بی تردید خواب خوب، چه از لحاظ کیفیت و چه از نظر کمیت برای سالم زیستن با اهمیت است . متأسفانه آمار دقیقی از اختلالات خواب در کشورمان موجود نیست ولی از نظر شیوعِ این اختلالات، ذکر همین نکته کافی است که در ایالات متحده بیش از یکصد میلیون نفر در سنین مختلف به طور معمول از خواب شبانه مطلوب محروم اند.
خواب خوب بر سلامت ذهنی و جسمی انسان بسیار مؤثر است.
فردی که به صورت طولانی مدت از کمبود خواب رنج می برد، ممکن است به بعضی از مشکلات روانی دچار شده و به مراقبت های بیشتری نیاز پیدا کند. خواب نه تنها بر سلامت جسمی و روحی انسان تأثیر می گذارد بلکه متقابلاً از شرایط جسمی و روحی انسان و عوامل محیطی تأثیر می پذیرد.
بعضی از عوامل انسانی و محیطی که بر خواب تأثیر می گذارند.
● عبارتند از:
1) کهنسالی
2) عوامل روانی
3) عادات و شیوه زندگی
4) تغییرات متوالی و نامنظم ساعات خواب
5) عوامل محیطی
6) عوامل جسمانی
7) داروها
● اختلالات شایع خواب
▪ خر خُر
خرخر معمولاً هنگامی شنیده می شود که بافت نرم حلق به هنگام تنفس حین خواب، دچار ارتعاش شود.
خرخر نه تنها باعث مزاحمت برای فرد دیگری که در همان اتاق خوابیده، می شود، بلکه ناآگاهانه سبب بیدار شدن مکرر خود فرد می شود که می توان گاهی به صدها بار در طول یک شب برسد. نتیجه آن، خواب آلودگی روزانه و اشکال در تمرکز فکر است. زمانی که خرخر با <آپنه خواب> (توقف تنفس حین خواب) توام باشد، خطر آن جدی تر از زمانی است که به تنهایی وجود داشته باشد. اگر شما علاوه بر خرخر از خستگی روزانه، خواب آلودگی روزانه، فشار خون بالا و بیماری قلبی - عروقی رنج می برید. حتماً باید به پزشک مراجعه کنید و در صورت وجود آپنه خواب تحت درمان مناسب قرار گیرید، زیرا عدم تشخیص و درمان به موقع و مناسب ، این بیماری می تواند سلامت و حتی زندگی شما را به مخاطره اندازد.
خوشبختانه امروزه برای درمان خرخر، روش های جراحی و غیر جراحی متعددی وجود دارد که با توجه به صلاحدید پزشکتان می توانید از این روشهای درمانی بهره ببرید.
▪ توقف لحظه ای تنفس در خواب
<آپنه خواب> حالت خطرناکی است که به صورت توقف تنفس حین خواب روی می دهد .
دو نوع آپنه خواب وجود دارد: آپنه انسدادی و آپنه مرکزی. آپنه مرکزی که شیوع کمتری دارد هنگامی رخ می دهد که مغز نمی تواند فرمان لازم برای حرکت عضلات تنفسی و شروع دم را بدهد.
آپنه انسدادی که بسیار شایع تر است هنگامی رخ می دهد که به رغم تلاش فرد و عضلات تنفسی اش برای تنفس، هوا به داخل یا خارج از بینی و دهان وی جریان پیدا نکند.
هر چند خرخر همیشه با آپنه خواب همراه نیست ولی تقریباً همیشه آپنه خواب با خرخر در فواصل بین دو حمله آپنه همراه است. ممکن است در هر ساعت 20 تا 30 حمله آپنه اتفاق بیفتد. بیمار ممکن است از احساس خفگی حین خواب، سردرد صبحگاهی و خواب آلودگی و گیجی روزانه شکایت داشته باشد. تشخیص و درمان آپنه خواب بسیار مهم است؛ زیرا این مشکل می تواند منجر به افزایش فشار خون، سکته قلبی و مغزی و نارسایی قلب و ریه شود. آپنه معمولاً هنگامی رخ می دهد که راه هوای نسبتاً بسته حلق، با شل شدن عضلات در حین خواب کاملاً مسدود شده و به رغم وجود تلاش برای تنفس، تبادل هوا از ریه به بیرون صورت نگیرد. عدم ورود و خروج هوا از ریه سبب بالا رفتن سطح دی اکسید کربن خون و پایین آمدن سطح اکسیژن خون می شود. این تغییرات باعث بیدار شدن فرد می شود. با بیداری فرد، شلی عضلات حلق وی کم شده و راه هوایی مجدداً باز می شود و هوا جریان می یابد. این بیدار شدن های مکرر هر چند باعث تداوم تنفس می شود ولی سبب می شود که بیمار خواب عمیق نداشته باشد. به عبارتی به محض این که خواب بیمار به سمت عمیق شدن پیش می رود با یک حمله آپنه، بیمار بیدار می شود. ممکن است فرد مبتلا به <آپنه خواب> متوجه هیچ یک از وقایع حین خواب خود نشود. معمولاً بیمار از حملات توقف تنفس خود و بیدار شدن های مکرر بی اطلاع است اما از سردرد صبحگاهی، احساس عدم رضایت از خواب و خواب آلودگی روزانه شکایت دارد. در نتیجه بیمار نمی تواند روی موضوعات خاص فکر خود را متمرکز کند و همچنین در طول روز و حتی حین کار مکرراً چرت می زند. آپنه خواب برحسب شدت و علت آن تحت درمان های مختلف جراحی و غیر جراحی قرار می گیرد.
● خواب ناکافی
خواب ناکافی به معنای کمبود خواب از نظر کمی و یا کیفی است که می تواند با یک یا چند حالت زیر مرتبط باشد.
1) مشکل در به خواب رفتن
2) بیدار شدن های مکرر در طی شب و مشکل به خواب رفتن مجدد
3) بیدار شدن در صبح خیلی زود
4) خوابی که سبب شادابی و سرحالی نگردد.
خواب ناکافی با تعداد ساعاتی که یک فرد می خوابد یا زمانی که طول می کشد تا به خواب برود، تعریف نمی شود. افراد از نظر نیازشان به خواب و میزان رضایتمندیشان از خواب با هم متفاوتند. خواب ناکافی ممکن است سبب مشکلاتی در طی روز از جمله احساس خستگی، کمبود انرژی، مشکل تمرکز حواس و تحریک پذیری شود.
بعضی شرایط سبب می شود که افراد بیشتر از خواب ناکافی شکایت داشته باشند از جمله آنها می توان به سن بالا، جنس مؤنث اشاره کرد. اگر شرایط بالا با اضطراب و تنش، بیماری جسمی یا مصرف بعضی از داروها همراه شود، احتمال بروز خواب ناکافی بیشتر می شود.
خواب ناکافی علل متعددی می تواند داشته باشد: بیماری های جسمی مثل آرتریت (التهاب مفاصل یا سرخرگ)، نارسایی قلبی، آسم، آپنه خوا ب و پرکاری تیرویید و پارکینسون (بیماری است که با سختی و لرزش عضلات مشخص می شود). بیماری های روحی - روانی مثل افسردگی و اضطراب، و عادات نامناسب مثل مصرف قهوه زیاد، مصرف سیگار درمان این بیماری با بر طرف کردن علل ایجاد کننده آن و اصلاح عادت بیمار میسر است.
وزارت آموزش و پرورش ایران