آنفلوآنزای خوکی یک بیماری در کمین-مجله مادر گوپی

جهان امروز، جهان ارتباطات و مسافرت هاست. پس به همان اندازه که در این جهان پر تحرک بهداشت و سلامت عمومی پیشرفت داشته، به همان اندازه هم بیماری های مختلف رشد و گسترش روز افزون و خیره کننده ای یافته است؛; چنانچه بر اساس گزارش نهادهای ملی و بین المللی در زمینه بهداشت و سلامت، سالانه افراد بسیار زیادی بر اثر انواع بیماری ها جان خود را از دست می دهند که در این میان، بیماری های قلبی و گوارشی و حوادث مختلف در صدر آن قرار دارند.

بیماری هایی نیز وجود دارند که علی رغم مسری بودن، به علت اینکه برای جان انسان ها کمتر خطرناک هستند، به همان نسبت کمتر در معرض توجه جدی قرار داشته اند که از آن جمله می توان به بیماری آنفلوآنزا اشاره کرد.

هر چند گفته می شود یماری آنفلوآنزا، یک بیماری مسری با سرعت بسیار بالای انتقال است، اما باید توجه داشت در صورت رعایت بسیاری از اصول و قوانین مربوط به رعایت نکات بهداشتی، به همان اندازه هم می توان این نوع بیماری را به کنترل خود درآورد. ولی در مورد نوع خاصی از آنفلوآنزاها؛; یعنی نوع خوکی که اخیرا به اندازه گستره حیات، گسترش یافته، اوضاع متفاوت است. میکروب ها و ویروس های بیماری زا در انسان به علت تغییرات و جهش های ژنتیکی در طول زمان در مقابل داروهای موجود مقاوم شده و حتی ممکن است یک بیماری جدید ایجاد شود. برخی از بیماری ها بین انسان و حیوان مشترک هستند و از هر کدام به طرف مقابل سرایت می کنند؛; این گونه بیماری ها به علت مسری بودن و در تماس بودن انسان و حیوان به مراتب خطرناک تر هستند. حال باید توجه داشت بیماری آنفلوآنزا از نوع خوکی دارای تمام شاخصه های یک بیماری مسری و خطرناک است که علی رغم تلاش های مجدانه محققان پزشکی هنوز داروی موثری برای پیشگیری یا درمان قطعی آن وجود ندارد. بنابراین بیماری مذکور به یک بیماری عالمگیر تبدیل شده و نگرانی جدی تمامی مردم، دولت ها و نهادهای ملی و بین المللی در زمینه بهداشت و سلامت را موجب شده و در ماه های اخیر به یک بحران جهانی تبدیل شده است.

طبق تحقیقات انجام شده، بیماری آنفلوآنزای خوکی یا همان که به نوع آ معروف است، با نام اختصاری آنفلوآنزای خوکی Swine flu() یک بیماری تنفسی خوک هاست که توسط ویروس آنفلوآنزای نوع1NH1 ایجاد می شود. این نوع آنفلوآنزا معمولا در خوک ها بروز می کند و ویروس های آنفلوآنزای خوکی، حد بالایی از آلودگی و بیماری را سبب می شوند. ویروس های آنفلوآنزای خوکی، میزبان اصلی شان خوک است، اما می توانند مرغ ها و حتی انسان ها را هم آلوده کنند. ویروس های آنفلوآنزای خوکی دایما تغییر شکل می دهند. البته خوک ها به وسیله آنفلوآنزای مرغی هم می توانند آلوده شوند گرچه به اندازه نوع خوکی در این حیوانات مهاجم نیست. ویروس های آنفلوآنزا وقتی از خوک آلوده، خوک دیگری را آلوده می کنند می توانند تغییر شکل داده و نوع رفتارشان نیز تغییر می کند، به طوری که ویروس ها و همچنین میزبانی خوک برای هر سه نوع آنفلوآنزای خوکی، مرغی و انسانی این خطر را ایجاد می کند که ویروس های جدید که مخلوط انواع خوک، انسان و نوع ویروس های آنفلوآنزای مرغی می باشند، پدیدار شوند که با تغییرات ژنتیکی، میکروب های این نوع بیماری در طی سال ها انواع متفاوت ویروس های آنفلوآنزای خوک پدیدار شده اند.

