روز اول مدرسه رفتن برای تمام ما روز خاطره انگیزی است. بعضی خاطره ها رنگ و بوی شادی و شور دارد و بعضی دیگر ترس و گریه. امروزه با تبلیغات گسترده و تغییر در روش های آموزشی و تربیتی در مدارس، تعداد بچه هایی که از مدرسه می ترسند کمتر از گذشته است، اما هنوز هم بچه هایی وجود دارند که روز اول مدرسه در میان بچه ها با چشمانی اشکبار دنبال مادران خود می گردند و از آنها جدا نمی شوند.
اگر این ترس برطرف شد و کودک به مدرسه رفتن به صورت عادی عادت کرد که هیچ اما با گذشت زمان ممکن است این ترس از مدرسه به مدرسه گریزی و فرار از مدرسه بینجامد که می تواند خطرات زیادی را به همراه داشته باشد. ترس از مدرسه در نهایت تا سال اول دبستان طول می کشد ولی مدرسه گریزی بندرت در دبستان و بیشتر در سن های بالاتر رخ می دهد. به دلیل شباهت ها و ربط ترس از مدرسه و مدرسه گریزی، این دو را با هم بررسی می کنیم.
برای این که بتوانیم بر شور و شوق فرزندانمان در مدرسه رفتن بیفزاییم و از ترس و نگرانی آنها کم کنیم، خوب است دلایل ترس از مدرسه و مدرسه گریزی را بدانیم و بعد در رفع آن بکوشیم.
کودکان وابسته به خانواده بشدت به خانواده خود وابسته اند و تقریبا در همه کار ها به وجود پدر یا مادر نیاز دارند، معمولا در انجام کارهایی که هم سن و سالانشان می توانند از پس آنها بخوبی برآیند، ناتوانند و به اصطلاح دست و پا چلفتی اند. این کودکان نمی توانند از خود دفاع کنند و زود به گریه می افتند و لوس و ضعیف هستند. همیشه در کنار پدر و مادر خود هستند و هیچ گاه برای بازی با دوستان یا ماندن پیش مادر بزرگ و... از پدر و مادر خود جدا نمی شوند.
ممکن است فرزند شما تصور غلطی از مدرسه داشته باشد و این ترس به واسطه دیدن یک فیلم یا دادن اطلاعات غلط اطرافیان به او راجع به مدرسه یا دیدن خواهر یا برادر بزرگ تر که از مدرسه رفتن خوششان نمی آید و به او می گویند خوش به حالت که مدرسه نمی روی باشد. این قبیل اتفاق ها که ممکن است فرزندان شما را از مدرسه بترساند باعث ایجاد باور غلطی راجع به مدرسه در بچه ها می شود و آنها فکر می کنند مدرسه جای خوبی نیست و هیچ وقت نمی خواهند به مدرسه بروند.
● آشنایی اول با مدرسه
روز ثبت نام، آزمون ورودی مدارس یا تست هایی که از بچه ها برای ثبت نام می گیرند و زدن واکسن ممکن است از مدرسه برای فرزند شما جای ترسناکی بسازد؛ مثلا اگر خود شما بشدت اضطراب داشته باشید که آیا فرزندتان در آزمون ورودی پذیرفته می شود یا نه و این اضطراب را به فرزندتان منتقل کنید می توانید او را نسبت به مدرسه رفتن مضطرب کنید. خاطره روز اول آشنایی با مدرسه که معمولا روز ثبت نام و آزمون ورودی است می تواند برای بچه وجهه بد یا خوبی از مدرسه بسازد.
بعضی بچه ها بسیار خجالتی و مردم گریز بار می آیند و والدینشان نیز در رفع این مشکل قبل از مدرسه اقدام نمی کنند. کودکانی که تجربه مهدکودک و آمادگی را ندارند و به یکباره از محیط خانه وارد محیط ناآشنای مدرسه می شوند و نمی توانند بخوبی ارتباط برقرار کنند و در پی آن مضطرب شده و از مدرسه به عنوان چیزی که آنها را مجبور به برقراری ارتباط با اجتماعی می کند که قبلا دوست نداشتند با آن وارد تعامل شوند، می هراسند.
