ارزشیابی و علل ترس دانش آموزان از آن

ارزشیابی evaluation فرایندی منظم برای تعیین و تشخیص میزان پیشرفت شاگردان در رسیدن به هدفهای آموزشی می باشد.  
● دید کلی
تمام فعالیتهای معلم و شاگرد و تعامل آنها برای این است که یادگیری موثر بوجود آید. یادگیری موثر در اهداف آموزشی که در آغاز تدریس تعیین شد. تجلی یافته است بنابراین تصمیم گیری ها و تلاشهای یادگیری برای تحقق اهداف مورد است. معلم وظیفه دارد در ضمن تدریس و در پایان آن بطور منظم و نظام دار نحوه انجام فعالیتها و آثار نتایج آن را ارزیابی کند تا بتواند با شناخت موانع و محدودیتها و رفع آنها دستیابی به اهداف را تسهیل نماید و به خوبی موقعیت دانش آموز را در فرایند یادگیری بشناسد. اگر به این کار مهمن در تدریس توجه نشود فرایند تدریس در جهت رشد دانش آموزان موثر واقع نمی شود.
● انواع ارزشیابی
آنچه معلم انجام می دهد، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است که می توان بر آن ارزشیابی فرد نام گذاشت معلم با انجام این ارزشیابی از نقاط قوت و ضعف خود و دانش آموزان آگاهی بیشتری بدست می آورد و بهتر می تواند فرایند یادگیری را مدیریت کند. نوع دیگر ارزشیابی ، ارزشیابی برنامه درسی است. حیطه این ارزشیابی خیلی وسیع تر از نوع اول است برنامه به عنوان طرح یادگیری اجرا و عناصر گوناگون دارد. با اجرای برنامه درسی است که معلوم می شود هر یک از عناصر برنامه به شرایط یادگیرنده و امکانات و محدودیتهای دیگر تا چه حد تناسب و قابلیت اجرا داشته است.
البته ارزشیابی برنامه درسی فراتر از حیطه وظایف معلم است و برنامه ریزان باید آن را انجام دهند. در حیطه ارزشیابی برنامه درسی مواردی از قبیل قابل دسترسی بودن هدفها ، سازگاری هدفها باهم ، مطابق بودن اهداف با نیازها و علایق یادگیرنده ها و قابل فهم بودن برای معلمان و شاگردان و موارد از این نوع بررسی می شود. در فعالیتهای آموزشی ضمن تدریس معلم با روشها و امکانات موجود ، شرایط تغییر رفتار شاگردان را فراهم می کند. و شاگردان در فرایند آموزش ، فعالیتهای مختلفی را انجام می دهند و شرایط متعددی را تجربه می کنند.
اگر فعالیتهای آموزشی به اینجا محدود شود، مشخص نخواهد شد که آیا شرایط ایجاد شده مطلوب بوده یا نه و اینکه آیا شاگردان با کسب تجارب و انجام دادن فعالیتهای تعیین شده به هدفهای آموزشی رسیده اند یا نه. در فعالیتهای آموزشی بعد از تدریس لغات و مفاهیمی وجود دارد که معنای آنها اغلب برای دانشجویان و معلمان روشن نیست و گاهی نیز به دلیل نزدیکی مفهوم این لغات به همدیگر برداشتی نادرست از آنها ایجاد می شود بنابراین به شرح تعدادی از آنها می پردازیم.
● مفاهیم نزدیک به ارزشیابی امتحان چیست؟
در روشهای سنتی آموزش و پرورش امتحان به عملی گفته می شد که در پایان هر یک از سه ماهه یا نیمسال تحصیلی برای اندازه گیری میزان آموخته های شاگردان و تعیین قبول شدگان و مردودان به منظور ارتقای شاگردان از کلاسی به کلاس دیگر یا از واحدی به واحد دیگر انجام می گرفت. در روشهای جدید آموزش مفهوم امتحان دارای نقش و اهمیتی به مراتب بالاتر از مفاهیم فوق است و برای هدفهای مهمتر و گسترده تری بکار می رود.
در اصطلاح جدید ، مفهوم امتحان و ارزشیابی یکی است زیرا هر دو به اندازه گیری آموخته های شاگردان مربوطند. بنابراین امتحان نیز همچون ارزشیابی احتیاج به اطلاعات دارد. اطلاعات از طریق اندازه گیری بدست می آید و اندازه گیری هر چیزی احتیاج به یک وسیله دارد، بنابراین باید اندازه گیری را تعریف کنیم.
