زنان و کار نامریی

هندوستان نیز به عنوان کشوری که بعد از چین توانست در کوتاه ترین مدت (نزدیک به 10 سال) به رشد چشمگیر اقتصادی دست پیدا کند نمی تواند سهم عمده کار زنان را نادیده بگیرد. اما در کنار تمامی این پیشرفت ها مهم ترین مساله یی که زنان هند در کار با آن درگیر هستند و برای آن تن به کار می دهند، حتی با حقوقی کم و امکاناتی بسیار ناچیز، سیر کردن شکم فرزندان است.  
در دو دهه اخیر تامین غذا و رفع بیماری از عمده فعالیت های دولت هند به شمار می رود. یکی از کارهایی که در این خصوص انجام شده تغییر برخی قوانین برای بهبود پایگاه اجتماعی زنان بود به طوری که آنان در زندگی واقعی قادر باشند وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود را ارتقا بخشند و به درآمد بیشتری دست پیدا کنند. در این طرح خانواده های فقیر جامعه در اولویت قرار داشتند. این در حالی است که در تحقیقی که برای کار اجباری زنان در خانواده های شهری انجام شده بود حدود 20 تا 25 درصد زنان خانواده ها، آشکارا مجبور بودند با کار کردن مشکل گرسنگی را حل کنند. این وضعیت در مناطق روستایی آمار بیشتری را شامل می شد.
توجه به وضعیت کار زنان و آشنایی با حقوق شان به این نتیجه ختم شد که دولت هند با نزدیک شدن به صندوق بین المللی توسعه کشاورزی (IFAD) در سال 1987 توانست زیربنای اصلی سازمان های غیردولتی (NGO) را پایه ریزی کند؛ مراکزی که کار خود را از روستاهای فقیرنشین هند آغاز کردند و تا سال 1990 توانستند 27 سازمان غیردولتی برای کار و فعالیت زنان راه اندازی کنند.
برای نمونه یکی از فعال ترین سازمان های غیردولتی که در زمینه خوداشتغالی زنان فعالیت های گسترده یی را انجام داده است، موسسه خوداشتغالی زنان نام دارد که از سال 1972 کار خود را آغاز کرده و برای زنان شغل های درآمد زا به وجود می آورد. این در حالی است که 93 درصد از زنان در هند مجبور هستند برای امرار معاش خانواده کارهای سختی انجام دهند و با مراکز غیررسمی نیز کار می کنند. کار با چنین مراکزی درآمد و امنیت شغلی کمی را به دنبال دارد. به طور مثال آشغال جمع کنی در شهرهای بزرگ یا کارهای ساختمانی از جمله این امور است زیرا آنان مجبورند همچون یک کارگر مرد مصالح ساختمانی را جا به جا کنند در حالی که بچه های کوچک شان کمی دورتر از آنان در خاک و خاشاک نشسته و بازی می کنند. این گونه فعالیت ها در آمار رسمی جای ندارد و دیده نمی شود که اصطلاحاً به آن کار نامریی می گویند.
یکی از اهداف سازمان خوداشتغالی زنان استخدام زنان کارگر با درآمدی کافی برای توسعه اقتصادی آنان است؛ اقدامی که ممکن است در سطح جامعه به آن توجه نشود و فقط همانند نیروی کار به آنان نگریسته شود. در حقیقت نام این سازمان از جنبشی گرفته شده است که با همین نام از سوی مهاتما گاندی رهبر هندی ها به وجود آمد و در سه شکل نمود پیدا کرد؛ 1- جنبش کارگری 2- جنبش شرکت های تعاونی و 3- جنبش خوداشتغالی زنان، که در نهایت جنبش زنان چیزی بود که به شکل قوی و آشکار تا به امروز مشاهده می شود و به کار خود ادامه داده است و با توجه به رهنمود گاندی بر سه اصل استوار است؛ صداقت، عدم خشونت و یکپارچه کردن اعتقادات مردم.
با پیشرفت اقتصادی در کشور هند، فعالیت های این سازمان نیز با توجه به نیاز جامعه تغییر کرده است به طور مثال در این روزها سازمان خوداشتغالی زنان به مشکلات و زنان شاغل در مراکز رسمی و اداری نیز رسیدگی و از حقوق آنان دفاع می کند.
در مقایسه یی کوتاه بین خوداشتغالی زنان ایران و هند می توان به نکاتی مشابه و متفاوت دست پیدا کرد. برای نمونه زنان در هر دو کشور اگر در مناطق شهری باشند امکان خوداشتغالی برای آنان بیشتر است تا در روستاها و مناطق دورافتاده. اما تفاوت در اینجاست که فعالیت سازمان های غیردولتی در ایران در مقایسه با هند بسیار کم کار و جوان هستند و تنها با نگاهی خوش بینانه می توان گفت زنان در سطح شهرهای بزرگ و حتی کوچک می توانند در به وجود آوردن شغلی برای خود بدون کمک سازمان های غیردولتی موفق عمل کنند؛ چیزی که یک زن روستایی به ندرت می تواند به آن دست پیدا کند. در اینجاست که حضور و فعالیت های سازمان های غیردولتی بیش از پیش حس می شود؛ مراکزی که با نیروی داوطلب برای رفع مشکلات اقتصادی زنانی وارد عرصه می شوند و به زنانی کمک می کنند که در منطقه های دورافتاده برای امرار معاش خود بیشتر به آنان احتیاج دارند. هرچند نمی توان برنامه ریزی های دولتی را در این زمینه نادیده گرفت اما معمولاً اجرای چنین برنامه یی وقت و هزینه زیادی برای دولت دارد زیرا کار دولت برنامه ریزی روی موارد کلان است نه جزیی. از این رو است که نقش سازمان های غیردولتی در این موارد نتیجه بهتری را به دست می دهد. شاید این همان چیزی است که نباید فراموش کرد؛ مشکلات زنان در مناطق محروم خیلی بیشتر از زنانی است که در شهرها زندگی می کنند. اشتغال زایی و آموزش حرفه به آنان می تواند در رفع مشکل اقتصادی آنان نقش مهم تری داشته باشد.

پاکسیما مجوزی
روزنامه اعتماد www etemaad com