زنان عابر و راننده در فضای حمل و نقل شهری

در نخستین برنامه ریزی های شهری در نیمهء نخست قرن بیستم، شهر ها بر اساس تفكیك كاركرد ها به شیوهء سنتی مورد توجه قرار گرفته اند. یعنی زنان به حوزهء خصوصی و مردان به حوزهء عمومی تعلق داشته اند. این تفكیك با وجود افزایش شهرنشینی، توسعهء شهر ها و تغییرات همچنان باقی مانده و باعث ایجاد تناقضی شده است كه نتیجهء آن ناامنی زنان در فضا های شهری است. به طور مثال پل های عابر پیاده، پل های زیرگذر و تاریكی آن ها، نحوهء نورپردازی خیابان ها، سیستم حمل و نقل عمومی و سایر خدمات عمومی و امكانات موجود برای شهروندان در شهر به گونه ای است كه نیاز زنان در نظر گرفته نشده است.  
لذا زنان در حوزه های مختلف و به شیوه های گوناگونی هنگام رفت و آمد و فعالیت در شهر مورد آزار و اذیت هایی قرار می گیرند كه دراینجا به ذكر برخی از این حوزه ها می پردازیم:
▪ حمل و نقل و جابه جایی
زنان بیشترین استفاده كنندگان وسایل نقلیهء عمومی هستند. كمبود وسایل نقلیهء عمومی به ویژه در شب تا چه حد می تواند مسالهء جابه جایی زنان را با مشكل مواجه سازد. همچنین كمبود نور در شب نیز امكان جابه جایی را برای زنان دشوار می كند. ایستگاه های اتوبوس در شهر ها از نظر روشنایی وضع مناسبی ندارند و حركت اتوبوس ها به گونه ای نیست كه در خدمت شهروندان باشد، بلكه این شهروندان هستند كه مطیع و تابع ساعت حركت اتوبوس ها هستند. (زنجانی زاده، 1380) حتی درطول روز نیز كه عامل روشنی هوا به كمك احساس امنیت زنان می آید، باز هم زنان با مشكلاتی در زمینهء حمل ونقل مواجه هستند چرا كه ارایهء خدمات در زمینهء وسایل نقلیهء عمومی كم و نامنظم است و زنان مجبور به استفاده از وسایل نقلیهء دیگر همچون تاكسی و خودرو شخصی هستند و برخی از آنان از وقتی كنار خیابان منتظر تاكسی می ایستند تا نشستن در تاكسی یا خودروهای شخصی با انواع مزاحمت هایی روبه رو می شوند كه احساس امنیت آن ها را خدشه دار می سازد. در حال حاضر، اغلب زنان با هر نوع پوشش و آرایشی كه در سطح شهر ظاهر شوند در این زمینه با مشكلاتی در این زمینه مواجه هستند. مسالهء عدم امنیت زنان در زمینهء حمل و نقل نه تنها زنان استفاده كننده از وسایل نقلیهء شهری و عمومی بلكه زنان دارای وسیلهء نقلیه را نیز شامل می شود. رانندگان زن هنگام تردد در سطح شهر با برخورد نامناسب از سوی رانندگان مرد سایر خودروها، موتوری ها یا حتی عابران پیاده مواجه می شوند كه تاثیر به سزایی در امنیت روانی، جانی و حتی كیفیت رانندگی آن ها برجای می گذارد و این مساله به ویژه در مورد دختران جوان بیشتر صدق می كند.
▪ مبلمان شهری و فضا های بی دفاع
زنان هنگام تردد در سطح شهر، اغلب، احساس ناامنی می كنند. پل های زیرگذر ترسناك و وحشتناك هستند، پیاده رو ها ناهموارند و در برخی نقاط بسیار باریك ، فاصلهء پل های روی جوی آب در برخی خیابان های شهر بسیار زیاد است و پریدن از روی جوی های عریض تنها برای كفش های ورزشی جوانان مناسب است و نه زنان. به طوركلی وجود فضا های بدون دفاع در شهر كه تعداد آن ها نیز در شهر تهران كم نیست، از جمله عواملی است كه موجب حس عدم امنیت زنان در شهر می شود. فضا های گمشدهء شهری كه پیامدهای رشد سریع و دید كلی نگر به رشد و توسعهء شهری است، فضاهایی را كه تحت نظارت مردمی نیست و به لحاظ ایمنی تعریف نشده، ایجاد كرده و مخاطراتی را به وجود می آورد كه باعث گریز از فضا های شهری می شود. زیر پل های شهری، داخل زیرگذرها، پل های هوایی پوشیده شده با آگهی تبلیغاتی، زمین های فرورفته و گودی ها، املاك بدون مالك و متولی، كنج ها، ساختمان های نیمه تمام و رهاشده یا متروك از فضا های بی دفاعی هستند كه در گوشه و كنار شهر ها به چشم می خورند و از میزان امنیت و اعتماد مردم به ویژه زنان كه به دلیل موقعیت از پیش تعریف شدهء نابرابر شان بیشتر مستعد احساس نا امنی اند، می كاهد.
▪ امنیت روحی- روانی
خیابان های تهران، اغلب شاهد رفتار های خشونت آمیز روزانه مانند مشاجره های زبانی و بدنی و اطلاق الفاظ ركیك توسط افراد به یكدیگر است. بر اثر توهین های زبانی و فحاشی ها، این زنان هستند كه به صورت غیرمستقیم مورد بی حرمتی قرار می گیرند. اما یك مورد از این توهین های لفظی مستقیمای توسط مزاحمان خیابانی به زنان روا داشته می شود. برخی از تحلیلگران ریشه های این پدیده را فرهنگی می دانند و عده ای آن را در مسایل اقتصادی جست وجو می كنند، اما روانشناسان اجتماعی علت اصلی این پدیده را در نیاز به ایجاد ارتباط همراه با ارضای حس تسخیركنندگی مردانه و تحقیر نسبت به زنان می یابند. این توهین های لفظی و آزار های كلامی كه در اصطلاح عامه به آن متلك گفته می شود، می تواند دلایل مختلفی داشته باشد اما مهم این است كه این متلك ها برهم زنندهء آرامش و امنیت روانی زنان هنگام تردد در سطح شهر است.

الهه عصاریان
کانون زنان ایرانی