مشکلات زنان در محیط های کاری

در سال های قرن بیستم و به دنبال حضور روزافزون زنان در محیط های کاری، ترکیب جنسیتی نیروهای شاغل در سازمان ها و ادارات و کارخانجات اکثر کشورهای دنیا دستخوش تغییرات زیادی شد؛ اما همچنان مشکلاتی نظیر حقوق کمتر زنان، ایجاد مانع در سر راه ترفیعات شغلی، تبعیض های جنسیتی و در نهایت سوءاستفاده ها و آزارگری های جنسی، زنان شاغل را رنج می دهد. نویسنده این مقاله با اشاره به ویژگی های خاص زنان و استراتژی های صنعتی مبتنی بر سودآوری بیشتر، معتقد است که چنین وضعیتی به کاهش بهره وری نهایی زنان می انجامد.  
چرا من علاقه دارم که از وضعیت شغلی ناپایدار زنان صحبت به میان آورم؟ شاید مهم ترین دلیل این است که براساس نتایج یک مطالعه صورت گرفته در ایالات متحده، دیدگاه شهروندان یک جامعه، مؤثرترین عامل در انتخاب یک شغل توسط زنان به حساب می آید.
از دیدگاه تاریخی، هنوز هم دیدگاه هایی متضاد در مورد حضور زنان در مشاغل علمی و تکنولوژیک وجود دارد. حتی پاره ای از مقررات ملی الزام کننده به استخدام اقلیت های نژادی نیز با تفسیرهای مختلفی رو به رو شده است و این موضوع می تواند بر آینده شغلی زنان و انتظارات آنان تأثیر بگذارد. این پیش داوری ها و بد فهمی ها به عاملی جهت دور شدن زنان توانمند و مستعد از پاره ای مشاغل تبدیل شده است. اگر زنان و مردان ما به دلایل مختلف از کار کردن در مشاغلی که توانایی و استعداد آن را دارند محروم شوند، همه ما از مزایایی بالقوه محروم خواهیم شد.
● نگاهی به شرایط گذشته
نگاهی به شرایط جنسیتی زنان و مردان در دریافت حقوق و دستمزد کارشان در یک قرن اخیر نشان می دهد که تا پیش از سال های جنگ جهانی اول، تنها یک درصد زنان در کارهای مختلف مشغول بوده و حقوق دریافت می کرده اند. هر چند در آن دوره، زنان زیادی به همراه خانواده هایشان در مزارع و معادن و مغازه ها به کار مشغول بودند. در سال 1939 میلادی، درصد زنان شاغل به بیست و پنج درصد کل زنان افزایش یافت، هر چند هنوز هم حضور آنان در مشاغل تخصصی بسیار محدود بود. آرتور نورمن کازینس در مقاله ای در آن سال می نویسد: هم اینک در کشور ما ده میلیون انسان بی کار وجود دارد. در عین حال، بیش از ده میلیون زن آمریکایی مجرد و یا متأهل، فرصت های شغلی را به خود اختصاص داده اند. پس به سادگی و با اخراج آنان می توان معضل بی کاری مردان را حل کرد. پس خداحافظ بی کاری! خداحافظ کمک های حمایت! خداحافظ رکود اقتصادی!
به دنبال پایان جنگ جهانی دوم، ما شاهد تغییراتی در نگرش های عمومی بودیم. در آن زمان ما شاهد کمبود نیروی کار مرد در جامعه خود بودیم و تنها راه حل ممکن، حضور زنان در مشاغل مختلف بود و نکته حایز اهمیت و پرسش برانگیز در آن دوره این بود که زنان می توانستند همه انتظارات از خود را در مشاغل، جامه عمل بپوشانند. اما یک پرسش مهم این بود که آیا باید به زنان نیز دستمزدی برابر با مردان پرداخت کرد و یا خیر؟ احتمالاً سال های پس از جنگ جهانی دوم، تنها دوره ای بود که به مشاغل مختلف نه براساس جنسیت شاغلین، که براساس ویژگی های آن شغل های مردانه، حقوق پرداخت می شد.
پس از مدتی، سیاست های گذشته تعدیل شد و دیگر بار برای پرداخت حقوق به زنان و مردان از معیارهای متفاوتی بهره برده می شد. در سال 1952 میلادی، وزیر کار ایالات متحده، موریس توبین در سخنرانی خود در یک کنفرانس با موضوع پرداخت های شغلی برابر، چنین گفته بود: هم اینک به زنان حدود شصت تا هشتاد درصد حقوق کمتری به نسبت مردان شاغل در همان کار، پرداخت می شود؛ اما همچنان سی و سه درصد زنان آمریکایی شاغلند و بیست و نه درصد کل نیروی کار جامعه ما را آنان تشکیل می دهند.
