مثال دانش آموز با شوق پژوهشگری آزمایشگاه کوچکی را در منزل دایر کرده و به تهیه انواع مخلوط ها، محلول ها و معلق ها رغبت نشان دهد. متأسفانه در یک دهه گذشته علی رغم برگزاری صدها مورد کنفرانس، همایش و جلسه پیرامون تقویت عرصه پژوهش و تحقیق در مدارس هنوز هم بر پله های ابتدایی قرار داریم و ادامه این روند اختلال بزرگی در سیستم یادگیری ایجاد می کند.


● حراجی تحقیقات دانش آموزی و دانشجویی!
فناوری جدید علاوه بر این که عرصه را برای پژوهشگران وسیع کرده از سوی دیگر تحقیقات آماده ای را در اختیار دانشجویان و دانش آموزان بی انگیزه قرار می دهد که با تقلب، نمره کامل را گرفته و به اصطلاح درس مورد نظر را با کوچکترین فعالیتی پاس کنند! کافی است دکمه های رایانه را فشار دهید و وارد حراجی بزرگ تحقیقات دانش آموزی و پروژه های دانشجویی شوید.
و.غ شخصی است که طی ثبت دو مورد آگهی در اینترنت جدیدترین و بزرگترین حراجی فروش تحقیقات آماده را در همین ابتدای سال تحصیلی ارایه داده است. در اولین آگهی آمده است: فروش ویژه تحقیق های دانش آموزی و دانشجویی ویژه کافی نت ها و خدمات اینترنتی: 1800 تحقیق دانش آموزی و دانشجویی به فروش می رسد. کلیه تحقیق ها تفکیک شده و در پوشه های مربوط به خود است. حدود 500 تحقیق دیگر به زودی به لیست اضافه خواهد شد. قیمت توافقی خواهد بود!!
هاشم سجادپور دانش آموز دوره متوسطه می گوید: پارسال برای درس شیمی از تحقیقات آماده استفاده کردم. متأسفانه تحقیق من با تحقیق یکی دیگر از همکلاسی هایم نقاط مشابه زیادی داشت. حتی فکرش را هم نمی کردم، وگرنه حداقل برخی جملات را تغییر می دادم. دبیرمان که متوجه شد برای هیچکداممان نمره تحقیق کلاسی رد نکرد.
ماحصل پژوهش های آماری در سطح دنیا نیز وجود این نقص را یعنی کپی برداری از مطالب اینترنت و یا استفاده از تحقیقات آماده توسط دانش آموزان و دانشجویان را تأیید کرده و آفت بزرگ نظام آموزشی عنوان می کند.
برپایه گزارشی که نشریه تایمز منتشر کرده میزان سرمایه گذاری های مدارس انگلیس برای به دست آوردن منابع مختلف فناوری ارتباطات و اطلاعات تا 5/2 برابر از سرمایه گذاری برای خرید کتاب های سنتی بیشتر شده است. اگرچه دسترسی به داده های روز تحول عظیمی در ارتقا سطح دانش به حساب می آید، اما اگر نتیجه اش تنبلی و بی رغبتی به کارهای علمی و آزمایشگاهی در مدارس باشد، پس از چند سال نتیجه معکوس خواهد شد. آموزش روش تحقیق در مدارس و چگونگی استفاده بهینه از فناوری جدید یکی از ضروریات در سیستم آموزشی روز است.
محمد صالحی دانشجوی رشته حسابداری نیز می گوید: برخی از دلالان نیز تحقیقات را بین تهران و شهرستان ها مبادله می کنند. مثلا تحقیقات دانشجویان شهرستانی به دانشجویان تهرانی فروخته می شود و بالعکس تحقیقات تهرانی ها روانه شهرستان می شود. البته این روند بیشتر در مقطع کارشناسی رونق دارد و در مقطع ارشد با دقت نظر استادان کمتر اتفاق می افتد.