● اندازه گیری چیست؟
اگر معلمی توانایی یا یکی دیگر از ویژگیهای شاگردان را بوسیله آزمونی به کمیت تبدیل کند و آنها را به صورت اعداد نشان دهد گفته می شود که عمل اندازه گیری انجام داده است. به عبارت دیگر اندازه گیری در آموزش و پرورش عبارت است از بدست آوردن اندازه ها و اطلاعات مربوط به یک رفتار یا ویژگی خاص به صورت کمیت. در واقع اندازه گیری نشان می دهد که چه مقدار از یک صفت در یک شی یا شخص مورد نظر وجود دارد.
● آزمون چیست و چه فرقی با اندازه گیری دارد؟
آزمون یکی از وسایل اندازه گیری فعالیتهای آموزشی و پیشرفت تحصیلی شاگردان است. اگر چه آزمون یکی از وسایل اندازه گیری آموخته های شاگردان در جریان فعالیتهای آموزشی است. نمی توان آن را کاملا با مفهوم اندازه گیری یکی دانست. زیرا آزمون ویژگی یا صفتی را مستقیما اندازه گیری نمی کند، بلکه فقط نمونه ای از تغییرات بالفعل را اندازه می گیرد. بنابراین مفهوم آزمون از اندازه گیری محدودتر است و معمولا به سوالاتی اطلاق می شود که در اختیار شاگردان قرار می گیرد تا به آنها پاسخ دهد.
● ارزشیابی چیست؟
توجه به تعریف اندازه گیری ممکن است این سوال مطرح شود که اگر بدست آوردن اطلاعات اندازه گیری است، پس ارزشیابی چیست؟ اگر معلمی پس از اندازه گیری و بدست آوردن اطلاعات ، کیفیت یا اطلاعات بدست آمده را مورد توجه قرار دهد و به تحلیل آن بپردازد گفته می شود که او عمل ارزشیابی انجام داده است. مثلا هر گاه به توانایی کسی نمره بدهیم و این نمره را یادداشت کنیم، توانایی وی را اندازه گیری کرده ایم. ولی هر گاه نمرات را تفسیر کنیم یعنی آنها را با معیارهای ویژه یا ضوابط معینی مقایسه کنیم، دیگر تنها عمل اندازه گیری انجام نداده ایم بلکه توانایی پیشرفت شاگردان را ارزیابی کرده است.
پس ارزشیابی نوعی داوری در مورد فرد است. ارزشیابی پیشرقت تحصیلی عبارت است از فرایندی منظم برای تعیین و تشخیص میزان پیشرفت شاگردان در رسیدن به هدفهای آموزشی. از این رو نمی توان مشاهدات بی نظم و ترتیب رفتار شاگردان و پیشداوری های معلمان را ارزشیابی دانست. ارزشیابی پیشرفت تحصیلی همیشه ناظر بر هدفهای آموزشی است. ارزشیابی از اندازه گیری جامع تر است.
● چرا بسیاری از شاگردان از ارزشیابی می ترسند؟
علت ترس و اضطراب از ارزشیابی ، بیشتر ناشی از عملکردهای غلط معلمان و روشهای نادرست ارزشیابی است. گاهی معلم نقش خود را فراهم کردن موقعیت و امکانات مناسب آموزشی و پرورشی هدایت فعالیتهای موزشی شاگردان به منظور رشد همه جانبه آنان است، فراموش می کند و تنها به انتقال حقایق علمی و اندازه گیری آن حقایق ضبط شده توسط فراگیران به منظور عبور آنان از کلاسی به کلاس دیگر می پردازند، در حالی که ارزشیابی همچون سایر فعالیتهای آموزشی است.
جدای از زندگی مدرسه ای شاگردان وظیفه همه معلمان است که ارزشیابی را از وجه ناآگاهانه به شکل آگاهانه درآورند و بدانند که ارزشیابی تنها برای صدور جواز عبور شاگرد به کلاس بالاتر نیست. در کنار ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی فراگیران باید کارایی معلمان در امر تدریس نیز مورد ارزیابی قرار گیرد و میزان موفقیت یا عدم موفقیت معلمان همراه با عوامل موثر در آن مشخص شود معلم باید پس از بررسی میزان پیشرفت تحصیلی شاگردان و تعیین عوامل موثر در آن ، برای رفع نواقص و اشکالات موجود ، اقدامات لازم را به عمل آورد در واقع او باید به اصلاح طرح اجرا و ارزشیابی کل فرایند تدریس و یادگیری بپردازد. برای نیل به این هدف معلم نیازمند شناخت ویژگیهای بدنی ، روانی ، اجتماعی ، عاطفی و همچنین تواناییهای علمی ، استعدادها و نارساییهای شاگردان خود است.
