آشنایی با برخی از عوامل مؤثر در ایجاد بیماری قلبی عروقی- مجله مادر گوپی

35 درصد جمعیت در کشورهای در حال توسعه و صنعتی از فشار خون بالا که یک عامل مهم در حوادث عروق قلب و مغز است، در رنج بوده و متأ;سفانه 25 درصد آنان از بیماری خود بی اطلاعند و 50 درصد مبتلایان هرگز درمان صحیح نشده اند.

دو عامل خطر مستقل در ایجاد بیماری قلبی عروقی، پرفشاری خون و بالا بودن کلسترول خون است. دیده شده با کاهش مؤ;ثر فشار خون می توان میزان حمله قلبی را تا 21 درصد، سکته مغزی را تا 37 درصد و مرگ بر اثر این بیماری را تا 25 درصد کاهش داد. با کاهش 10 درصد از میزان کلسترول خون، میزان بروز بیماری عروق کرونر تا 30 درصد کاهش می یابد. تغذیه غلط، اضافه وزن و چاقی نیز باید از طریق ایجاد تغییر در شیوه زندگی و داروهای مناسب تحت کنترل قرار گیرند.

برای کنترل بیماریهای قلبی عروقی ابتدا باید عوامل خطر را شناخت و سپس مشخص کرد، کدامیک از عوامل را می توان تغییر داد و از میان عوامل قابل تغییر کدامیک را باید در اولویت قرار داد.

● فشارخون بالا

فشار خون بالا، میزان بار قلب را افزایش می دهد و از این طریق موجب ضخیم شدن و سخت شدن قلب می شود. علاوه براین، شانس سکته مغزی، حمله قلبی، نارسایی کلیه و نارسایی احتقانی قلب را افزایش می دهد. با وجود عوامل خطر دیگر، شانس حمله قلبی در بیماران مبتلا به پرفشاری خون چندین برابرخواهد شد.

● کم تحرکی

زندگی بدون فعالیت یک عامل خطر برای بروز بیماری عروق کرونر است. فعالیت جسمانی متوسط تا شدید بصورت منظم از بیماری عروق خونی و قلب جلوگیری می کند.

● چاقی و اضافه وزن

کسانی که چربی اضافه بخصوص در ناحیه شکمی دارند، بیش از دیگران به بیماریهای قلبی دچار می شوند. افزایش وزن منجر به بالا رفتن بار قلب، افزایش کلسترول خون و بالارفتن فشار خون از یک سو و کاهش HDL از سوی دیگر می شود. این عامل خطر بروز دیابت را نیز در افراد افزایش می دهد. با کاهش حتی 10 پوند( 4/5 کیلو) میزان خطر حمله قلبی در افراد چاق کاهش می یابد.

● دیابت

دیابت به طور جدی شانس بروز بیماریهای قلبی عروقی را افزایش می دهد. حتی با وجود کنترل قند خون، دیابت شانس بیماری قلبی را افزایش می دهد، ولی در صورت عدم کنترل، این خطر به مراتب بالاتر خواهد رفت.

● دیگر عوامل خطر

پاسخ افراد به استرسهای روزمره نیز می تواند در ایجاد بیماری قلبی سهم داشته باشد. به طور مثال بعضی از افراد بر اثر استرسهای روزمره به مصرف دخانیات رو آورده یا بیش از حد غذا می خورند و بدین صورت خود را در معرض عوامل خطر ثابت شده بیماریهای قلبی عروقی قرار می دهند. همچنین مصرف الکل در کشورهای غربی باعث شیوع بیماریهای قلبی شده است.

● رژیم غذایی بد

25 میلی گرم افزایش در کلسترول رژیم غذایی، کلسترول خون را یک واحد بالا می برد و افزایش کلسترول خون منجر به بروز بیماریهای قلبی عروقی می شود. مواد غذایی حاوی کلسترول بالا ، کلسترول خون و LDL را بالا می برند، اما به مقدار کمتر از چربی اشباع. به طوری که غذاهای پر از چربی اشباع 4 برابر غذاهای پر از کلسترول، چربی خون را بالا می برند. بعضی افراد به کلسترول رژیم زیاد پاسخ می دهند؛; یعنی با خوردن غذاهای پر کلسترول، کلسترول خونشان بالا می رود، ولی بعضی افراد کم پاسخ نمی دهند؛; یعنی پس از خوردن غذاهای پرکلسترول، کلسترول خونشان تغییری نمی کند. حذف کامل کلسترول از رژیم غذایی خطرناک است؛; از جمله باعث کاهش کولین و اختلال کار کبد می شود. با این حال توصیه می شود، روزانه کمتر از 300 میلی گرم کلسترول دریافت شود.

