در این تردیدی نیست که سفر موجب تجدید قوای افراد می شود و بیماران دیابتی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. رعایت برخی نکات به این بیماران کمک می کند بدون این که سفر برایشان دردسرساز شود، لحظات خوب و خوشی را کنار خانواده سپری کنند. در گفتگو با دکتر ایرج خسرونیا، رییس جامعه متخصصان داخلی ایران، کوشیده ایم با مهم ترین نکات بهداشتی که بیماران دیابتی باید درباره مسافرت بدانند، آشنا شنویم...
▪ آقای دکتر! بیماران دیابتی در مسافرت، آرامش بیشتری به دست می آورند اما در سفر، نیاز بیشتری هم به مراقبت دارند. به نظر شما آنها چگونه و با چه شرایطی می توانند سفر کنند؟
ـ برخی از افرادی که به بیماری های مزمن به ویژه دیابت مبتلا هستند، هنگام مسافرت نسبت به مصرف داروها و پرهیزهای غذایی خود بی اعتنا و فراموشکار می شوند و یا اینکه بیش از حد نگران اند و فکر می کنند به علت بیماری شان سفر برای آنها خطرناک است. این افراد احساس می کنند سفر روال عادی و روزمره زندگی آنها را به هم می زند و نمی گذارد به طور مناسب از خود مراقبت کنند اما این نکته را خاطرنشان کنم که افراد مبتلا به دیابت نباید بیماری را مانعی برای مسافرت خود بدانند بلکه با لحاظ کردن شرایط خاص سفر و راه های مراقبت از خود می توانند ضمن حفظ سلامت خود، از سفرشان لذت ببرند.
▪ آیا استرس ناشی از مسافرت سبب افزایش قندخون دیابتی ها نمی شود؟
ـ مسافرت نیز مانند برخی وقایع خوشایند و یا تلخ زندگی نوعی عامل استرس زا به شمار می رود و همین استرس موجب بالا رفتن قندخون می شود اما فراموش نکنید که اگر برای سفر خود برنامه ریزی منظم و منسجمی داشته و خود را آماده شرایط کرده باشیم، از این استرس به مقدار زیادی خواهیم کاست و به این ترتیب، از عوارض قندخون بالا نیز در امان خواهیم بود. بنابراین بیماران دیابتی باید پیش از مسافرت حتما با پزشک خود مشورت کنند و درباره شیوه مراقبت از خود و بیماری های احتمالی دوران سفر سوال کنند و از او بخواهند داروها و رژیم غذایی شان را براساس ویژگی های فردی و فعالیت هایشان تنظیم کند.
▪ درباره آمادگی های پیش از سفر چه توصیه هایی برای بیماران دیابتی دارید؟
ـ با توجه به استرس های مسافرت، تغییر میزان فعالیت و نیز تغییر عادات زندگی و نوع تغذیه به بیماران دیابتی به ویژه نوع وابسته به انسولین آن توصیه می شود که دستگاه سنجش قندخون و نوارهای آن را به همراه داشته باشند و با فواصل کمتری نسبت به روزهای عادی قند خون خود را بررسی کنند. همچنین به همراه داشتن کارت هویت بیماری که بیانگر دیابتی بودن شخص است، ضروری به نظر می رسد. این کارت باید حاوی اطلاعاتی مبنی بر نوع درمان و شماره تماس باشد.
▪ وسایل مورد نیاز دیابتی ها هنگام مسافرت چیست؟
ـ انسولین مورد نیاز و قرص مصرفی برای تمام مدت سفر، سرنگ های تزریقی انسولین، گلوکومتر و تیغ مخصوص آن، نوارهای آزمایش، قند حبه ای، بیسکویت و آب میوه برای درمان کاهش احتمالی قندخون و میان وعده های مناسب برای چند روز مانند میوه و ساندویچ های کوچک و دیگر داروهای مصرفی را همراه داشته باشند. همچنین پیشنهاد می کنم که همیشه مقداری انسولین و قرص خود را به صورت اضافی در جای جداگانه با خود ببرند تا در صورت گم شدن سایر وسایل دچار مشکل نشوند. اگر هم از جمله افرادی هستید که طی سفر دچار تهوع و استفراغ ناشی از مسافرت می شوید، از پزشک خود بخواهید تا داروهای لازم را برایتان تجویز کند.