بچه های بیش فعال، بچه های کم هوش و کم آموز و بچه های تیزهوش هر کدام در مدرسه مشکل آفرینند و گاهی ممکن است باعث شوند مسوولان و معلمان با آنها برخورد بدی داشته باشند که همین مساله باعث ترس آنها از مدرسه می شود. کودکان بیش فعال با حرف گوش نکردن، کودکان کم هوش با یاد نگرفتن و کودکان تیزهوش با سوالات فراوان، معلمان را به ستوه می آورند و معمولا بچه های دیگر نیز آنها را تنها می گذارند و نمی توانند ارتباط دوستانه ای با همکلاسی های خود داشته باشند و تنها می مانند. همین تنها ماندن و عدم جذابیت مدرسه آنها را از مدرسه گریزان می کند.
مشکلات جسمی نیز می تواند بچه ها را از مدرسه بیزار کند. کودکانی که زود به زود به دستشویی می روند یا شرایط خاص جسمی اعم از معلولیت دارند نیز می توانند با برخورد خاصی از طرف معلمان یا بچه های دیگر روبه رو شوند و مدرسه را دوست نداشته باشند.
● نوجوانان مدرسه گریز چه کسانی هستند ؟
ممکن است فرزند شما با شخصیت وابسته وارد مدرسه شود و با آن نیز رشد کند. والدینی که با فرزندان خود درس می خوانند، با آنها تکالیف انجام می دهند و آنها را کماکان به صورت وابسته بزرگ می کنند باید بدانند این وابستگی ممکن است در نوجوانی و در سن بلوغ باعث شود فرزند شما را دچار بحران روحی کند و از او یک شخصیت مدرسه گریز بسازد، چراکه خود را وابسته به والدینش می بیند و در نوجوانی دوست دارد مستقل باشد. او از درس خواندن لذت نمی برد و در مدرسه نیز تنها می ماند، چراکه از همه توقع دارد خواسته هایش را همچون پدر و مادرش برآورده کنند و خودش برای به دست آوردن هیچ چیز حتی نمرات تحصیلی اش تلاش نکرده است و هیچ کسی حاضر به داشتن دوستی پرتوقع نیست.
بچه هایی که مشکلات شدید عاطفی و خانوادگی دارند: وقتی به بحران دوران نوجوانی، مشکلات عاطفی و خانوادگی نیز اضافه شود می تواند برای او بسیار مشکل ساز شود و به مدرسه گریزی بینجامد. والدینی که از هم طلاق گرفته اند و نتوانسته اند آن طور که باید برای فرزندشان پدری و مادری کنند، والدینی که نمی دانستند چطور به فرزندشان محبت کنند، پدران و مادرانی که یا سختگیری های فراوان می کنند یا بسیار بر فرزند خود راحت و آسان می گیرند، می توانند زمینه ساز مشکلات روحی و عاطفی برای بچه ها باشند. این مشکلات روحی و عاطفی باعث بروز مشکلات شخصیتی در آنها و افت تحصیلی می شود که هر دوی اینها باعث مدرسه گریزی خواهد شد.
نوجوان در مدرسه ای که با فرهنگ خانواده در تعارض است با یک نوع طرز فکر و در خانواده با نوعی دیگر آشنا می شود و دچار تعارض می گردد که کدام طرز فکر درست است و وقتی نتواند یکی را انتخاب کند دچار سردرگمی و تعارض شده و هم از خانواده دور می شود و هم مستعد مدرسه گریزی است.
در مدارسی که ورود و خروج دانش آموزان کنترل نمی شود بچه ها با فرهنگ های گوناگون مشغول تحصیلند و حتی بچه های بزهکار نیز در مدرسه وجود دارند. در این مدارس ممکن است دوستان بد فرزند شما را به مدرسه گریزی و فرار از مدرسه تشویق کنند و وقتی فرار از مدرسه ای آسان باشد به تناوب تکرار خواهد شد.
ممکن است نوجوانی پس از یک بار فرار کردن از مدرسه و خوشگذراندن در خارج مدرسه، به این کار عادت کند و دایم از مدرسه فرار کند.
بچه هایی که از درس ها عقب می مانند سر کلاس حوصله گوش دادن به معلم را ندارند، چراکه نمی فهمند او راجع به چه چیزی حرف می زند و برای همین حوصله شان سر کلاس سر می رود و از مدرسه گریزان می شوند.
