بر کمرویی غلبه کنید

●کمرویی چیست؟

کمرویی متضمن اضطراب و بازدارندگی رفتاری در موقعیت های اجتماعی است (لیری، 1986). با وجودی که تمام کودکان ممکن است در بعضی مواقع دچار کمرویی شوند امّا میزان آن در برخی کودکان بسیار بیشتر از حدّ معمول است. این مقاله درباره این دسته از کودکان است.

کودکان کمرو اغلب برای دیدن دیگران ظاهراً اشتیاق نشان می دهند امّا برای صحبت کردن یا پیوستن به دیگران اکراه دارند (آسندورف، 1993). برای مثال، کودکان کمرو ممکن است در جمع افراد ناآشنا، ساکت و بی صدا باقی بمانند، حتی هنگامی که مورد خطاب قرار گیرند. آن ها ممکن است از وارد شدن و حضور در یک مکان جدید، مثل کلاس درس، بدون همراهی پدر یا مادرشان سرباز زنند. کودکان کمرو ممکن است در فعالیت های ورزشی یا تفریحی مشارکت نکنند و هنگامی که در جمع افراد ناآشنا قرار گیرند فقط نگاهشان را به زمین بدوزند و از هر حرکتی که باعث جلب توجه دیگران به آن ها شود اجتناب نمایند.

کودکان کمرو دلشان می خواهد که با افراد ناآشنا تعامل داشته باشند امّا به دلیل ترس، این کار را نمی کنند. مشکل دیگری که در برخی کودکان وجود دارد و ارتباطی به کمرویی ندارد این است که ترجیح می دهند تنها باشند. این گونه کودکان، علاقه ای به دیدار دیگران ندارند و هنگامی که دیگران به آن ها نزدیک می شوند نیز شور و شوقی نشان نمی دهند.

● علت کمرویی چیست؟

علت یا علت های کمرویی هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. امّا متخصصانی که در این زمینه کار می کنند علل زیر را به عنوان علل احتمالی کمرویی بر می شمارند: (1) عوامل ژنتیکی، (2) پیوند نه چندان محکم عاطفی بین اولیاء و کودک، (3) فراگیری ضعیف مهارت های اجتماعی و (4) انتقاد یا تمسخر مداوم اولیاء، خواهر و برادرها یا دیگران.

● نکات مثبت کمرویی

کودکان کمرو نسبت به سایر کودکان، بسیار کمتر مرتکب بی نزاکتی یا بدرفتاری اجتماعی می شوند. (سانسون، 1996). این امر ممکن است به دلیل این باشد که کودکان کمرو نسبت به این که دیگران چگونه درباره آن ها فکر می کنند بسیار حساسند.

● نکات منفی کمرویی

متخصصان در مورد این که کمرویی دوران کودکی بعداً به مشکلات سلامت روانی می انجامد یا نه، اختلاف نظر دارند. امّا مشکلات هیجانی و عملی ناشی از کمرویی واضح است. از نظر عملی، کودکان کمرو مهارت های اجتماعی را کمتر کسب می کنند و دوستان کمتری پیدا می کنند. از فعالیت های مختلف، مانند ورزش، تفریحات و گفتگو که آن ها را در مرکز توجه قرار دهد پرهیز می نمایند. کودکان کمرو معمولاً نسبت به هم سن و سالان خود اعتماد به نفس کمتری دارند (جونز و کارپنتر، 1986) و بیشتر از حدّ میانگین دچار اختلالات و مشکلات روده و معده هستند (چانگ و اوانز، 2000). کودکان کمرو معمولاً به هنگام نوجوانی دچار اضطراب می شوند. آن ها شبکه اجتماعی محدودتری دارند و از این بابت معمولاً احساس نارضایتی و ناخشنودی می کنند. من دانشجوی کمرویی را می شناختم که به دلیل ترس از ارایه شفاهی تزش، هرگز فارغ التحصیل نشد.

بسیاری از افراد کمرو به این خصلت خود به عنوان مشکل مهمی که به طرق مختلف مانع پیشرفت آن هاست می نگرند. خوشبختانه میزان کمرویی برخی از افراد با بالا رفتن سن کاهش می یابد. (زیمباردو، 1986). با وجود این، حتی این گونه افراد نیز به خاطر کمرویی قبلی خود و فرصت های اجتماعی که از دست داده اند، احساس نارضایتی و ناخشنودی می کنند.

