جسم پاک، روح معتاد

درمان با متادون از روش هایی است که سال هاست مورد پذیرش قرار گرفته است و مراکز ترک اعتیاد از آن استفاده می کنند.

مخالفان و موافقان این طرح بسیارند. از سوی دیگر همیشه این سؤال مطرح است که آیا زندان کارا هست یا نه؟ آیا جنبه اصلاح و تربیتی که برای زندان متصوریم وجود دارد یا خیر؟ و یا اینکه آیا زندان توانسته است در کاهش رفتارهای پرخطر آنها تاثیر بگذارد؟ وقتی این 2بخش در کنار یکدیگر قرارگیرند این سؤال پیش می آید که آیا عرضه متادون در زندان ارزشمند است یا خیر؟ در پاسخ به این سؤال تحقیقی با عنوان ارزیابی اقدامات کاهش آسیب در زندان ( ارزیابی درمان با متادون) روی 250 نفر از زندانیان اوین، رجایی شهر و قزل حصار توسط دکتر ایرج اسماعیلی، دبیر شورای تحقیقات استان تهران با همکاری مؤسسه داریوش برای سازمان زندان ها انجام شده است تا نشان دهد آیا متادون در بخش های مختلف اعم از رفتارهای پرخطر، ارتکاب جرم، سوءمصرف مواد مخدر و ... در مورد مجرمانی که داوطلبانه ترک اعتیاد با متادون را انتخاب کرده اند تاثیر دارد یا نه . در گزارش زیر با همراهی محقق به بررسی این پژوهش پرداخته ایم.

در پژوهشی که اخیراً صورت گرفته، اقدامات کاهش آسیب در زندان که از روش ارزشیابی مشارکتی استفاده شده است، دیده شده که برنامه های درمانی برای افرادی که به زندان وارد می شوند بسیار مؤثر و از نظر هزینه نیز به صرفه است. به عبارت دیگر منافع متوجه جامعه (کاهش جرم، ارتقای سلامت و افزایش بهبود عملکرد اجتماعی) از هزینه درمان اعتیاد بیشتر است.

به گفته دکتر اسماعیلی، هزینه درمان اعتیاد پانزده برابر کمتر از هزینه های مربوط به حبس جرایم مواد مخدر است. هر یک دلار سرمایه گذاری دولت در درمان اعتیاد 7 تا 25 دلار صرفه جویی در پی دارد.

امروزه این موضوع که حذف سوء مصرف مواد مخدر کار آسانی نیست و زمان بر است اصلی پذیرفته شده است و به همین دلیل برنامه های مقابله با مواد مخدر حول محور کاهش آسیب ارایه می شود. بر همین اساس اگر فرد معتاد در یکی از برنامه های درمان شرکت کند و نوع، نحوه و زمان مصرف خود را تغییر دهد به طوری که برای خود و دیگران خطر کمتری داشته باشد موفقیت نسبی حاصل شده است.

زیانکاهی یا کاهش آسیب به هر اقدامی که خطر بروز آسیب را برای فردی که نمی خواهد یا نمی تواند رفتار پرخطرش را فعلا تغییر بدهد، گفته می شود. در یک کلام زیانکاهی سیاست و برنامه ای است که جهت کاهش عواقب منفی و بهداشتی اقتصادی و اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر طرح ریزی شده باشد، در حالی که مصرف کننده به مصرف مواد خود فعلا ادامه دهد. البته زیانکاهی لزوما به معنای ترک کامل نیست ولی به تدریج کمک می کند فرد داوطلب به سمت ترک برود. در زندان های مورد بررسی اقدامات کاهش آسیب در قالب واحد های ارایه خدمات کلینیک های مثلثی ارزیابی می شود.

اجزای مهم برنامه کاهش آسیب شامل برقراری ارتباط مؤثر با مصرف کنندگان مواد مخدر، آموزش آنها به همراه افراد جامعه، درمان مصرف کننده با جایگزین هایی نظیر متادون و سرنگ و مواد استریل و ضد عفونی کننده و ارایه حمایت های اجتماعی است.

