جریان جنبش کمربند سبز کنیا چیه؟

تاکنون در مورد جنبش کمربند سبز کنیا که هدفش جلب مشارکت زنان در روند توسعه است شنیده و خوانده ایم. این جنبش توسط وانگاری ماتایی یک زن آفریقایی تبار آغاز شد و بعد از گذشت 30 سال همچنان فعال است. او این جنبش را در یک جامعه مردسالار آغاز کرد. مردانی که شدیدا خواهان وابستگی زنان بودند و هیچگونه امکانی را برای پیشرفتشان قایل نمی شدند. او با موجی از مخالفت ها روبه رو بود و بارها و بارها از سوی مردم و سیاستگذاران مورد آزار و اذیت قرار گرفت. تا جایی که حتی همسرش نیز در سال 1980 از وی جدا شد و توان فکری بالای وانگاری را تنها دلیل این جدایی دانست. جالب اینکه این دلیل از نظر قاضی دادگاه موجه تلقی شد و همانجا حکم طلاق صادر گردید.  
از وانگاری خواسته شد که نام فامیل خود را تغییر دهد، او این حکم را خیلی زیرکانه تنها با اضافه کردن یک ی به انتهای همان نام پذیرفت.
وانگاری موتا ماتایی در سال 1940 در نایری، یکی از روستاهای کنیا، در خانواده ای کشاورز به دنیا آمد. در سال 1964 موفق به درجه لیسانس در رشته زیست شناسی از کالج مونت سنت اسکولاستیکای ایالت کانزاس شد. در سال 1966 در رشته علوم زیستی دانشگاه پیتزبورگ در مقطع فوق لیسانس فارغ التحصیل شد. سپس به کشورش بازگشت و در سال 1971 اولین زن آفریقایی بود که احتمالا علیرغم تمام مخالفت ها و کارشکنی ها موفق به دریافت درجه دکترا شد. در همان جا به تدریس پرداخت و در سال های 1976 و 1977 ریاست بخش آناتومی این دانشگاه را به عهده گرفت. اوهمچنین اولین زن آفریقایی بود که توانست ریاست یک دانشگاه را به عهده بگیرد. در همین سال بود که خانم ماتایی با کاشت 7 نهال در گوشه پارک نایروبی جنبش کمربند سبز را بنیان نهاد.
به همت این جنبش تاکنون میلیون ها درخت به منظور جلوگیری از فرسایش خاک و تامین سوخت مورد نیاز خانگی کاشته شده است. برنامه درختکاری عمدتا از طرف زنان و دختران روستایی کنیا پیش برده می شود. بعضی از کشورهای آفریقایی از جمله تانزانیا، اوگاندا، مالاوی، لسوتو، اتیوپی و زیمبابوه، به پیروی از کنیا اقدامات مشابهی انجام داده اند و در بسیاری از مواقع موفق هم بوده اند.
خانم ماتایی می گوید زنان آفریقایی، عمده بار زندگی را بر دوش می کشند، آنها سهم بزرگی در کشت و زرع و تامین نیازهای افراد خانواده دارند. بنابراین به سرعت متوجه کمبود منابع طبیعی لازم برای تامین نیاز های خانواده می شوند و در نتیجه اغلب نخستین کسانی هستند که از آسیب های وارد بر محیط زیست آگاه می شوند.
زنانی که ما با آنها سر و کار داشتیم می گفتند که در گذشته بهتر می توانستند مایحتاج اولیه خود را تامین کنند. دلیل این امر علاوه بر تخریب محیط زیست اطراف آنها، جایگزینی کشت صنعتی با کشت خانگی بود.چرا که محصولات این مزارع کوچک نمی توانست با محصولاتی که در عرصه تجارت جهانی تولید می شد رقابت کند و در نتیجه درآمد قابل توجهی نصیب کشاورزان نمی کرد. با مشاهده این واقعیت ها بود که به این نتیجه رسیدم که تاخت و تاز به محیط زیست، تخریب و یا سوءمدیریت آن موجب کاهش کیفیت زندگی ما و نسل های آینده می شود. بنابراین برای تامین نیازهای اولیه زنان درختکاری جزو اولین اولویت های ما قرار گرفت.درختکاری کار ساده ای است که در محدوده امکانات ما انجام پذیر بود کاری که طی زمان مشخص و معینی نتیجه می داد.