● کمک های اولیاء و معلمان به کودکان برای غلبه بر کمرویی

روش های مختلفی برای کمک به کودکان برای غلبه بر کمروییشان وجود دارد. برخی از آن ها ممکن است برای بعضی کودکان موثرتر از بقیه باشد. به کار بستن مرتب برخی از روش هایی که در زیر آمده است می تواند برای برخی کودکان بسیار مفید باشد. پیشنهاد من این است که هر چه بیشتر از این روش ها را که می توانید به مدت حداقل یک ماه امتحان کنید و آن هایی را که موثرتر می یابید ادامه دهید. برخی از این روش ها را باید به طور نامحدود ادامه دهید زیرا در واقع آن ها جزء اصول فرزندپروری هستند.

1) با کودکانتان در مورد هنگامی که خودتان کمرو و خجالتی بودید صحبت کنید

هنگامی که کودکان کمرو احساس بدی نسبت به کمرو بودن پیدا می کنند، بیشتر و بیشتر اعتماد به نفس خود را از دست می دهند. پدر و مادر می توانند این تاثیر منفی را با بازگو کردن خاطراتی از موقعی که خودشان خجالتی بودند، خنثی کنند (زیمباردو، 1981). از آنجا که کودکان معمولاً پدر و مادر خود را قوی و خداگونه احساس می کنند، بدین ترتیب احساس بهتری نسبت به رفتارهای خجالتی خود پیدا می کنند. اگر پدر و مادر بعداً در مورد چگونگی رفع مشکل خودشان (مثلاً هدف گذاری برای رفتارهای اجتماعی تر و دنبال کردن آن) صحبت کنند، کودکان یک الگوی قوی برای دنباله روی پیدا خواهند کرد. قشنگی این کار این است که چیزی برای مقاومت کردن کودک وجود ندارد. در واقع، کسی به او نمی گوید چکار کند. پدر و مادر فقط شرح می دهند که خودشان چه کردند و چطور موفق شدند.

2) برای کودکان توضیح دهید که منافع رفتارهای اجتماعی چیست

کودکان هنگامی که انتظار فایده بردن از یک رفتار را داشته باشند، تمایل به انجام آن پیدا می کنند (پیر و مارتین، 1996). مطمین ترین شیوه ای که پدر و مادر می توانند مزایای رفتارهای اجتماعی را به کودکانشان بگویند، نقل مثال های شخصی است. برای مثال: من برای این که معلم شوم مجبور بودم بر کمرویی خود غلبه کنم زیرا معلّم باید هر روز در مقابل عدّه جدیدی صحبت کند. پدر و مادر می توانند آنگاه به توصیف مزایای فوری رفتارهای اجتماعی، مثل دوست بیشتری پیدا کردن، تفریحات بیشتری داشتن و لذت بردن بیشتر از محیط مدرسه و فعالیت های اجتماعی بپردازند.

3) هنگامی که کودکان از تعامل با دیگران واهمه دارند با آن ها همدلی نشان دهید

یک روش برای کمک به کودکان در زمینه کنترل ترسشان از برخی موقعیت های اجتماعی، نشان دادن همدلی با آن ها هنگامی که از تعامل با دیگران واهمه دارند است. بنابراین، اگر مثلاً کودکی به دلیل کمرویی از رفتن به زمین ورزش و بازی کردن با دیگران سرباز زد، پدر و مادر می توانند به او بگویند من احساس تو را به خوبی درک می کنم. من هم خودم گاهی چنین احساسی داشتم- هنگامی که مطمین نبودم چکار باید بکنم و دیگران مرا تماشا می کردند. با نشان دادن همدلی، پدر و مادر به کودک کمک می کنند که حس کند او را درک کرده و پذیرفته اند و نیز به او کمک می کنند که هیجاناتش را بشناسد و درباره آن ها صحبت کند و شروع به جستجوی راهی برای کنترل آن ها نماید.

4) به کودکانتان برچسب کمرو بودن نزنید

پدر و مادرها گاهی به هنگام صحبت با دیگران، در جلوی کودکشان می گویند که او کمرو و خجالتی است. این یک اشتباه بزرگ است! کودکانی که به آن ها گفته می شود که کمرو هستند، رفته رفته درباره خودشان چنین فکر می کنند و بدون این که تلاشی برای تغییر یافتن نمایند، در این نقش جا می افتند. پدر و مادر عاقل هرگز برچسب منفی به کودکانشان نمی زنند.