بچه هایی که به زور والدین به مدرسه می روند و از درس خواندن متنفرند و نمرات تحصیلی پایین و پیشرفت تحصیلی کمی دارند، کاملا بدون انگیزه در مدرسه حاضر می شوند و دنبال فرصتی برای فرار از مدرسه اند.
● چند راهکار
▪ بچه ها را مستقل بار بیاورید: بچه ها بسته به سنی که در آن هستند باید بتوانند کارهای خود را انجام دهند و بتدریج بر استقلالشان افزوده شود. این استقلال باید در همه زمینه ها باشد اعم از فکری، روحی و جسمی. کودکی که در نوع خود و بسته به سنی که در آن است به کسی وابسته نیست می تواند براحتی با شرایط جدید مدرسه خود را وفق دهد و با آن کنار بیاید و مشکلاتش را خود حل کند. این استقلال همراه رشد فکری، روحی و جسمی معنی پیدا می کند، یعنی فرزند شما با بیشتر شدن سنش رشد کاملی می کند و می تواند در بحران ها و شرایط خاص تصمیم درستی بگیرد. تا شما به فرزند خود شرایط تصمیم گیری را ندهید او نیز نمی تواند یاد بگیرد که مستقل فکر کند و درست تصمیم بگیرد.
▪ اجتماعی بودن و روابط عمومی بالا را به فرزندانتان بیاموزید: بچه هایی که اجتماعی اند و می توانند با همسالان خود ارتباط برقرار کنند، در مدرسه مشکلات کمتری دارند. بچه هایی که قبل از مدرسه به مهدکودک و آمادگی رفته اند با بسیاری از قوانین مدرسه آشنایی دارند و تجربه کافی را برای سر کلاس نشستن دارند و می توانند براحتی وارد مدرسه شوند و دوران مدرسه را پشت سر بگذارند. مهدکودک و پیش دبستانی 2 مقطعی است که گرچه برای بچه ها اجباری نیست، اما می تواند به طور قابل توجهی بچه ها را برای رفتن به مدرسه آماده کند. بچه هایی که مهدکودک رفته اند در مدرسه سازگارترند و کمتر در انجام تکالیف کوتاهی می کنند و دوستان بیشتری در مدرسه دارند و راحت تر سر کلاس می نشینند.
▪ او را از مدرسه نترسانیم: از هر شرایطی که ممکن است فرزند شما را از مدرسه بترساند دوری کنید. اگر بر حسب اتفاق مساله ای پیش آمد که باعث تخریب وجهه مدرسه رفتن در ذهن فرزند شما شد موضوع را به صورت کامل برای فرزند خود توضیح دهید و با او صحبت کنید تا از مدرسه نترسد و همیشه سعی کنید او را به مدرسه رفتن تشویق کنید. مثلا می توانید وقتی برایش کتاب می خوانید به او بگویید وقتی به مدرسه بروی خودت می توانی تمام کتاب هایت را بخوانی و از این قبیل تشویق ها که باعث شود او برای رفتن به مدرسه مشتاق شود.
▪ شما می توانید از چند وقت مانده به مدرسه، فرزندتان را آماده مدرسه رفتن کنید: با گفتگو و تشویق او به مدرسه رفتن باعث ریختن ترسش از مدرسه شوید. اگر بخواهید یک روز مانده به مدرسه رفتن، فرزندتان را آماده کنید ممکن است موفق نشوید، اما اگر از پیش به فکر این موضوع باشید می توانید آن را پیشگیری کنید و جلوی ترس از مدرسه را بگیرید.
▪ پیگیر وضعیت فرزند خود در مدرسه باشید: این پیگیری باید هم از مسوولان مدرسه راجع به فرزندتان باشد و هم از خود فرزندتان راجع به شرایطش در مدرسه. یعنی هم رفتار فرزندتان را در مدرسه زیر نظر داشته باشید و هم رفتار مسوولان مدرسه را با فرزندتان که اگر نکته ای بود به آن رسیدگی کنید.
▪ نوجوان در مدرسه ای که با فرهنگ خانواده در تعارض است با یک نوع طرز فکر و در خانواده با نوعی دیگر آشنا و دچار تعارض می شودقبل از مدرسه باید هوش و استعدادهای فرزندتان را محک بزنید: این کار توسط مشاوران و روان شناسان انجام می شود و برای این که معلوم شود فرزند شما آمادگی رفتن به مدرسه را دارد یا خیر، مفید است.