باید دانست این نوع ویروس خطرناک است، زیرا ویروس خوکی نیز مانند تمام ویروس های دیگر، خود را تغییر می دهد. اگر خوک های مبتلا به آنفلوآنزای خوکی همزمان به آنفلوآنزای انسانی یا پرندگان نیز مبتلا باشند، این ویروس ها می توانند دربدن حیوان، ژن های خود را تعویض کنند. بدین ترتیب نوعی جدید از ویروس به وجود می آید که هم ژن های انسان و هم ژن های حیوان را در خود دارد. این همان اتفاقی است که ظاهرا در مورد ویروس کنونی افتاده است.

در ادامه این نوشتار لازم به ذکر است آنفلوآنزای نوع خوکی که در ایران بیشتر با نام نوع آ شناخته می شود، در نخستین ساعات روز شنبه 5( اردیبهشت1388 ) سر خط اصلی اخبار شد، برای نخستین بار در مکزیک مشاهده شد و پس از آن نیز در ایالت های جنوبی ایالات متحده، مواردی مشابه گزارش شد. جالب آنکه تعداد کشته شدگان و مبتلایان این بیماری در مکزیک در فاصله کوتاهی به هزاران نفر رسید و بانک جهانی برای مقابله با این بیماری،225 میلیون دلار در اختیار دولت مکزیک قرار داد. اما این پایان ماجرا نبود، چون در کوتاه ترین زمان ممکن گسترش خیره کننده ای یافت. هر چند در میان کشورهای مختلف، ایران به خاطر کم بودن تعداد مبتلایان به این بیماری از وضعیت تقریبا خوبی برخوردار است، ولی باید توجه داشت به خاطر یک سهل انگاری کوچک ممکن است این بیماری در مراکزی چون مدارس، جان هزاران نفر را به خطر بیندازد. حال با توجه به آنچه عنوان شد، در ادامه به مبحث جدی گرفتن مقوله پیشگیری قبل از درمان می پردازیم تا در پایان مشخص شود کارآمدترین راه مبارزه با این نوع بیماری، رعایت بهداشت فردی و اجتماعی است تا در زیر سایه آن، امر پیشگیری نتایج مورد انتظار را به ما بدهد.

● علایم و نشانه های بیماری

بی تردید آنچه در کنترل و حتی ریشه کن کردن یک بیماری کمک شایانی می کند، شناخت نشانه های بیماری در همان اولین لحظه برخورد است. زیرا اگر علایم این بیماری به صورت ناشناخته باشد، چه بسا مقابله با آن نیز به تاخیر افتاده و زمانی به خودمان می آییم که کار از کار گذشته باشد.

در باب علایم بیماری آنفلوآنزای نوع آ از دو جهت می توان سخن گفت: الف) علایم این نوع بیماری در حیواناتی چون خوک ها، ب) علایم این نوع بیماری در انسان ها که مورد دوم برای ما مهم است. پس به ذکر جزییات آن می پردازیم. اما چه خوب است ابتدا به سراغ کودکان برویم؛; کودکانی که به خاطر بافت لطیف و گاه ضعیف جسمانی شان در برابر این نوع بیماری مسری مقاومت کمتری دارند.

طبق بررسی های انجام شده، علایم آنفلوآنزای نوع آ در کودکان می تواند به اشکال زیر باشد:

1- تنفس سریع و غیر عادی (نفس نفس زدن)

2- تغییر رنگ پوست به آبی یا خاکستری بخصوص در لب ها

3- بی اشتهایی شدید

4- تهوع و استفراغ مقاوم و مداوم

5- عدم هوشیاری، تشنج و بی توجهی به محیط

6- بی قراری و اضطراب شدید

7- تب بالا و سرفه مقاوم

8- اسهال به همراه علایم خاص آن

چنانچه هر یک از این موارد رخ بدهد، لازم است کودکمان را به بیمارستان و یا نزد پزشک مخصوص اطفال ببریم.