در سال های 1965 و 1975 میلادی، زنان به ترتیب سی و پنج و چهل درصد کل نیروی کار را تشکیل می دادند و چهل و هشت درصد زنان هجده ساله به بالا، دارای شغل بودند. این عدد در سال 1985 میلادی به هفتاد درصد کل زنان و پنجاه و چهار درصد نیروی کار افزایش یافت. و با وجودی که هم اینک اکثریت نسبی شاغلین آمریکایی را زنان تشکیل می دهند، اما هنوز هم متوسط دریافتی آنها، هفتاد و هشت درصد حقوق پرداخت شده به مردان در همان مشاغل است.
● تغییرات در پرداخت دستمزدها
نگاهی به آمار ارایه شده در زمینه تغییر در حقوق دریافتی توسط زنان نشان می دهد که در دوره ای شصت ساله (از سال 1930 تا 1990 میلادی)، همواره حقوق زنان پنجاه و پنج تا شصت و سه درصد حقوق مردان بوده است. هر چند در این مدت، تعداد زنان شاغل با رشدی صعودی همراه بوده است.
کارشناسان برای این نابرابری، دلایلی مختلف نظیر کم اهمیت بودن سطح حقوق برای زنان، اولویت داشتن مسایل خانوادگی برای آنان در مقایسه با مسایل شغلی، مجرد بودن یک سوم کل زنان شاغل و حضور انبوهی از زنان فاقد تخصص در سازمان ها را ذکر می کنند.
البته مطالعات صورت گرفته بر روی گروهی از زنان متخصص با مهارت بالا نیز نشان داد که آنان در مقایسه با همکاران مرد خود، بیست درصد حقوق کمتری دریافت می کنند.
از نگاه من، هنوز هم با وجود بهبود نسبی شرایط زنان، دلایل متفاوتی برای تداوم این جریان اصلاحی وجود دارد. چرا که دریافت دستمزد بالا برای کار یکسان، یک اصل اخلاقی و منصفانه است.
از سوی دیگر، اجرای کامل قوانین کنونی نیز می تواند به عنوان دلیلی جهت لزوم بهبود در شرایط شغلی تبعیض آمیز جامعه ما به شمار آید. هم اینک ما قوانین مختلفی را در این زمینه داریم که می تواند راه گشای ایجاد جوامعی برابر باشد. به علاوه، برای صنایعی که از این قوانین رضایت ندارند، راهکارهای مختلفی برای انعکاس نظریاتشان وجود دارد. همچنین نباید از نقش مهم دانشگاه ها در تربیت زنانی آشنا به حقوق خود چشم پوشی کرد.
● مسایل باقیمانده و روندی که همچنان ادامه دارد
در بخش مشاغل تخصصی، همچنان چهار نگرانی کلیدی باقی مانده است: برابری در سطح حقوق پرداختی؛ حقوق پایه پیشنهادی در هنگام ورود به شغل؛ ترفیع؛ و در نهایت سوء استفاده ها و آزارگری های جنسی در محل کار.
براساس پژوهش های انجام شده، با بهبود نسبی سه عامل اول در چند دهه اخیر، موضوع سوء استفاده های غیر اخلاقی همچنان رو به گسترش است. گویی همزمان با ورود بشریت به هزاره سوم، همچنان ما باید شاهد این رفتارهای شرم آور در سازمان ها و ادارات و کارخانه های سراسر دنیا باشیم. این موضوع که رشد دامنه آن قابل انکار نیست، تقریباً در همه رده های شغلی زنان گزارش می شود .
● چرا؟
اینک سؤال اصلی این است که اگر زنان خواهان دریافت حقوق بیشتر هستند، چرا این موضوع را پس از ورود به کارهای تخصصی تر و غیر سنتی دنبال نمی کنند؟
در این میان، یک موضوع مهم این است که با حضور تعداد زیادی از زنان به مشاغل فاقد نیاز به تخصص و مهارت، سطح عمومی حقوق پرداختی به آنان کاهش می یابد. از سوی دیگر، در مشاغل تخصصی و نیازمند مهارت های بالای حرفه ای نیز به دلیل پیچیدگی های خاص سازمانی، امکان چانه زنی زیادی برای زنان وجود ندارد.