از آنجا که رفتارهای خجالتی در کودکان بسیار واضح و آشکار است، معمولاً دیگر کودکان یا بزرگسالان درباره آن اظهار نظر می کنند. مثلاً می گویند: اوه، چه بچه کمرویی یا بچه خجالت می کشد . در این مواقع بهترین واکنشی که پدر و مادر می توانند نشان دهند چیست؟ بهتر است به شیوه مناسبی (مثلاً با لبخند) با این حرف مخالفت کنند و از عبارات دیگر مانند این که بچه ها گاهی مدتی طول می کشد تا با شرایط خو بگیرند و آماده بشوند استفاده کنند.

5) برای رفتارهای اجتماعی کودک هدف گذاری کنید و پیشرفت او را بسنجید

پژوهش های زیادی بر ارزش هدف گذاری در بهبود عملکرد صحّه گذاشته اند (لاک، 1996). مفیدترین هدف ها آن هایی هستند که قابل اندازه گیری، واقعی و در حد توانایی فرد مورد نظر باشند. برای بسیاری از کودکان کمرو، یک هدف واقعی و چالش انگیز، گفتن حداقل یک جمله به یک آدم جدید در هر روز است. هدف های مناسب دیگر می تواند صحبت کردن در مقابل کلاس، شرکت کردن در بازی با دیگر کودکان(حتی بدون حرف زدن)، یا سوال کردن از معلم باشد. پدر و مادر می توانند پیشرفت کودک را با قرار دادن جدول یا نموداری در خانه و مثلاً گذاشتن یک ستاره در جلوی هر روزی که کودک به هدف مورد نظر دست یافته است، پیگیری کنند. کودکان معمولاً دوست دارند خودشان ستاره هارا در جدول قرار دهند.

6) مدل و الگویی برای رفتار اجتماعی قرار دهید

کودکان معمولاً از مشاهده رفتار اولیاء یا دیگران، درس های زیادی می آموزند (بندورا، 1984). در واقع، توصیه های شفاهی پدر و مادر اثرش در کودک کمتر است ازمشاهده انجام آن کارها توسط خود پدر و مادر. پدر و مادرانی که هیچکس را به خانه شان دعوت نمی کنند، هرگز به کسی تلفن نمی کنند و تمایلی به صحبت کردن با غریبه ها ندارند، کودکانی کمرو و غیراجتماعی بار خواهند آورد. پدر و مادری که می خواهند کودکشان رفتار اجتماعی بیشتری داشته باشد باید مراقب رفتارخودشان باشند و هرگاه که امکان داشته باشد در جلوی فرزندشان به چنین رفتارهایی بپردازند. دوستان و اقوام را به خانه دعوت کنند، به دیدار همسایگان بروند و با افراد ناآشنا در فروشگاه سر صحبت را باز کنند.

از همه مهم تر این که با کودکانی همسن و سال کودک خود صحبت کنند و در بازی های آن ها شرکت نمایند. اگر کودک شما با آن ها صحبت نمی کند و به آن ها نمی پیوندد، نگران نباشید. شما الگویی برای کودکتان شده اید که به او نشان می دهد رفتار اجتماعی با کودکان چگونه است و این که کودکان معمولاً واکنش مثبتی به این گونه رفتارها نشان می دهند. شما همچنین نحوه تعامل با دیگران را به کودکتان نشان می دهید. اگر فرزندتان از رفتار شما ناراحت شد (مثلاً به دلیل خجالت کشیدن)، با او همدلی کنید و به تعامل خود به نحو مناسبی خاتمه دهید. امّا این نوع تعامل را باز هم در آینده تکرار کنید و به تدریج بر طول مدّت آن بیافزایید.

7) کودکان را در معرض موقعیت ها و افراد ناآشنا قرار دهید

کودکان کمرو هر چه بیشتر در معرض تعامل با افراد ناآشنا قرار گیرند، کمرویی آن ها با سرعت بیشتری کاهش می یابد. البته بیشترین فایده این کار هنگامی است که تدریجی باشد. هرگاه امکان داشت، بگذارید کودکتان به موقعیت ها و افراد جدید عادت کند، قبل از آن که شما آن ها را برای تعامل با دیگران تحت فشار بگذارید.

به فرزندتان کمک کنید در یک موقعیت جدید، کم کم اعتمادش تقویت شود. یک موقعیت مثلاً می تواند یک بستنی فروشی باشد که کودک به تدریج شروع کند خودش سفارش بستنی بدهد. نکته کلیدی برای کودک کمرو، دیدن یک موقعیت و در صورت امکان، افراد بخصوص، به طور مکرّر است. در این صورت او به تدریج به رفتارهای اجتماعی تری خواهد پرداخت.

