علم بهتر است یا فوق برنامه

اصلی ترین و مهمترین وظیفه دانشجویان در محیط دانشگاهی، توجه به درس و تحقیقات علمی است و آنچه دانشجویان را از دیگر افراد متمایز می کند، سطح سواد و دانش آنها است.  
با توجه به این که زمینه های علم آموزی در سطوح پیشرفته و بالا نیز درکشور ما فراهم است و این سرزمین از دیرباز کانون پرورش نخبگان و اندیشمندان بوده است، وظیفه دانشجویان در پیمودن مدارج بالای علمی سنگین تر می شود. البته نباید دور از ذهن داشت که امکانات آموزشی نیز در برخی مواقع از کیفیت لازم برخوردار نیست اما در هر حال این مسیله چیزی از رسالت اصلی دانشجو و دانشگاه کم نمی کند.
آنچه هم اکنون در فضای دانشگاهی کشور با آن مواجه هستیم این است که توجه قشر دانشجو به علم اندوزی، مطالعه و پژوهش در شرایط مناسبی قرار ندارد و آنها از ظرفیت فعلی نظام آموزشی به طور کامل استفاده نمی کنند. بنابراین شاید برخی معتقد به این باشند که کیفیت و امکانات آموزشی کشور دارای کمبودهایی است اما حقیقت این است که از همین سطح امکانات و کیفیت نیز بهره برداری کافی و مناسب نمی شود. در تعداد زیادی از دانشگاه های کشور، استادان بنام و صاحب اندیشه در حال تدریس هستند اما سؤال اساسی اینجا است که آیا ما دانشجویانی که در محضر این استادان هستیم، این فرصت را غنیمت می شماریم ما تا چه اندازه واقف هستیم و خود را ملزم می دانیم که باید از این ظرفیت، بیشترین استفاده را ببریم
تمایل به کم کاری علمی و علاقه نداشتن به تحقیق و پژوهش در موضوعات و واحدهای مختلف درسی، مسیله ای است که کم و بیش در محیط دانشگاهی به چشم می خورد. ما دانشجویان بهتر از هر کسی می دانیم که اگر استاد بخواهد تحقیق در یک مسیله علمی را به دانشجویان واگذار کند، چه عکس العمل هایی را در پی خواهد داشت. برخی از ما به دنبال دانشجویان ترم های بالاتر می رویم تا سوژه و تحقیق مورد نظر استاد را از آنها (که قبلاً شاید آن را تهیه کرده و دست به دست و سینه به سینه، تا زمان ما نگه داشته باشند) تحویل بگیریم و به استاد خود ارایه کنیم. برخی از ما نیز قید نمره و امتیاز تحقیق را می زنیم و سعی می کنیم این کمبود را در فصل امتحانات جبران کنیم.
همه این مسایل از آنجا ناشی می شود که ما روش تحقیق را نمی دانیم و بالاتر از آن، به ارزش تحقیق و کارکرد آن آگاهی نداریم و نمی دانیم که هدف و رسالت اصلی ما در محیط دانشگاهی چیست. دانشجو باید برای رشد و ارتقای علمی خود، روزانه چند ساعت (مفید) مطالعه داشته باشد و ساعاتی از فرصت خود را در خوابگاه یا فضای دانشگاه به مطالعه کتاب های درسی و غیردرسی اختصاص دهد، اما شاهد هستیم که سالن های مطالعه و کتابخانه های دانشگاه فقط در روزهای امتحانات پایان ترم (و شاید میان ترم) دانشجویان را در خود می بیند و ما دانشجویان در زمان های غیر از امتحانات، استقبال چندانی از این فضا نداریم. البته عوامل متعددی در این مسیله (توجه نداشتن به جنبه علمی فضای دانشگاهی) تأثیرگذار است که در این مجال اندک فقط به برخی از آنها اشاره می شود. پرداختن و توجه بیش از حد به فعالیت های جانبی و فوق برنامه یکی از مهمترین عواملی است که تعداد قابل توجهی از دانشجویان را از توجه به ارتقای سطح علم و دانش خود بازمی دارد. فعالیت های مختلف سیاسی، فرهنگی و هنری هر چند در جای خود دارای ارزش و حتی در ارتقای دانشجویان تأثیرگذار است اما همانطور که از عنوان این برنامه ها برمی آید و از آنها با نام فوق برنامه و فعالیت های جانبی یاد می شود، مشخص است که این فعالیت ها نباید موجب افت تحصیلی دانشجویان شود و آنها باید به گونه ای برنامه ریزی داشته باشند که فعالیت های جانبی را همراه با توجه به علم، تحقیق و پژوهش به پیش ببرند.
درگیر شدن و پرداختن به مسایل حاشیه ای همچون اعتراض های صنفی نیز از جمله عواملی است که دانشجویان را از تحقیق و پژوهش بازمی دارد. البته نمی خواهیم یک طرفه به قاضی برویم و باید در نظر داشته باشیم که مسیولان دانشگاهی نیز می بایست خواسته های معقول و صنفی دانشجویان را تا حد ممکن برآورده کنند اما مسیله مهم این که تعداد اندکی از دانشجویان این گونه تصور می کنند که همیشه باید از نحوه تخصیص امکانات صنفی از سوی مدیران دانشگاه ناراضی بود و تحصن های صنفی به راه انداخت و این مسیله واقعیتی است که متأسفانه در برخی فضاهای دانشگاهی کشور وجود دارد و بشدت در افت تحصیلی دانشجویان تأثیرگذار است.
مسیله دیگری که می توان اشاره کرد، این که تعدادی از دانشجویان به خاطر متأهل بودن و یا مشکلات مالی، مجبور هستند در کنار تحصیل، یک موقعیت شغلی نیز برای خود ایجاد کنند تا بتوانند از عهده تأمین مخارج خود و خانواده شان برآیند. برخی از این دانشجویان به کار دانشجویی رومی آورند (که البته حقوق آن بسیار اندک است) و برخی نیز در محیط خارج از دانشگاه به کار مشغول می شوند که این مسیله در هر دو صورت می تواند افت تحصیلی این دسته از دانشجویان را به همراه داشته باشد.
مسیله دیگر این که برخی اوقات کیفیت کار و نحوه تدریس استاد نیز در حد مطلوب نیست و استاد به خاطر برخی مشغله های کاری و مسیولیت های دانشگاهی خود نمی تواند فرصت و وقت لازم و کافی را برای ارتقای سطح علمی دانشجویان صرف کند. هر چند همان طور که در ابتدای این نوشته اشاره شد، بسیاری از استادان از توانایی های لازم برخوردار هستند و در میان آنها چهره های شاخص، ماندگار و صاحب سبک و اندیشه، بسیار مشاهده می شود. ناگفته نماند که بسیاری از افتخارات علمی کشور در مجامع بین المللی نیز از سوی دانشجویانی کسب می شود که در همین محیط دانشگاهی مشغول تحصیل هستند و این مسیله ثابت می کند که امکانات آموزشی و علمی در حدی است که می تواند چهره های ممتاز را در حد جهانی بسازد و مطرح کند. به رغم برخی مشکلات موجود، تعداد زیادی از دانشجویان، پرداختن به پژوهش و تحقیق و ارتقای سطح علمی را مهمترین رسالت خود در فضای دانشگاهی می دانند.

مهدی جابری
روزنامه ایران