چنین آموزش هایی عموماً توسط مردان و با مدیریت آنان به اجرا در می آید و زنان نقشی اندک در راهبری چنین فعالیت های تخصصی ای دارند. در تعداد زیادی از دانشکده های ما نیز این شرایط حکمفرماست؛ چرا که تعداد اساتید، اعضای هیأت های علمی و رؤسای مونث دانشکده ها، از دیرباز، کمتر از مردان بوده است. (به طور میانگین بیست و چهار و نیم درصد کل این افراد را زنان تشکیل می دهند.)
یکی از ویژگی های بارز چنین محیط های مردانه ای، اذیت و آزار زنان می باشد. چرا که اقلیت زنان در این بخش ها فاقد پشتیبان بوده و جایگاهی آسیب پذیر دارند.
یکی از زنان مهندس در مورد تجارت خود چنین می گوید: پس از گذشت مدتی از آغاز کار، من دریافتم که چرا زنان چندان تمایلی به حضور در چنین مشاغلی را ندارند... همکاران مرد من اگر چه هیچ گاه به صورت مستقیم به من اشاره نمی کنند، اما در موارد زیادی، در صحبت هایشان مرا مورد اشاره قرار می دهند... و من از آغاز دوره کارورزی خود تاکنون، به این وضعیت عادت کرده ام. به علاوه، تعدادی از مدیران مرد چندان تمایلی به انجام امور توسط من ندارند و ترجیح می دهند که از مردان برای انجام کارهای مورد نظرشان بهره گیرند.
● با وجود آموزش ها و تحصیلات مشترک، چنین تبعیض های شغلی و حقوقی و جنسیتی ناعادلانه ای، چرا باید همچنان تداوم یابد؟
بیلی رایت زیک در مقاله ای با عنوان دانشگاه ها باید در جهت پایان دادن به آزارگری های جنسی در محیط کار تلاش کنند. که با هدف بررسی تأثیرات آزارگری های جنسی بر روی زنان نگاشته، چنین می نویسد: در محل کار، قربانیان چنین اقداماتی از برقراری ارتباط های خصوصی و عمومی با آزارگران خود پرهیز می کنند و با غیبت و یا تأخیر در محل کار خود حاضر می شوند. چنین شرایطی به کاهش عملکرد شغلی، بروز مانع در ارتقای شغلی و کاهش حقوق دریافتی می انجامد. من در تحقیق خود دریافتم که زنان زیادی پس از اینکه در محل کار یا تحصیل مورد سوء استفاده قرار می گیرند، به غیبت در کلاس ها، تغییر رشته، ترک شغل و یا مردودی و اخراج روی می آورند تا دیگر با آزارگری های جنسی همکارانشان مواجه نشوند.
من معتقدم که در کنار مسیولیت مهم دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در این زمینه، نقش مدیران شرکت های تجاری و صنعتی نباید نادیده گرفته شود. زنان اگر دریابند که شرکت متبوعشان به خواست های آنان احترام می گذارد، سرنوشت شرکت را در کانون توجه خویش قرار می دهند. به همین دلیل، اقداماتی نظیر ایجاد مراکز نگهداری از کودکان، می تواند به افزایش بهره وری شغلی زنان بیانجامد. در نگاهی گسترده تر، با درک مشکلات شغلی می توان زمینه بهبود عملکرد کارکنان را فراهم کرد.
● پیشنهاد برای پژوهش های آینده
در قرن بیستم، جوامع با تغییراتی مداوم رو به رو شد. وجود دهه هایی که در آنها بی کاری، اشتغال ناقص و یا پرداخت های ناعادلانه در آن وجود داشته، بخشی از گذشته جامعه ما محسوب می شود. با تلاش زنان و مردان، اینک ما قرن بیستم را سپری کرده ایم، اما هنوز هم موانع و نارسایی ها و مشکلات متعددی وجود دارد. در کنار توجه به موضوعاتی نظیر کارایی و اثربخشی، بهبود کیفیت شرایط شغلی، لزوم پرداخت های عادلانه، مبارزه با ریشه های سوء استفاده های شغلی، بهبود جایگاه زنان در مشاغل تخصصی و ایجاد سیستم های یکپارچه ارزیابی شغلی، با استفاده از ابزارهای مختلفی نظیر مصاحبه و تحقیق، باید مورد توجه قرار گیرد.

منبع www nait org ام ال بوستیک M L Bostic استاد تکنولوژی صنعتی در دانشگاه جنوبی لوییزیانای جنوبی وی در 25 سال اخیر به تدریس در دانشگاه های مختلف اشتغال داشته و در سال 1998 میلادی به عنوان استاد برگزیده دانشگاه لوییزیانا انتخاب شد منبع ماهنامه سیاحت غرب شماره 67 مترجم محسن داوری
مقالات ارسالی به آفتاب