اما در بزرگسالان هم که می توانند در معرض این بیماری قرار گیرند، این نوع علایم قابل مشاهده می باشد:

1- تنفس کوتاه که به سختی انجام می شود

2- احساس درد و فشار در قفسه سینه و شکم

3- سرگیجه ناگهانی و استفراغ شدید و مداوم و اسهال

4- کاهش سطح هوشیاری

5- تب و سرفه شدید

● شناسایی افراد پر خطر

منظور از افراد پر خطر، افرادی هستند که بنا به دلایل مختلف بدن آنها در برابر بیماری های مسری؛; همچون آنفلوآنزا مقاومت کمتری داشته و با کوچک ترین برخورد با میکروب های این نوع بیماری به آن دچار شده و جالب آنکه به خاطر ضعف جسمانی چه بسا برایشان خطرناک هم باشد. لذا لازم است در شرایط و اماکن مختلف، بخصوص مراکز عمومی چون مدارس، اتوبوس، مترو و... به شدت مراقب آنها بود. البته ناگفته نماند در قدم اول، خود این افراد هستند که لازم است با رعایت نکات بهداشتی، خود را از هر گونه آلوده شدن به این بیماری مصون دارند. این افراد و یا گروه های خطرناک در مواجهه با بیماری آنفلوآنزای نوع آ عبارتند از:

1- اطفال زیر5 سال؛; بخصوص اطفال زیر2 سال که عوارض این نوع بیماری در آنها شدیدتر است.

2- افراد بالای65 سال که رفته رفته قوای جسمانی شان رو به تحلیل می رود.

اما لازم است از افرادی که بیماری های خاص دارند، غافل نشد؛; افرادی که؛;

1- بیماری مزمن ریوی از جمله آسم و گاه تنگی نفس دارند.

2- افرادی که بیماری های قلبی و عروقی دارند. (به جز کسانی که فشار خون خفیف دارند.)

3- کسانی که بیماری های کلیوی، کبدی و خونی، چون کم خونی داسی شکل دارند.

4- افرادی که سیستم ایمنی شان توسط دارو و یا بیماری نظیر ایدز سرکوب شده است.

5- افرادی که از بیماری های نورولوژیک، نروماسکولار و متابولیک چون دیابت رنج می برند.

6- زنان باردار

7- جوانان زیر19 سالی که به مدت طولانی تحت درمان با آسپرین هستند.

8- مراقبین افراد ناتوان که به نوعی به خاطر در تماس بودن با این افراد به صورت های گوناگون، سیستم دفاعی بدنشان دچار اختلال شده است.

9- نکته مهم و قابل تامل این است؛; هر چند بیماری آنفلوآنزای خوکی در میان تمامی سنین شایع است، اما به علت ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن کودکان، میزان خطرناک بودن هر نوع بیماری در این دسته از افراد بسیار بیشتر پیش بینی می شود. البته لازم به ذکر است که هیچ گونه شواهدی مبنی بر اینکه آنفلوآنزای خوکی در کودکان کشنده تر از سایر سنین باشد، وجود ندارد. لیکن طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی میزان شیوع این بیماری طبق آمار کشورهای کانادا، شیلی، ژاپن، انگلیس و آمریکا در میان افراد نوجوان بین12 تا17 سال بسیار بیشتر بوده است. پس بر والدین لازم است مراقبت هایی از قبیل مراجعه سریع به پزشک، در صورت مشاهده اولین علایم آنفلوآنزای خوکی و بالا رفتن دمای بدن کودکان به بالاتر از38 درجه سانتیگراد، نسبت به وضع حاد کودک توجه بسیار شود.