کودک را هر چه بیشتر در معرض موقعیت ها و افراد گوناگون قرار دهید. بهتر است کودکان کمرو را به طور مرتب در معرض دید کودکان کم سن و سال تر بگذارید. برخی کودکان کمرو اعتماد به نفس بیشتری در تعامل با کودکان کوچک تر از خود نشان می دهند (هونیگ، 1987). همچنین کودکان کمرو را در معرض ملاقات افراد جدیدی که به منزل دعوت می کنید قرار دهید. کودکان کمرو غالباً در خانه احساس اطمینان بیشتری می کنند.

8) کودکان را به تعامل با دیگران وادارید

کودکتان را وادار به صحبت کردن، پیوستن یا تعامل با دیگران، هرگاه که احتمال می دهید این کار را بکند، نمایید. مثلاً به او بگویید بگو که اسمت مریم است یا بگو خداحافظ . اگر کودک چیزی بر زبان نیاورد سعی کنید او را وادار به دست تکان دادن (برای سلام یا خداحافظی) کنید. دست تکان دادن، یک گام به جلو در مسیر صحیح است. یک روش خوب دیگر این است که با کودک دیگری صحبت کنید و سپس به فرزند خود بگویید: از این کفش ها خوشت میاد؟ خودت لنگه آن ها را نداری؟

مواظب باشید که کودک کمرو را تحت فشار قرار ندهید. با این کار مقاومت بیشتری در او به وجود می آورید (هونیگ، 1987). به دنبال پیشرفت های تدریجی باشید و بدانید که کودک یک روز پیشرفت نشان می دهد و روز دیگر نه.

9) به کودکتان برای رفتارهای اجتماعی پاداش دهید

پاداش پیش بینی شده، انگیزه بسیار قدرتمندی به وجود می آورد (بندورا، 1986). هرگاه کودک کمرو رفتاری اجتماعی از خود بروز داد او را تشویق و تحسین کنید. حتی در مورد پیشرفت های جزیی نیز این کار را انجام دهید. اگر کودک به هدف تعیین شده روزانه دست یافت، او را تحسین کنید و با چیزی که او دوست دارد (مثل غذای خاص یا کار خاص) تشویقش نمایید. مثلاً اگر کودک رفتار فوق العاده ای انجام داد، در جدول یا نموداری که قبلاً از آن صحبت کردیم، ستاره طلایی بگذارید. از قبل به کودکتان بگویید که انجام یک رفتار اجتماعی خاص چه پاداشی در پی خواهد داشت.

10) رفتار اجتماعی دیگران را در جلوی فرزند خود تحسین کنید

پدر و مادر با اظهار نظر مثبت درباره رفتار اجتماعی دیگران می توانند به کودک کمرو در ارزش گذاری بر رفتارهای اجتماعی کمک کنند. برای مثال، پدر و مادر می توانند به فرزندشان بگویند من از شیوه ای که آن پسر بچه نزد ما آمد و اسم ما را پرسید خوشم آمد و یا این که مستقیماً به تعریف از آن بچه در مقابل فرزند خود بپردازند. البته مواظب باشید که از اظهار نظرهایی از قبیل این که چرا تو نمی توانی مثل او عمل کنی؟ پرهیز نمایید.

11) به فرزندتان در تعامل با دیگران کمک کنید

برخی کودکان کمرو نمی دانند در بعضی موقعیت های خاص، مثلاً هنگامی که کودک جدیدی را ملاقات می کنند، چه بگویند. پدر و مادر می توانند به کودک کمرو از طریق تشویق آن ها به تمرین مهارت های اجتماعی کمک کنند. یک روش موثر برای کمک به فرزند در بهبود مهارت اجتماعی، تشویق آن ها به تمرین کردن (نقش بازی کردن) است (میلتن برگر، 1987). برای مثال، پدر و مادر و فرزند می توانند هر کدام نقشی رادر یک موقعیت ایفاء کنند. از عروسک هم می توان برای این منظور استفاده کرد.