▪ برخی از بیماران دیابتی ناچارند در سفر، انسولین با خودشان ببرند. نگهداری از انسولین در سفر چه ملزوماتی دارد؟
ـ انسولین را تا یک ماه در دمای طبیعی اتاق می توان نگهداری کرد. از این رو در سفر به مناطق معتدل نیازی به نگهداری انسولین در یخچال نیست اما طی مسافرت مراقب باشید که شیشه انسولین در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نگیرد. همچنین از قراردادن آن پشت شیشه عقب خودرو یا کنار پنجره آفتاب گیر خودداری کنید و یا اینکه انسولین را در تاریکی نگهداری کنید، انسولین در اثر حرارت زیاد یا یخ زدن صدمه می بیند. به همین علت نباید در قسمت جایخی یخچال قرار داده شود. دقت کنید که انسولین کریستال یا نوع شفاف در صورت فاسد شدن کدر می شود دو نوع شیری رنگ آن یعنی ان.پی.اچ نیز یکنواختی خود را از دست می دهد و به صورت دانه دانه به دیواره شیشه می چسبد. اگر انسولین در معرض نور خورشید قرار گرفته باشد، تغییر رنگ قهوه ای نشان می دهد که در این موارد نباید از آن استفاده کنید. یک نکته مهم دیگر اینکه طی سفر بهتر است انسولین را در کیف دستی خود حمل کنید نه در چمدانی که به قسمت بار می سپارید. این نکته به ویژه در مسافرت با هواپیما اهمیت دارد زیرا که در ارتفاع بالا ممکن است انسولین در قسمت بار هواپیما یخ بزند.
▪ دیابتی ها چه نکاتی را باید درباره تغذیه و ورزش شان در سفر رعایت کنند؟
ـ ورزش یا افزایش فعالیت ها طی سفر ممکن است سبب کاهش قندخون شود. از سوی دیگر، تنش و استرس، نشستن طولانی و نداشتن فعالیت در مسافرت ممکن است موجب افزایش قندخون شود. به همین دلیل قند خون تان را با فواصل کمتری آزمایش کنید. مقادیر زیادی از غذاهای حاوی کربوهیدارت را به صورت بسته بندی در کیف دستی خود داشته باشید به گونه ای که به راحتی در دسترس باشد. به یاد داشته باشید که همیشه مسافرت طبق برنامه پیش نمی رود. ممکن است ساعت ها در ترافیک بمانید یا دچار مشکلات پیش بینی نشده ای در جاده شوید و یا قطار، کشتی یا هواپیمای شما تاخیر داشته باشد و یا ممکن است مغازه یا رستورانی مناسب پیدا نکنید. بنابراین هر چه میان وعده های مناسب با خود بردارید، کمتر دچار عارضه خواهید شد. درباره نوشیدنی ها نیز پیشنهاد می کنم که از مصرف نوشیدنی های شیرین شده جز در مواقع افت قند خون خودداری شود و همچنین در مسافرت با کشتی یا هواپیما بهتر است از غذاهای معمولی استفاده نکنید و غذای دیابتی درخواست کنید زیرا غذای معمولی اغلب مناسب نیست در حالی که غذای دیابتی ممکن است کربوهیدارت کمی داشته باشد.
