عوامل موثر در پیشرفت تکلم در کودکان دبستانی

همزمان با افزایش سن، کودکان درمی یابند که تکلم وسیله ای ضروری برای کسب پذیرش گروه همسالا ن و همچنین وسیله ای ضروری برای ارتباط با بزرگسالا ن است. کودکان به زودی درمی یابند که شیوه های ساده تر ارتباط، مانند گریه کردن یا استفاده از اشارات و حرکات از نظر اجتماعی قابل قبول نیست و از این طریق نمی توانند مورد قبول گروه همسالا ن قرار گیرند یا به خوبی با بزرگسالا ن ارتباط برقرار کنند، بنابراین سعی می کنند در این دوره تکلم خود را به سرعت پیشرفت دهند.  
عوامل موثر در پیشرفت تکلم
پیشرفت تکلم در این دوره به چهار عامل بستگی دارد:
1) والدین:
در خانواده هایی که بیشتر به کودک توجه می شود، تکلم، خصوصا در این دوره جدی تر مورد توجه قرار می گیرد. این قبیل والدین، کودکان خود را تشویق و ترغیب می کنند تا بهتر صحبت کنند. تلفظ های ناصحیح و غلط های دستوری آن ها را اصلا ح می کنند و آن ها را در مکالمات عمومی خانوادگی شرکت می دهند.
2) رادیو و تلویزیون:
به طور کلی رادیو و تلویزیون در هر مقطع سنی الگوی موثری در تکلم است. رادیو و تلویزیون در این دوره این امکان را فراهم می آورد تا کودکان نحوه تکلم صحیح و پیشرفته همسالا ن خویش را الگو قرار دهند و از این طریق تکلم خود را رشد دهند.
3) توانایی خواندن:
توانایی خواندن، این امکان را به کودکان می دهد تا هم با شکل صحیح جمله ها و کلمات بیشتر آشنا شوند و هم از این طریق خزانه لغات خود را افزایش دهند.
4) معلمان:
معمولا با ورود کودکان به مدرسه تلفظ نادرست کلمات و معانی ناصحیح لغات به سرعت توسط معلمان اصلا ح می گردد.
● جنبه های مختلف در پیشرفت تکلم
تکلم کودکان در این دوره در جنبه های مختلف زیر پیشرفت می کند:
1) خزانه لغات:
در این دوره خزانه لغات عمومی کودکان به طور روزانه افزایش پیدا می کند. خزانه لغات کودکان از طریق مدرسه، مطالعه، مکالمه با دیگران و استفاده از رادیو و تلویزیون افزایش پیدا می کند. یک دانشآموز کلا س اول به طور متوسط بین 20 تا 24 هزار کلمه می داند که این مقدار پنج یا شش درصد کلماتی است که در یک لغت نامه رسمی وجود دارد. این کودک زمانی که به کلا س اول راهنمایی برسد، تقریبا حدود 50 هزار لغت را می داند.
کودکان در این دوره نه تنها کلمات تازه و جدید را یاد می گیرند، بلکه برای کلمات قدیم خود نیز معانی جدید پیدا می کنند و در نتیجه خزانه لغات آن ها رشد بیشتری می کند.
کودکان در این دوره برای خزانه لغات عمومی و خزانه لغات اختصاصی هستند.
خزانه لغات عمومی آن دسته از لغات است که به طور عمومی از آن ها استفاده می شود و منظور از خزانه لغات اختصاصی کلماتی است که معانی ویژه و موارد استفاده محدود دارند.
نمونه ای از خزانه لغات اختصاصی کودکان در دوره کودکی دوم عبارتند از:
▪ لغات مربوط به آداب و معاشرت:
در پایان کلا س اول، کودکانی که به آن ها کلمات رایج تعارفات روزمره و محیط اجتماعی بزرگسالا ن، مانند خواهش می کنم و متشکرم آموزش داده شده است، بیشتر از سایر کودکان این کلمات را به کار می برند.
▪ لغات مربوط به رنگ ها:
کودکان بعد از آن که وارد مدرسه می شوند و آموزش هنر را به طور رسمی شروع می کنند، اسامی کلیه رنگ های عمومی و حتی بسیاری از رنگ هایی را که کمتر متدوال است، یاد می گیرند.
▪ لغات مربوط به پول:
کودکان هم در محیط مدرسه و هم در خانه نام سکه ها و اسکناس های متداول و میزان ارزش هر یک از آن ها را یاد می گیرند.
▪ لغات مربوط به زمان:
لغات مربوط به زمان در این دوره به اندازه دوره بزرگسالی است ولی دریافت و فهم کودکان از زمان، گاهی ناصحیح است.