12) برای هر کودک کمرو در هر موقعیت مهم، یک جفت پیدا کنید

یک کودک کمرو که بتواند در یک موقعیت جدید حتی یک دوست هم پیدا کند، احساس آسایش بیشتری خواهد یافت و نهایتاً با کودکان بیشتری به تعامل خواهد پرداخت. پدر و مادر یا معلم می توانند با درخواست از دو بچه برای بازی کردن با یکدیگر و سپس صبحت کردن با هر دوی آن ها در مورد فعالیت ها و علایق مشترک، این فرایند را تسهیل کنند. پدر و مادر یا معلم همچنین می توانند به آن دو کودک کاری را تخصیص دهند (مثل سر هم کردن یک پازل) و از آن ها بخواهند با هم آن را انجام دهند (هونیگ، 1987). انتخاب کودک مناسب به عنوان جفت برای کودک کمرو نیز حایز اهمیت است.

13) کتاب هایی را که درباره افرادی است که بر کمرویی یا ترس شان غلبه کرده اند، برای کودکتان بخوانید

خواندن کتاب هایی درباره کودکانی که بر کمرویی یا ترسشان غلبه کرده اند، برای کودکان کمرو مفید است. به هنگام خواندن این گونه کتاب ها، پدر و مادر می توانند از طریق صحبت کردن با کودک درباره درس هایی که از آن داستان می شود گرفت و چگونگی به کار بستن آن ها در زندگی، بیشترین تاثیر را بر کودک بگذارند.

14) جلوی تمسخر کودکان را بگیرید

طرد اجتماعی و مسخره کردن می تواند به شکل گیری کمرویی کمک کند. بنابراین، کودکتان را مسخره نکنید و به دیگران نیز اجازه ندهید که چنین کنند. در صورت لزوم، کودکتان را از جمع کودکانی که او را مسخره می کنند خارج نمایید. با کودکانتان صحبت کنید و به آن ها بگویید که حرف دیگران اهمیتی در زندگی آن ها ندارد. برای آن ها از مواردی که در گذشته خودتان مورد تمسخر دیگران قرار گرفته بودید صحبت کنید. خود افشاگری شما به فرزندتان کمک می کند که احساس ناراحتی کمتری از مسخره شدن توسط دیگران پیدا کند.

15) به کودکان بیاموزید که هیجاناتشان را به صورت کلامی بیان کنند

بهترین شروعی که کودکان کمرو برای کنترل احساس شرمندگی و ترس شان می توانند داشته باشند، شناسایی و صحبت کردن درباره آن احساسات است. برای کمک به کودک در رشد این مهارت ها، در جلوی او درباره هیجانات خود صحبت کنید. برای مثال، بگویید وقتی از میز بالا می روی من می ترسم یا وقتی به کودکان بی سرپناه فکر می کنم، غمگین می شوم. کودکتان را وقتی درباره هیجاناتش صحبت می کند تحسین کنید.

16) تلاش های خود را با دیگران هماهنگ سازید

تلاش هایی که به منظور کمک به اجتماعی تر کردن کودک صورت می گیرد، در صورتی که توسط همگان (پدر، مادر، معلّم و ...) به طور هماهنگ اجرا شود، تاثیر بیشتری خواهد داشت. در این میان، معلمان نیز با تشویق کودک به انجام کارهای اجتماعی و کمک به آن ها در دوست یابی، می توانند نقش عمده ای ایفا کنند. این نکته را باید در نظر داشت که کودکان کمرو ممکن است شیوه های خاص خودشان را برای دستیابی به هدف های مقرر داشته باشند. تا جایی که امکان دارد با آن ها همراهی کنید و آن ها نیز احتمالاً با شما همکاری خواهند کرد.

17) اطلاعات خودتان را در مورد کمرویی تکمیل کنید

هر چیزی که درباره این موضوع می یابید را بخوانید. توصیه های متخصصان را در نظر بگیرید و آن ها را به کار ببندید.

18) با مشاور، روان شناس یا روان پزشک مشورت کنید

اگر به کار بستن روش هایی که در اینجا گفته شد برایتان دشوار است و اگر این روش ها در مورد کودکتان جواب نمی دهد، با مشاور مدرسه کودکتان و یا یک روان شناس مشورت کنید. روان شناسان ممکن است روش های دیگری بجز آنچه در اینجا گفته شد را به شما پیشنهاد کنند. برخی روان پزشکان گاهی داروهای مهارکننده جذب مجدّد سروتونین مثل پروزاک را برای موارد حاد کمرویی یا اختلال اضطراب اجتماعی تجویز می کنند اما دارو درمانی برای کودکان باید به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته شود زیرا اثرات جانبی بلند مدّت این داروها هنوز کاملاً شناخته شده نیست.