▪ و چه نکاتی را باید هنگام رانندگی رعایت کنند؟
ـ درباره رانندگی بیماران دیابتی منعی وجود ندارد اما به منظور حفظ سلامت این افراد و دیگران پیشنهاد می کنم که مراقبت های لازم برای پیشگیری از کاهش قندخون همان طور که گفته شد، در رانندگی نیز رعایت شود و رانندگان اگر حملات شدید یا مکرر افت قند خون دارند و یا اینکه در درمان افت قندخون ناتوان هستند و یا اینکه به آسیب های چشمی ناشی از دیابت مانند کاهش دید گرفتار شده اند، از رانندگی خودداری کنند.
▪ برای پیشگیری از افت قندخون حین رانندگی چه نکاتی را پیشنهاد می کنید؟
ـ اگر انسولین مصرف می کنید، پیش از شروع رانندگی غذا یا میان وعده خود را مصرف کنید و در صورت امکان قندخونتان را با استفاده از گلوکومتر بررسی کنید. همچنین در مسافرت های طولانی هر دو ساعت توقف کنید و میان وعده خود را مصرف کنید و هیچ گاه در زمانی که وضعیت کنترل قندخونتان ثابت نیست، رانندگی نکنید. رانندگان دیابتی باید در خودروی خود موادغذایی مانند قند، آب میوه یا بیسکویت به همراه داشته باشید تا هر گاه متوجه نخستین علامت های کاهش قندخون می شوید، به سرعت توقف کنید و مواد غذایی کافی میل کنید تا علامت ها از بین بروند. دقت کنید که در چنین لحظاتی از خودروی خود خارج نشوید و پس از اطمینان کامل از بهبود حالتان رانندگی را ادامه دهید.
▪ یکی از شایع ترین مشکلات مسافرت، آب به آب شدن و بیماری های ناشی از آن است. در بیماران دیابتی این مشکل حادتر است. در مواجهه با چنین مشکلی چه راهکارهایی توصیه می کنید؟
ـ در صورت بروز بیماری حاد ممکن است قندخون بیماران افزایش یابد که در صورت بروز بیماری حاد ممکن است قندخون بیماران افزایش یابد بنابراین در این موارد اندازه گیری قندخون ضروری است. اگر بیماری شما یکی دو روز طول کشید یا همراه با استفراغ و اسهال بود، ممکن است نیازمند تغییر درمان قبلی یا داروهای اضافی باشید. در این موارد اگر وابسته به انسولین هستید حتما میزان کتون ادرار خود را بررسی کنید و در صورت وجود کتون در ادرار، به سرعت به نزدیک ترین پزشک مراجعه کنید. همچنین طی دوره بیماری به هیچ وجه نباید مصرف انسولین یا قرص را قطع کنید و در صورت وجود بی اشتهایی و یا استفراغ موادغذایی را به صورت مایعاتی مانند سوپ، آب میوه، یا شیر جایگزین کنید تا دچار کاهش قندخون نشوید. برای جلوگیری از اتلاف آب بدن، مقدار فراوانی مایعات بدون قند بنوشید.