زیرا هدف آموزش و پرورش تنها انتقال معلومات و حقایق علمی نیست بلکه برآوردن نیازهای همه جانبه شاگردان است به طریقی که همه آنان بتوانند استعدادهای خود را از قوه به فعل درآورند. معلم در ارزشیابی مستمر از فرایند آموزش موظف است از یک طرف به رشد گروهی و پیشرفت همه افراد کلاس توجه کند و از طرف دیگر متوجه کمبودهای آموزشی و نقایص پیشرفت تک تک فراگیران باشد و به کشف و برطرف کردن عواملی که سبب چنین کمبودها و نقایصی شده است، بپردازد.
● اهداف ارزشیابی
ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای شناخت تواناییها و زمینه های علمی شاگردان و تصمیم گیری برای انجام دادن فعالیتهای بعدی آموزش: یادگیری جریانی متوالی و بهم پیوسته است، از همین رو کسب مهارت و دانش در هر زمینه مستلزم داشتنم پایه های قوی و مستحکم و در عین حال کاملا علمی می باشد. برای نیل به این اهداف ارزیابی ضروری می نماید.
ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای شناساندن هدفهای آموزشی در فرایند تدریس: فعالیتهای آموزشی به منظور رسیدن به هدفهای آموزشی صورت می گیرد و ارزشیابی تحقق یا عدم تحقق هدفها را مشخص می کند.
ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای بهبود و اصلاح فعالیتهای آموزشی: نتایج ارزشیابی نه تنها میزان پیشرفت تحصیلی شاگردان و عملکرد آنان را در فعالیت آموزشی و پرورشی مشخص می کند بلکه کیفیت تلاش شاگرد و روش تدریس معلم و میزان مهارت وی را در این زمینه ارزیابی می کند و به معلم فرصت می دهد همواره درصدد اصلاح و بهبود روش تدریس خود برآید.
ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای شناخت نارساییهای آموزشی شاگردان و ترمیم آنها: اگر ارزشیابی بر اساس موازین علمی تهیه و اجرا شود می تواند درباره پیشرفت تحصیلی شاگردان و ضعفها و نارساییهای آنان اطلاعات مفیدی در اختیار معلم قرار دهد و نشان خواهد داد که شاگردان چه مطالبی را فرا گرفته و چه مفاهیمی را نیاموخته اند و چگونه می توان آنان را برای جبران چنین کمبودهایی یاری کرد.
ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای ایجاد رغبت و کسب عادات صحیح آموزشی در شاگردان: ارزشیابی نباید صرفا به منظور نمره دادن و تعیین افراد قوی و ضعیف بکار رود. اگر ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای تهدید شاگردان و تعیین افراد ضعیف مورد استفاده قرار گیرد، ارزش تربیتی خود را از دست می دهد. بلکه ارزشیابی باید آنها را با میزان کار و فعالیتشان آشنا سازد و علت میزان پیشرفت و عقب ماندگی آنها را مشخص کند و در آنان رغبت و انگیزه تلاش و فعالیت بیشتر بوجود آورد.
ارزشیابی به عنوان عاملی برای ارتقا شاگردان: یکی دیگر از وظایف ارزشیابی سنجیدن میزان توانایی شاگردان برای ارتقا به مرحله دیگر است. اما نباید طوری عمل شود کمه تمام توجهات به محصول نهایی معطوف و موقعیت صحیح آموزشی کم کم به دست فراموشی سپرده شود.
● آینده بحث
متاسفانه وقتی سخن از فعالیتهای آموزشی بعد از تدریس مانند امتحان و ارزشیابی به میان می آید نوعی غرور در شخصیت معلم و نگرانی و اضطراب در چهره شاگردان به وضوح مشاهده می شود. مفاهیم مختلف ارزشیابی ، در اغلب موارد برای شاگردان همراه ترس و اضطراب است زیرا در آنان معنای شکست یا موفقیت ، قبل یا رد شدن را تداعی می کند. به علت طرز تلقی و عملکرد غلط بسیاری از معلمان امتحان و ارزشیابی مانند تحول وحشتناکی در سراسر نظام آموزشی کشور ما سایه افکنده است. معلم نباید همواره از امتحان و ارزشیابی به عنوان یک ابزار قدرت استفاده کند و باید با ایجاد زمینه های مطلوب آموزشی این نگرانی و وحشت از امتحان را از اذهان شاگردان پاک کند.

شبکه اطلاع رسانی رشد