● پیشگیری

همان طور که اشاره شد پیشگیری از شیوع میکروب آنفلوآنزا به مراتب بهتر و کارسازتر از درمان آن است. بنابراین رعایت نکات ذیل برای همگان لازم و ضروری می باشد تا خود و دیگران را از آلوده شدن به این نوع بیماری مسری مصون دارند؛;

- دستان خود را به طور مرتب با آب و صابون و یا محلول های ضد عفونی حاوی الکل بشویند، مخصوصا زمانی که عطسه یا سرفه می کنند و یا وقتی که از بیرون به خانه باز می گردند.

- ضد عفونی کردن سطوح داخلی خانه با محلول های حاوی کلر که بسیار در کاهش احتمال انتقال بیماری موثر می باشد.

- از تماس نزدیک با انسان هایی که آلوده هستند و یا نشانه هایی از آلودگی دارند، حتما بپرهیزند.

- تا آنجا که ممکن است از دست زدن به اشیا و سطوحی که ممکن است آلوده باشند؛; مخصوصا در اماکن عمومی (مانند میزهای کافی شاپ ها و رستوران ها، دستگیره درب وسایل حمل و نقل عمومی، نرده ها و...) بپرهیزند.

- از دست زدن به دهان، بینی و چشمان خود تا حد امکان دوری کنند.

- در صورتی که خود مشکوک به ابتلا به آنفلوآنزای هستند، حتما هنگام عطسه و سرفه جلوی دهان و بینی خود را بگیرند. اگر دستمال به همراه ندارند، هنگام عطسه یا سرفه قسمت داخلی آرنج خود را در برابر دهان و بینی بگیرند تا دستانشان آلوده نشود.

- افرادی که دچار علایم شبه آنفلوآنزای شامل تب ناگهانی، سرفه و دردهای عضلانی و... می شوند باید از رفتن به سر کار و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی پرهیز کرده و سریعا به پزشک مراجعه کنند.

در ادامه، ذکر این نکات می تواند در کاهش میکروب های آنفلوآنزای نوع آ اثرات قابل توجهی داشته باشد؛;

- در صورتی که خود مشکوک به آنفلوآنزای خوکی هستید هنگام عطسه و سرفه جلوی دهان و بینی خود را با دستمال بگیرید و اگر دستمال همراه ندارید جلوی دهان و بینی خود را با آستین پیراهن خود بپوشانید و سریعا به نزدیکترین مرکز بهداشتی درمانی و یا بیمارستان مراجعه کنید.

- اگر با کسی در تماس هستید که سرما خورده است جدا از دست دادن، در آغوش گرفتن و روبوسی با وی خودداری نمایید.

- به یاد داشته باشید ویروس آنفلوآنزا در محیط اطراف و اماکن عمومی وجود دارد و تماس با سطوحی مانند دستگیره، اتوبوس، صفحه کلید کامپیوتر و... به راحتی می تواند شما را آلوده کند. چنانچه دستان خود را به دستگیره درب یا اتوبوس و یا اشیا احتمالا آلوده زده اید، آن را به دهان، بینی یا چشم خود نزنید.

البته از نظر پزشکی هم می توان با استفاده از ضدعفونی کننده از سرعت سرایت میکروب ها به اندازه کافی کاست. البته برای پیشگیری از عفونت با ویروس آنفلوآنزای آ هر یک از داروهای اوسلتامیویر یا زانامیویر توصیه شده است. دوره درمان پروفیلاکسی دارویی تا10 روز پس از یک تماس مشخص با مورد قطعی دوره آنفلوآنزای خوکی توصیه می شود.