● دستاوردهای شگرف پژوهش دانش آموزی
در فاصله ای دورتر از حراجی تحقیقات آماده، دانش آموزانی هستند که علی رغم کمبود امکانات و وقت برای پژوهش ارزش زیادی قایل شده و هر هفته چند ساعتی را در نزدیکترین پژوهش سرای محل سکونتشان می گذرانند.
همراه با غلامحسین رستگارنسب مسیول پژوهش سرای دانش آموزی محمدبن زکریای رازی منطقه یک شهرری در آزمایشگاه زیست چرخی زده و ماحصل کار بچه ها را که حقیقتاً تعجب برانگیز و قابل تحسین است، مشاهده می کنیم.
وی توضیح می دهد: بچه ها توانسته اند از سلول های پیاز DNA استخراج کنند و یا پس از مدتی موفق شدند با ساده ترین مواد تولید داخل از خون انسان نیز DNA را بیرون بکشند. مورد دوم آن قدر ارزشمند بود که بلافاصله توسط پژوهشکده رویان مورد آزمون و ارزیابی قرار گرفت. پژوهشگران شیوه ما را تأیید کرده اند، ولی تا زمان کاربردی شدن آن در عرصه های مختف نظیر پزشکی قانونی باید ده ها بار مورد آزمون و سنجش قرار گیرد.
وی در پاسخ به این سؤال که چطور عمل کردید که به این نتیجه درخشان رسیدید؟ با لبخند پاسخ می دهد: حتماً می دانید که همیشه پژوهشگران قسمتی از فرمول کاری شان را مخفی نگه می دارند، ولی ما از طریق آزمون و خطا به این نتیجه رسیدیم. ده ها مورد ماده را جایگزین ماده خارجی استخراج DNA کردیم و سرانجام ماده جایگزین کشف شد. ماده خارجی استخراج DNA چون در داخل تولید نمی شد، هزینه بسیاری داشت که در شیوه فعلی این هزینه ها کسر می شود. در کارگاه ریاضی و هندسه نیز با ساخت دوایر و مثلث هایی فرمول های ریاضی و هندسی بر روی اشکال به صورت عینی دیده می شوند. ناخودآگاه این فکر از ذهنمان می گذرد که اگر در مدارس به کمک چنین شیوه هایی ریاضی تدریس می شد، باز هم ریاضی سخت ترین درس بود؟
رستگارنسب افراد را در عرصه پژوهش به سه دسته افرادی که عاشق پژوهشند، افرادی که دارای امکانات هستند، ولی هیچ حرکتی نمی کنند و اکثریتی که خنثی هستند و باید هل داده شوند، تقسیم کرده و می گوید: هدف ما این است که پژوهش را از قشر بالای دانشگاهی به میان دانش آموزان بیاوریم و افراد را به عرصه تحقیق هدایت کنیم. به این ترتیب بخشی از رسالت خود را در پژوهش سرا انجام داده ایم.
وی ادامه می دهد: در کتاب تأثیرگذارترین دانشمندان دنیا فقط اسم ابوعلی سینای ایرانی ثبت شده که باید با اثبات هرچه بیشتر توانمندی ها و اثرگذاری های دانشمندان ایرانی این رقم را ارتقا بخشید.
ضرورت راه اندازی آزمایشگاه های مجهز
در یادگیری علوم مختلف تفهیم برخی از اصطلاحات نیاز به تجربه عینی و سمعی هم زمان در یک محیط و تحت شرایط خاص دارد. این محیط آزمایشگاه نامیده می شود.
منیره غلامی توکلی یک فرهنگی پیرامون ضرورت مشاهده عینی و پژوهش در رشته های مختلف توضیح می دهد: دروس زیرمجموعه علوم انسانی مثل تاریخ، اجتماعی، جغرافیا و ادبیات بر پایه تجربه های شنیداری قابل یادگیری هستند، زیرا مصادیق و مفاهیم آن پیرامون دانش آموزان به راحتی دست یافتنی اند. نقل قول از بزرگان، حضور در جامعه و یک اردوی تفریحی، علمی در محیط خارج از مدرسه می تواند راهگشای تدریسی موفق برای علم و یادگیری مؤثر و پویا برای دانش آموزان باشد.