دکتر ایرج اسماعیلی، دبیر شورای تحقیقات استان تهران سازمان زندان ها می گوید: در حال حاضر درمان نگهدارنده با متادون در بسیاری از نقاط دنیا روش مهمی برای درمان وابستگی به موادمخدر محسوب می شود. در این روش فرد وابسته برای چندین سال و حتی تا آخر عمر تحت درمان با متادون قرار می گیرد. هرچند ممکن است این روش به قطع کامل مصرف مواد منتهی نشود اما بهبود کارکرد اجتماعی معتادان و کاهش عمده در عوارض جسمی، جرم و جنایت، افت تحصیلی، شغلی، عوارض روانی مانند افسردگی و نابسامانی های اجتماعی و خانوادگی را به دنبال خواهد داشت.

 

به گفته اسماعیلی، تجربیات بالینی نشان می دهد درصد ترک دوره درمانی توسط بیمارانی که دوزهای پایین متادون را دریافت کرده اند، بیشتر بوده و احتمال اینکه این افراد پس از ترک، موفق به قطع کامل مصرف ماده افیونی شوند، بسیار کم است.

به گفته وی بخش نخست این مطالعه به صورت پس رویدادی و فاز دوم این مطالعه به صورت طولی و پیگیری طی یک دوره زمانی 6 ماهه انجام شد و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی، آزمون کیفیت زندگی، آزمون سلامت عمومی، پرسشنامه ایدز و چک لیست های محقق ساخته برای بررسی اهداف استفاده شده است.

وی جامعه آماری این پژوهش را 250 نفر اعلام و اضافه کرد: از مجموع 250 نفر پاسخگو، 27 نفر در زندان اوین، 135 نفر در زندان قزل حصار و 88 نفر در زندان رجایی شهر به سر می برند که از این تعداد، 194 نفر مرد و بقیه زن هستند و 60درصد از این تعداد سابقه زندانی شدن داشته اند.

اسماعیلی گفت: در بررسی های این پژوهش مشخص شد به دلیل اعتیاد، 98 نفر از مددجویان قبل از اینکه زندانی شوند شغل خود را از دست داده اند،125 نفر مشکلات و درگیری های خانوادگی داشته اند، 51 نفر همسرشان طلاق گرفته است، 137 نفر امکانات مالی خود را از دست داده اند، 102 نفر دوست خود را از دست داده اند، 82 نفر مرتکب جرم شده اند، 30 نفر از سربازی فرار کرده اند، 48 نفر از منزل فرار کرده اند، 124 نفر ترک تحصیل کرده اند، 50 نفر از مدرسه اخراج شده اند، 47نفر وسایل منزل خود را فروخته اند، 34 نفر اشیای گران قیمت همسر و فرزند خود را فروخته اند و 27 نفر وسایل قیمتی نزدیکان و آشنایان را سرقت کرده اند.

زندانیان مشکلات مشترکی دارند. این اشتراک معمولا در مواردی چون خشونت، خودزنی، خالکوبی با وسایل آلوده مشترک، تزریق مشترک، رفتارهای جنسی محافظت نشده و آلودگی به ویروس HCV ، HBV، HIV و وجود آبسه های مصرف تزریق و... مشاهده شده است.

دکتر اسماعیلی با اشاره به اینکه روش اصلی در ایران استفاده از کلینیک های مثلثی است، گفت: برنامه های کاهش آسیب در زندان های ایران شامل کنترل اعتیاد تزریقی، کنترل رفتارهای محافظت نشده جنسی، کنترل انتقال از طریق لوازم شخصی، توزیع لوازم استریل خالکوبی، فراهم کردن خدمات بهداشت روانی برای کنترل خشونت و خودزنی است.

درمان با متادون یکی از مواردی است که خیلی از زندانیان دوست دارند با رفتن به بند متادون به آن بپیوندند. در این تحقیق با این پرسش که اگر اعتیاد برطرف شود کدام بعد از زندگی آنها تغییر خواهد کرد از افراد دریافت کننده خدمات نظرخواهی شده است.