▪ تفاوت دمایی شهرهای ایران این روزها بیشتر است. بیماران دیابتی که به این شهرها مسافرت می کنند، چه نکاتی را باید بدانند؟
ـ در آب و هوای خیلی سرد، انسولین کندتر جذب می شود. انرژی مورد استفاده در هنگام لرزیدن در هوای سرد سبب افت قند خون می شود. اگر در آب و هوای سرد قرار گرفتید و اشکال خونرسانی یا بی حسی در پا پیدا کردید، حتما مراقب یخ زدگی باشید. نوارهای آزمایش قند خون را در دمای اتاق قرار دهید زیرا در هوای سرد ممکن است قند خون را به طور کاذب کمتر از معمول نشان دهد. در مسافرت به مناطق خیلی گرم نیز بهتر است انسولین در یخچال نگهداری شود. طی مسافرت به مناطق خیلی گرم، از کیسه یخ و یا فلاسک حاوی یخ استفاده کنید. در این موارد از تماس مستقیم انسولین با یخ جلوگیری کنید. برای این کار می توانید شیشه انسولین را از جعبه مقوایی خارج کنید و در یک پارچه مرطوب بپیچید. در صورت دسترسی نداشتن به این وسایل انسولین را در پارچه خیسی گذاشته و با خود حمل کنید اما به یاد داشته باشید حتی در مناطق خیلی گرم می توان انسولین را تا شش ماه نگهداری کرد اما ممکن است اثر دارو کاهش یابد که در این صورت با اندازه گیری قندخون می توانید به اثر انسولین مصرفی پی ببرید. در آب و هوای خیلی گرم انسولین از محل تزریق سریع تر جذب می شود از این رو سبب افت قندخون می شود بنابراین قند خون را به طور مرتب وارسی کنید و هیچ گاه به طور طولانی مدت در آفتاب نمایند. دراز کشیدن طولانی در سواحل آفتابی ممکن است قندخونتان را بالا ببرد. اگر قند خونتان بالاست ممکن است با حضور در یک منطقه گرم سریع آب بدن خود را از دست بدهید. از این رو حتی مقدار زیادی مایعات غیرشیرین بنوشید. همچنین برای جلوگیری از آفتاب سوختگی از کرم های ضد آفتاب استفاده کنید.
▪ یکی دیگر از مشکلات شایع بیماران دیابتی مراقبت از پاهاست. در این زمینه چه مراقبت هایی باید انجام داد؟
ـ در صورتی که خون رسانی به پاها خوب باشد و مشکل خاصی وجود نداشته باشد، کافی است فقط به صورت روزانه پاهایتان را وارسی کنید. اگر قصد دارید برای مسافرت کفش جدیدی بخرید، مواظب باشید که به طور کامل راحت و اندازه باشد و پیش از شروع مسافرت آن را امتحان کنید. از پابرهنه راه رفتن بپرهیزید. در کنار دریا از دمپایی پلاستیکی استفاده کنید و در هنگام شنا جوراب های شنا بپوشید و از آفتاب سوختگی به ویژه در پا جلوگیری کنید. اگر پاهایتان اختلال خون رسانی داشته یا احساس بی حسی دارید، علاوه بر رعایت نکات یاد شده به یاد داشته باشید که اگر پوست تان خشک است، از کرم مرطوب کننده استفاده کنید. به پاشنه پاها دقت خاصی داشته باشید. اگر پاهایتان عرق می کنند، با دستمال یا پنبه آنها را خشک کنید. پس از شنا نیز پاها را خشک کنید. هر روز پاهایتان را از نظر وجود زخم، تورم یا تغیر رنگ معاینه کنید. در صورت وجود هر مشکلی، به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه کنید و هر تاول کوچک، بریدگی یا خراشیدگی را با ماده ضدعفونی کننده تمیز و پانسمان کنید.
▪ و به عنوان آخرین پرسش، بیماران دیابتی در مسافرت به کشورهای دیگر باید چه نکاتی را رعایت کنند؟
ـ مسافرت به کشورهای شمال یا جنوب ایران مشکل خاصی ایجاد نمی کند اما در مسافرت به شرق یا غرب به دلیل تغییر ساعات روز باید مصرف انسولین و قرص در صورت لزوم تغییر یابد. در صورتی که اختلاف ساعت کشور مقصد با کشور خودمان کمتر از چهار ساعت باشد، به تغییر خاصی نیاز نیست. دقت کنید که در مسافرت به شرق روزها کوتاه تر می شود و مقدار انسولین و کربوهیدارت مورد نیاز کاهش می یابد اما در مسافرت به غرب روزها طولانی می شود و ممکن است شما به وعده غذای اضافی و انسولین بیشتری نیازمند باشید. اغلب غذاهایی که در هواپیما داده می شود کافی است ولی بهتر است چند میان وعده همراه داشته باشید تا در صورت تاخیر در زمان ارایه غذا، آنها را مصرف کنید.
روزنامه سلامت www salamat ir