اما علوم تجربی مانند فیزیک، شیمی، ریاضی و در مقاطع تحصیلی پایین تر درس علوم دارای مفاهیمی هستند که برای دانش آموزان گاه ملموس نمی باشند. مفاهیمی که یادگیری آنها نیاز به تجربه عینی در محیطی خاص و با امکاناتی مشخص بنام آزمایشگاه دارد.
در دوره های پایین تحصیلی مانند دوران راهنمایی و دبستان، سن کم دانش آموز اجازه تجربه هایی براساس گذشت زمان در محیط های مختلف با شرایط و اتفاقات خاص را به آنها نداده است و مدرسه تنها محیطی است که دانش آموز برخی از وقایع علمی و سؤالات ذهنی خود را می بیند و مطرح می سازد.
متأسفانه با وجود پتانسیل خوب دانش آموزان ما که در دوره های اخیر زیر نظر والدینی تحصیل کرده پرورش یافته اند، امکانات مدارس و آزمایشگاه ها حداقل ممکن است اگر این ادعا را نتوانیم برای همه مدارس داشته باشیم، در کلان شهری مثل تهران بیشتر محیط های آموزشی دولتی دارای چنین نقصی هستند، چه رسد به شهرستان ها و آبادی های آنها.
وی ادامه می دهد: دانش آموز در بدو ورود به دوره راهنمایی به دنبال دیدن چیزهای جدید است. در اولین روز حضور خود سر کلاس مجبور است مولکول را ذهنی ترسیم کند، بعد آن را شکسته و به اتم برسد. ساختار اتم را یاد بگیرد، حرکت آن را در فضای ذهنی خود در سه حالت مایع، جامد و گاز ببیند. یا بدتر از آن بعد از یادگیری تیوری با آزمایش هایی روبرو شود و جواب هایی به آنها دهد که حتی وسیله سالم جهت دیدن آن در آزمایشگاه موجود نیست.
الزام داشتن محیط کاربردی و درعین حال پیشرفته آزمایشگاه برای تفهیم بهتر دروس هرچه مقطع تحصیلی بالاتر می رود، ضروری تر است.
توکلی به افزایش اطلاعات مدرس باتوجه به پیشرفت های علمی روز اشاره کرده و می گوید: معلم و دانش آموز در کلاس دروس تجربی با هم نیاز به یادگیری و تجربه عینی دارند، این تجربیات و اهمیت آن به قدری است که در بیشتر کشورهای توسعه یافته معلمان هر از چند گاهی برای یادگیری برخی از علوم وابسته به رشته تحصیلی و تدریسی خود با مرخصی اداری به سایر کشورها رفته و در کتابخانه ها و آزمایشگاه ها به تحقیق و تفحص می پردازند تا در برابر پاسخ به سؤالات پویای دانش آموزان و تدریس مقتدرانه که از حربه های مهم کلاس داری است، کم نیاورند.
وی ادامه می دهد: فقیرترین مدارس، مدارسی نیستند که میز و نیمکت کهنه دارند، بلکه مدارسی فقیر هستند که محیط آزمایشی خاص برای دروس فیزیک، شیمی، علوم، زیست و... ندارند و ضعیف ترین دانش آموزان، افرادی هستند که معلم فقط به تیوری گویی پرداخته و آنها را مجبور به حفظ برخی مفاهیم کرده باشد.
دانش آموزان با دیدن و آزمایش کردن برخی از واقعیات علمی به دست آوردها و نتایجی می رسند که هم پاسخ سؤالات گذشته آنها را می دهد و هم با تولید سؤالی جدید راه های گشودن گره های علمی دیگر را با تحقیق و تجربه باز می کند.