هر چند برای انتقال ویروس مورد نظر راه های بسیاری ذکر شده، اما آنچه در این میان مهم است، سرایت این میکروب ها از طریق سرفه و عطسه کردن و همچنین تماس دست هاست. بنابراین در کنار پوشاندن بینی و دهان از ورود هر گونه ویروسی، لازم است نسبت به شستشوی دست ها اهتمام ویژه ای نشان داده شود. زیرا متخصصین معتقدند شستشوی دست ها در پیشگیری از عفونت های ویروسی (شامل آنفلوآنزای معمولی و خوکی) به خوبی موثر می باشد. جالب آنکه قطره های بسیار ریز از ترشحات بینی و حلق ممکن است سبب آلودگی میز کار، تلفن و یا سایر سطوح و به این ترتیب انتقال از انگشت به دهان، بینی و یا چشم شود. سپس شستن متناوب دست ها با آب و صابون، ژل ها، فوم ها و شتشو دهنده ها با پایه های الکلی خصوصا بعد از حضور در مراکز عمومی و ضد عفونی کردن سطوح می تواند سبب کاهش انتقال شود. البته برای شستن دست ها توصیه شده که به غیر از پشت و روی دست ها و انگشتان، زیر ناخن ها، بین انگشتان و دور مچ ها را به مدت کافی با آب گرم یا داغ کف مالی کنید و بعد خوب بشویید. دست های خود را نه تنها قبل از غذا خوردن و بعد از دستشویی رفتن، بلکه بعد از استفاده کردن از حوله یا پوشاندن دهان بعد از سرفه یا عطسه حتما بشویید. درست است تعداد دفعات خیلی زیاد می شود، اما برای حفظ سلامتی هر کاری لازم و ضروری است.

● درمان

اگر کسی به خاطر رعایت نکردن نکات بهداشتی به بیماری آنفلوآنزای آ دچار شد، این به آن معنا نیست به پایان خط رسیده است. بلکه برای درمان این بیماری تمهیداتی در نظر گرفته شده که از آن جمله می توان به واکسن های مختلف که با نظر پزشک متخصص تجویز می شود اشاره کرد. اما در این میان از رعایت نکات بسیار مهم نباید غافل بود، نکاتی چون؛; آسپرین و یا محصولات حاوی آن مانند بیسموت ساب سالیسیلیت هرگز نباید در اطفال مبتلا به آنفلوآنزا مورد تجویز قرار گیرد. پس جهت کاهش تب باید از سایر داروهای ضد تب مانند استامینوفن یاNSAID ها استفاده نمود.

همچنین آنفلوآنزای خوکی نسبت به داروهایی مانند امانتادین و ریمانتادین مقاوم بوده ولی نسبت به اسلتامیویر و زانامیویر حساس است.

البته تجویز اسلتامیویر و ا زانامیویر جهت گروه های زیر توصیه می شود:

1) کلیه افراد بستری در بیمارستان که احتمال آنفلوآنزای خوکی برایشان در نظر گرفته شده است.

2) افراد در معرض خطر.

ناگفته نماند تعداد زیادی از افرادی که مبتلا به آنفلوآنزا آ می شوند، جزء گروه های پر خطر نیستند همانند مبتلایان به آنفلوآنزای معمولی که خود به خود بهبود می یابند. بنابراین این تجویز دارو به عنوان پروفیلاکسی یا جهت درمان باید محدود به کسانی باشد که در بیمارستان بستری اند و یا جزء گروه های پر خطرند. در ضمن زمان تجویز دارو باید در اولین فرصت ممکن است بعد از شروع علایم باشد. زیرا با توجه به مطالعاتی که در مورد آنفلوآنزای فصلی صورت گرفته است، حداکثر تاثیر تجویز اسلتامیویر و زانا میویر در48 ساعت اول شروع علایم است و طول ایام توصیه شده برای درمان حداقل5 روزاست. (قابل توجه والدینی که فرزندشان آنفلوآنزا گرفته، لازم است کودکشان حداقل5 روز در منزل استراحت کنند. زیرا یکی از درمان های مفید برای بیماران، استراحت مطلق می باشد.)

● و سخن آخر

آنچه عنوان شد شمه ای از بیماری آنفلوآنزای خوکی یا همان نوع آ می باشد. امید که بتوان با یک عزم ملی و همکاری مردمی، این بیماری را خنثی کرده و تعداد مبتلایان را در ایران به عدد صفر برسانیم.