ما با همکاری یکدیگر کار را شروع کردیم و تا امروز بیش از 30 میلیون درخت کاشته ایم. درختانی که امروز شایسته ترین سفرای جنبشمان هستند. این کار باعث ایجاد اشتغال شده و به عنوان یک منبع درآمد به خانواده ها کمک می کند تا مایحتاج زندگیشان را تامین کنند و حتی قادر باشند مخارج تحصیلی فرزندانشان را هم بپردازند. کاشت درختان همچنین موجب افزایش بهره وری خاک و تامین ذخایر آبی هم شده است. زنان با مشارکت در این حرکت استقلال بیشتری به خصوص در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی به دست آورده اند.
این برنامه به آنها کمک می کند تا دریابند که خودشان بخشی از راه حل اند. آنها به ظرفیت های نهفته در وجودشان پی برده و به رخوت خود فایق آمدند و دست به اقدام زدند. آنها همچنین دریافتند که انسان بیشترین بهره را از طبیعتی که حامی اوست می برد، پس باید سرسخت ترین نگهبان آن باشند.
اگرچه جنبش کمربند سبز در شروع برنامه درختکاری خود موضوعاتی چون دموکراسی و صلح را مد نظر نداشت اما به زودی مشخص شد که مدیریت مسوولانه محیط زیست تنها در سایه فضای دموکراتیک ممکن و مقدور است. از اینجا بود که درخت به عنوان نماد مبارزات دموکراسی خواهی قرار گرفت. مردم برای مبارزه با سوءاستفاده روز افزون از قدرت، فساد و بحران سوءمدیریت محیط زیست بسیج شدند. درکنج پارک اوهور و نایروبی و در نقاط بسیار دیگری درخت صلح کاشته شد که نمایانگر خواست مردم برای آزادی زندانیان و گذار آگاهانه و صلح آمیز به سوی جامعه ای دموکراتیک بود.
جنبش کمربند سبز باعث شد تا زنان بسیاری برای ایجاد تغییر و پذیرفتن نقشی موثر در جامعه آماده و تجهیز شوند. آنان آموختند که بر ترس و احساس بی فایدگی خود غلبه کرده و از حقوق مسلم انسانی خود دفاع کنند.
کمک به جوانان و معلولینی که مدرسه را ترک کرده اند نیز یکی دیگر از اهداف این جنبش است. همکاری در این برنامه ضمن کسب مهارت برای آنها مانع مهاجرت ناآگاهانه شان به شهرها نیز می شود. همکاری گروه های مختلف اجتماعی از بچه ها گرفته تا معلولین و کشاورزان و زنان، نمایانگر موفقیت پروژه هایی است که برای تامین نیازهای مردم توسط خودشان انجام می شود.
از نظر خانم ماتایی مهم ترین دستاورد این جنبش افزایش آگاهی زیست محیطی شهروندان، به خصوص زنان و روستاییان است. او معتقد است این حرکت بعد دیگری از توانایی زنان آفریقایی را به نمایش گذاشته است. گروه های مختلف مردم اینک متوجه شده اند که حفاظت از محیط زیست تنها متوجه دولتمردان نیست و همه آنها در قبال آن مسوولند.
این کار یک پیام ساده در بر داشت و آن این بود که هر کسی می تواند با کاشت حداقل یک نهال تغییر مثبتی ایجاد نماید. مردم متوجه شدند که می توانند کنترل محیط زیست را خودشان به دست گیرند و با این کار اولین قدم را به سمت مشارکت بیشتر در جامعه بردارند.
وقتی از وی در مورد روند روبه رشد زندگی اش و فعالیت های گسترده و متنوعش در حوزه های مختلف اجتماعی و سیاسی سوال شد او پاسخ داد: تصور کنید در کنیا شرکت های ساختمانی مجاز به ساخت خانه های گرانقیمت و مجلل در دل جنگل های بومی هستند. از آنجا که ما نگران این وضعیت هستیم طبیعی است که با آن مخالفت کنیم. اما به محض اینکه مبارزه و مخالفت در آن سطح شروع می شود، فرد خود را مستقیم رودرروی تصمیم گیرندگان می بیند و از آن پس یک فعال یا اکتیویست نامیده می شود.
من در دهه 70 در دانشگاه نایروبی تدریس می کردم، در آن هنگام حقوق دانشگاهی استادان زن تنها به دلیل زن بودنشان مورد احترام و توجه واقع نمی شد.