باز شدن راه های تحقیق یعنی دست یافتن به علوم جدید و فن آوری های به روز، درحالی که نقطه آغاز آن یک آزمایش کوچک در محیط مدرسه است.


● چالش های پیش روی مدیریت آموزش و پرورش
امیر شاب معاف مسیول سنجش و ارزشیابی تحصیلی آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران پیرامون رونق بخشی به عرصه پژوهش می گوید: در بحث مدیریت جدید اصطلاحی داریم به نام کارت امتیاز. در کارت امتیاز تعریف شده که هر سازمانی برای موفقیت باید چهار وجه داشته باشد: مالی، مشتری، فرآیند یادگیری و رشد.
هرگاه این چهار وجه مثل چهار گوشه کاغذ با هم بالا بیایند، موفقیت همه جانبه حاصل خواهد شد. در مدیریت آموزشی، دانش آموز حکم مشتری را دارد. وقتی بعد مالی تامین شود و فرآیند یادگیری و رشد به صورت فعال باشد، دانش آموز راغب به یادگیری و پژوهش خواهد شد. امروزه اگر بچه ها از تحصیل گریزانند به این دلیل است که فرآیند ما همان فرآیند 50 سال قبل است. برای تشویق دانش آموز باید سرمایه گذاری کرد و قدرت تدریس معلمین را با برگزاری آموزش ضمن خدمت پرثمر، ارتقا بخشید.
وی در ادامه می گوید: متاسفانه مدیریت آموزشی در کشور ما از بالا به پایین دچار نواقص زیادی است. هر مدیری که می آید کل برنامه های پیشین را کنار گذاشته و به برنامه های خود می پردازد، این گونه هیچ پروژه ای ثمربخش و پابرجا نخواهد بود. الان چشم انداز آموزش و پرورش کجاست؟ اگر نداریم هرچه سریعتر تدوینش کنیم تا سیاست ها برای مدت زمان طولانی تری یکدست شده و به نتیجه برسند.
اصغر خلیلی یک فرهنگی پژوهشگر نیز بر ایجاد اتاق فکر در آموزش و پرورش همه مناطق تاکید کرده و می گوید: هیچ اقدامی در عرصه مدیریت آموزشی نباید بدون تحقیق، پژوهش، برنامه ریزی و مدل سازی به مرحله اجرا برسد.


● الگوهای جدید برای تحول مدیریت آموزشی
اعظم ترکمانی فوق لیسانس مدیریت آموزشی و کارشناس ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران توضیح می دهد:
یکی از پایه های تحول در نظام مدیریت آموزش و پرورش، تحول در سیستم پاسخگویی به ارباب رجوع این سازمان و نیز تحول در کیفیت فضاهای آموزشی است. اولین کاری که ما در سازمان خودمان انجام داده ایم اتوماسیون کردن کارهای اداری بود. به عنوان مثال برای گرفتن بخش نامه ها لزومی ندارد هر منطقه از هر شهرستانی یک نماینده به مرکز بفرستد. در حال حاضر بخشنامه ها، روزانه بر روی سایت سازمان قرار داده می شوند و به راحتی می شود به آنها دسترسی پیدا کرد.
وی ادامه می دهد: ما حتی به دنبال ایجاد تحول در چیدمان اتاق های همکارانمان در فضای اداری هستیم، چه برسد به ایجاد تحول در فضای کلاس ها و محیط مدارس. همه این حرکت ها بر پایه کار کارشناسی که در اتاق فکر سازمان صورت گرفته، به اجرا گذاشته می شود. چه بسا بتوان از دل چنین حرکت هایی الگوهایی برای کل نظام مدیریتی آموزش و پرورش استخراج کرد.

گالیا توانگر
روزنامه کیهان www kayhannews ir