از 4 گروه مددجو، خانواده آنها، کارکنان زندان و کارکنان بخش بهداشت زندان در قالب 4پرسشنامه سؤالاتی پرسیده شده است. در یک دوره 6 ماهه مواردی همچون سلامت جسمانی، سلامت روانی، کیفیت زندگی و حیطه های زندگی آنها مورد ارزیابی قرار داده شده است.

اسماعیلی می گوید: در پایان این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که درمان با متادون به بهبود وضعیت سلامت جسمانی و روانی و همچنین کیفیت زندگی مددجویان کمک می کند ولی در عین حال مسایل اقتصادی مددجویان و مشکلات مربوط به آنها همچنان پابرجاست.

کیفیت زندگی و سلامتی روانی از جمله مواردی است که در مورد زندانیان بررسی شد. افسردگی، اضطراب، ترس، روانپریشی و روان نژندی از موارد شایعی است که در زندان ها علاوه بر کیفیت پایین زندگی مشاهده می شود. اما کسانی که خدمات بهداشت روانی را دریافت کرده اند اختلالات روان تنی، اضطراب، عملکرد اجتماعی و افسردگی شان کاهش چشمگیری داشته است. لازمه این کار نیز مدیریت مصرف مواد است که فرد با داشتن مشخصه هایی چون صداقت، تمایل به تغییر الگوی مصرف و یادگیری مهارت های لازم برای تغییرات مهم می تواند آن را اعمال کند.

در کیفیت زندگی 8 بعد از انواع و اقسام سلامت مورد بررسی قرار گرفته است که به گفته دکتر اسماعیلی تغییرات واضحی ایجاد شده به جز در نقش احساسی آنها.

دکتر اسماعیلی می گوید: در مواردی که جسم فرد معتاد درمان می شود باز مشاهده می شود که هنوز نظرش نسبت به خود مثبت نمی شود. در پایان این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که درمان با متادون به بهبود وضعیت سلامت جسمانی و روانی و همچنین کیفیت زندگی مددجویان کمک می کند ولی در عین حال در مواردی که فرد با مسایل اقتصادی درگیر است (درآمد، محل سکونت و تغذیه) وضعیت با درمان با متادون نیز تغییر چشمگیری نمی کند.

او می گوید: خدمات ارایه شده به این گروه درمان با متادون توانسته بر 10 زمینه زندگی این افراد ( استفاده از خدمات و برنامه های کاهش آسیب، راه حل های مشکلات حقوقی، بهبود روابط خانوادگی، راه های بهبود خود، راه های مهار احساسات منفی، مشکلات سلامتی و از همه مهم تر راه های مقابله با سوء مصرف مواد مخدر) تاثیر مثبت بگذارد.

وی در مورد مشکلات این پژوهش که ابتدا قرار بود به صورت کشوری اجرا شود، می گوید: در زندان پنسیلوانیا سالانه 20 هزار نفر از زندان مرخص می شوند و 19 هزار و 500 نفر آنها با زندان و فرایند درمان و کنترل اعتیاد و جرم در ارتباط هستند درصورتی که به گزارش مرکز مراقبت از خروج، بسیاری از زندانیان پس از زندان گم می شوند و نمی توان آنها را پیدا کرد. وی در پایان گفت: ما مشکل قرص متادون یا شربت تریاک نداریم، نکته ای که وجود دارد این است که نحوه توزیع آن که منجر به مشکل جدید نشود برایمان مسیله است. در عین حال مشکلات اقتصادی با متادون برطرف نمی شود و باید برای آن راه حل دیگری پیدا کرد.

معتادی که یک دقیقه تزریق کردنش را به تاخیر می اندازد محترم است. آن یکی که تزریقش را به روش های غیرتزریقی تبدیل می کند احترامش دو چندان می شود. مسیله این است که بپذیریم درمان اعتیاد فرایندی زمان بر است و با هر کدام از روش های معمول این کار صورت بگیرد تاثیرات جسمی، روانی و اجتماعی خواهد گذاشت.