▪ سلامت جسم و روان فرزندتان را قبل از مدرسه بسنجید: قبل از مدرسه اگر فرزند شما مشکل جسمی یا روحی روانی خاصی دارد آن را پیگیری کنید و درصدد درمان آن برآیید. یک بررسی و چکاپ کلی قبل از مدرسه برای فرزند شما مفید است تا اگر مشکلاتی دارد که شما نمی دانید، آشکار شود و بتوانید آن را پیگیری کنید.
اگر در خانواده مشکلی وجود دارد، نگذارید روی فرزندتان تاثیر منفی بگذارد و او را دچار مشکلات عاطفی کند. به او محبت کنید و دوست او باشید تا بتوانید رابطه ای مفید داشته باشید و از مشکلات احتمالی عاطفی پیشگیری کنید.
▪ در انتخاب مدرسه دقت کنید: شرایطی نظیر جو فرهنگی و تحصیلی مدرسه، شرایط امنیتی مدرسه مثل این که بچه ها براحتی نتوانند از آن بیرون بروند و داخل شوند و... را بررسی کنید.
▪ با اولیای مدرسه در تماس باشید: از آنها بخواهید غیبت های فرزندتان را به اطلاع شما برسانند و هرگونه ناهماهنگی و ناسازگاری فرزندتان را به شما اطلاع دهند.
▪ اگر مطلع شدید که فرزندتان از مدرسه فرار کرده است با او برخورد شدید نکنید : اعمال خشونت را کنار بگذارید، چرا که اینها راه حل نیستند، بلکه به مشکل دامن می زنند. با گفتگو در پیدا کردن ریشه های مشکل بکوشید. پس از ریشه یابی و فهمیدن دلیل فرار از مدرسه فرزندتان در رفع این دلایل گام بردارید.
اگر نتوانستید به تنهایی مشکل را حل کنید با یک روان شناس مجرب مشورت کنید: شاید راه های جدیدتر و مفیدتری جلوی پایتان بگذارد.
● به مشاور مراجعه کنید
برای این که فرزندتان در مدرسه مضطرب نشود باید او را برای رفتن به مدرسه آماده کنید و با چیزهای مختلف او را تشویق کنید، مثل لباس مدرسه و لوازم التحریر و بازی با دوستان و یاد گرفتن نوشتن و خواندن و... هنگام رفتن به مدرسه به او استرس وارد نکنید. بموقع راه بیفتید که دیر نرسید. نشانی مدرسه را از قبل بخوبی یاد بگیرید تا اتفاقات جانبی او را مضطرب نکند. اگر فرزندتان از مدرسه می ترسد آن را با مسوولان در ارتباط بگذارید تا آنها نیز به شما کمک کنند. او را زود در مدرسه ترک نکنید و بگذارید آرام به محیط جدید عادت کند. به هیچ وجه بیتابی نکنید و برخوردی عادی با فرزندتان داشته باشید و به او بگویید خوشحالید که او بزرگ شده و می تواند به مدرسه برود تا پیشرفت کند. او را با بچه های دیگر آشنا کنید و به او نشان دهید که همه بچه ها از آمدن به مدرسه خوشحالند و می تواند برای خود دوستان زیادی پیدا کند. حتما به موقع دنبال فرزندتان بیایید تا بعد از مدرسه منتظر شما نماند و مضطرب شود.
اگر با تمام اینها فرزند شما باز از مدرسه می ترسید حتما با یک مشاور مشورت کنید و توقع نداشته باشید که یکباره فرزندتان به مدرسه عادت کند، بلکه بتدریج و با کمک مشاور ترسش از مدرسه می ریزد. به یاد داشته باشید اگر این ترس فقط ناپدید شود ممکن است در سن دیگری خود را به صورت های دیگر مثل مدرسه گریزی نشان دهد، پس در رفع این ترس به صورت ریشه ای تحت نظر روان شناس بکوشید و مشاوره را تا آخرین مرحله ادامه دهید.
حدیث السادات میرزایی
روزنامه جام جم www jamejamonline ir