▪ لغات عامیانه و توهین آمیز:
کودکان این گونه لغات را از خواهران و برادران بزرگتر خود و از کودکان همسایه یاد می گیرند. متاسفانه کودکان استفاده از این لغات را نشانه نوعی رشد و پختگی محسوب می کنند.
▪ لغات سری و رمزی:
کودکان این گونه لغات را نسبت به دوستان صمیمی خود به کار می برند. این لغات به صورت رمزها و نشانه ها میان کودکان به کار می رود. این لغات گاهی به صورت حرف ها یا کلماتی با معنای تغییر یافته یا با اشارات و حرکات و انگشتان بین کودکان رد و بدل می شود. کودکان بعد از ورود به کلا س سوم از این نوع لغات بیشتر استفاده می کنند و استفاده از این لغات قبل از بلوغ به اوج خود می رسد.
به طور کلی می توان گفت که دختران در مقایسه با پسران، خزانه لغات خود را بیشتر گسترش می دهند و این گسترش در لغات مربوط به رنگ ها، افزایش بیشتری دارد، زیرا معمولا آن ها به لباس ها یا فعالیت هایی که مستلزم استفاده از رنگ هاست مانند عروسک بازی و تزیین و آرایش دادن عروسک، علا قه بیشتر دارند، در حالی که خزانه لغات پسران در زمینه لغات عامیانه و فحش از دختران افزایش بیشتری دارد.
2) تلفظ:
اشتباهات تلفظی در این دوره نسبت به دوره قبل (کودکی اول) کمتر است. کودک در این دوره به محض آن که یک یا دوبار تلفظ صحیح یک کلمه را بشنود آن را به خوبی تلفظ می کند. در خانواده هایی که تلفظ ناصحیح کلمات را بیشتر به کار می برند یا در خانواده های دوزبانه ممکن است از این نظر مشکلا ت بیشتری در کودکان دیده شود.
3) جمله سازی:
یک کودک شش ساله تقریبا باید بر هر نوع جمله سازی تسلط داشته باشد. از شش تا نه یا ده سالگی جمله های طولا نی افزایش پیدا می کند. به طور کلی در این دوره جمله های طولا نی به صورت نامربوط و ناشیانه ای به هم وصل می شوند. کودک بعد از نه سالگی به تدریج استفاده از جملا ت کوتاه تر و خلا صه تر را شروع می کند.
4) درک و فهم:
همان طور که علا قه کودک به تعلق و پیوستگی به گروه همسالا ن افزایش پیدا می کند، به ارتباط با اعضای گروه نیز علا قه بیشتری پیدا می کند. کودکان به زودی درمی یابند که زبان وسیله مهمی برای ارتباط هر چه بیشتر و معنادارتر با اعضای گروه است و بنابراین برای پیشرفت در فهم و درک زبان، تمایل بیشتری نشان می دهند.
5) محتوای تکلم:
تنها تغییری که درتکلم کودک در این دوره از نظر رشد پیدا می شود، تبدیل تکلم خودمدار به تکلم اجتماعی است، ولی بعد از آن، تفاوت میان تکلم کودکان ناشی از تفاوت های موجود در محیط و اجتماعی است که کودک در آن زندگی می کند. به شرط آن که کودکان از نظر شرایط زیستی و وراثتی یکسان باشند.
6ـ میزان صحبت:
پرگویی و زیاد حرف زدن که از خصوصیات تکلم در دوره کودکی اول است، در این دوره به تدریج جای خود را به کنترل و انتخاب بیشتر در تکلم می دهد. کودکان در دوره قبل ممکن بود تنها برای صحبت کردن، صحبت کنند.
حتی اگر دیگران به آن چه آن ها می گویند توجه نکنند. اما در این دوره تکلم کودکان به عنوان شکلی از ارتباط به کار می رود. تکلم کودک در این دوره همراه با افزایش سن، به طور تصاعدی کم و کمتر می شود. آن ها در ابتدای ورود به مدرسه اغلب پرگویی و زیاد حرف زدن را مانند دوره قبل ادامه می دهند ولی به تدریج درمی یابند که خصوصا در محیط کلا س به آن ها اجازه داده نمی شود هر زمان که خواستند صحبت کنند. کودکان این دوره در بین کودکان همسالا ن خود نیز درمی یابند که صحبت زیاد، همسالا ن را آزرده خاطر می سازد و این باعث سلب پذیرش اجتماعی از آن ها خواهد شد.

نویسنده خدیجه احمد
روزنامه مردم سالاری