از اینرو من تبدیل به یک فعال دانشگاهی شدم، و برای احقاق حقوق خودم پافشاری کردم. همان زمان متوجه شدم که در دموکراسی های نوپا مانند آنچه ما داشتیم رهبران به راحتی مبدل به یک دیکتاتور می شوند. سپس از آنجا که منابع طبیعی را املاک شخصیشان می دانستند بلافاصله شروع می کردند به استفاده بی رویه از آن تا با سود حاصل از آن جایگاه خود را در حکومتشان تقویت کنند. به این ترتیب من درگیر جنبش دموکراسی شدم و برای اصلاحات بنیادی و ایجاد فضای سیاسی برای آزادی اندیشه و ابراز آن فشار آوردم.
او بسیاری از افکارش را نشأت گرفته از تجارب کودکی و مشاهده طبیعت روستایی کنیا می داند. او می گوید: مادرم آبی را که برای انجام امور روزانه اش نیاز داشت از نهر آبی که در همان نزدیکی جاری بود می آورد. آن روزها من از همان نهر آب می نوشیدم و در میان شاخ و برگ های درختان استوایی بازی می کردم. تخم قورباغه ها را مهره هایی می دانستم و در تلاشی ساده لوحانه می کوشیدم از آنها گردنبندی برای خودم بسازم اما هر بار که می خواستم آنها را بردارم زیر انگشت های کوچکم له می شدند. کمی بعدتر هزاران بچه قورباغه کوچک سیاه و پرجنب و جوش را می دیدم که در میان آب های زلال جست و خیز می کنند. این چشم انداز در مقابل چشم انداز زمین آفتاب خورده تماشایی بود. این منظره جهانی است که از پدران ومادرانم به من رسیده است.
از آن روزها تنها 50 سال می گذرد، آن نهر آب خشکیده و زنان مجبورند مسافت های طولانی ای را برای دستیابی به آبی بپیمایند که هیچ تضمینی برای سلامت آن نیست و کودکان هرگز نخواهند دانست که چه چیزی را از دست داده اند. وظیفه ما امروز این است که خانه قورباغه ها را به آنهاپس بدهیم و جهان پر از زیبایی و رمز و راز رابه کودکانمان باز گردانیم.
وانگاری ماتایی در دوران ریاست جمهوری دانیل اراپ موای، به دلیل درخواست برگزاری انتخابات چند حزبی و پایان دادن به فساد سیاسی و سیاست قبیله ای، بارها مورد حمله قرار گرفت و به زندان افتاد. هنگامی که خود را کاندیدای ریاست جمهوری کرد، بدون اینکه بداند چرا نامش از حزب حذف شد. درانتخابات سال 2002 ماتایی از طرف ایتلاف رنگین کمان به نمایندگی مجلس انتخاب شد. او در سال 2003 حزب سبز آفریقا را تاسیس کرد و همزمان سمت معاونت وزیر محیط زیست، منابع طبیعی و مراتع را به عهده گرفت. در سال 2004 به خاطر تلاش های با ارزشش موفق به دریافت جایزه صلح نوبل شد. اینبار هم او اولین زن آفریقایی بود که چنین موفقیتی کسب کرد.
در سال 2005 به عنوان اولین رییس شورای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اتحادیه آفریقایی انتخاب شد. در همین سال از سوی مجله های تایم و فاربز آمریکا به ترتیب در فهرست 100 زن تاثیرگذار و قدرتمند جهان قرار گرفت. او به خاطر تلاش های ارزنده اش جوایز بی شماری دریافت کرده است. بدون شک مادر درخت آفریقا بودن یکی از زیباترین عناوین برای اوست.
خانم ماتایی از اینکه زندگی در کشورش را به زندگی در هر جای دیگری ترجیح داده خرسند است و همواره از گذشته ای یاد می کند که حتی صحبت کردن و اظهار نظر در مورد ساده ترین مسایل مجازاتی را در پی داشت. او اکنون به عنوان یکی از قهرمانان صلح و محیط زیست، الهام بخش زنان بسیاری در راه مبارزه برای احقاق حقوق دموکراتیک و بهبود شرایط زندگیشان است.

مترجم و گردآورنده سمیرا فراهانی
روزنامه تهران امروز

• جنبش کمربند سبز کنیا
• جلب مشارکت زنان در روند توسعه
• زن آفریقایی