● منابع غذایی کلسترول

- زرده تخم مرغ

زرده تخم مرغ غنی از کلسترول است و در افرادی که ریسک فاکتورهای بیماریهای قلبی را دارند باید به 3 تا 5 دانه تخم مرغ در هفته محدود شود.ضمن اینکه حاوی لسیتین است که چربی خون را پایین می آورد. سفیده تخم مرغ غنی از پروتیین(با امتیاز 100 ) است و نباید محدود شود.

- کره

کره حیوانی چربی اشباع است و حاوی کلسترول هم هست و دو شاخصه خطر دارد.

کره گیاهی(مارگارین) چربی اشباع است و کلسترول ندارد، ولی حاوی اسیدهای چرب ترانس است که عامل خطر بیماریهای قلبی و سرطان است. در کل کره های گیاهی نرم که کمترین اسیدهای چرب ترانس را دارا هستند، نسبت به کره های حیوانی ارجحیت دارند.

- روغن حیوانی

این نوع روغن هم چربی اشباع و هم کلسترول بالایی دارد و در بیماران قلبی توصیه نمی شود.

- گوشت و امعا و احشا

جگر : پروتیین آن بالاتر، ولی چربی آن پایین تر از گوشت قرمز است .

جگر 3 برابر گوشت قرمز آهن دارد و غنی از ویتامین A و B12 است. کلسترول آن بالاتر از گوشت است.

- دل و قلوه(قلب و کلیه): پروتیین و چربی شبیه به گوشت دارد، کلسترول قلوه بالاتر از دل و گوشت و شبیه به جگر است. آهن آن بیشتر از گوشت است.

- سیرابی و شیردان

چربی آن در مقایسه با گوشت قرمز بویژه گوشت گوسفند کمتر و مشابه گوشت کم چرب است. پروتیین آن برابر با گوشت قرمز و سفید است. کلسترول آن از دل و قلوه و جگر پایین تر است. مصرف آن 3 تا 4 بار در ماه همراه با نان یا برنج اشکال ندارد.

در افرادی که هایپرلیپیدمی دارند، مصرف جگر و امعا و احشا به یک بار در ماه محدود می شود.

- روغنهای اشباع شده، روغن جامد حیوانی، کره، روغن جامد نباتی و چربی های همراه با گوشت، خطرسازترین عامل برای بیماران قلبی هستند.

چربی های اشباع شده به علت رسوب در دیواره عروق باعث تشدید بیماری های قلبی می شوند.

افراد مبتلا به بیماری قلبی از خوردن سوسیس و کالباس، شیرینی های پرچرب، سس ها و کبابهای کوبیده پرچربی پرهیز کنند.

مصرف لبنیات کم چرب و نان سبوس دار که حاوی مقادیر زیادی ویتامین B بوده و باعث کاهش چربی خون این بیماران می شود، بهترین روغن برای مصرف بخصوص در افراد مبتلا به بیماری های قلب وعروق، روغن مایع ذرت و آفتابگردان است.

مهمترین علت مصرف زیاد روغن جامد ناآگاهی مصرف کنندگان از مضرات آن، اقتصادی بودن و بهره مندی روغنهای نباتی و جامد از یارانه های دولتی می باشد.علت عمده جامد کردن و هیدروژنه کردن روغنهای مایع، گرایش مصرف کنندگان به استفاده از روغن جامد، پایداری این نوع روغن در مقابل عوامل محیطی و سهولت در حمل و نقل آن می باشد.

در سالهای اخیر تمام کارخانه های تولیدکننده مواد غذایی موظف شده اند، مواد تشکیل دهنده و میزان انرژی و کالری هر ماده را بر روی آن حک کنند تا افرادی که دچار مشکل چربی خون یا بیماری قلبی هستند، از ترکیبات آن آگاه باشند. در فرایند جامد کردن روغن، اسیدهای چرب با هیدروژن اشباع می شود که این اسیدها برای سلامتی مضر بوده و همچنین در این فرایند ترکیبهای غیرعادی دیگری به نام اسیدهای چرب ترانس به وجود می آید که آن هم مضراست؛; چربی ترانس موجود در روغن جامد باعث افزایش چربی بد خون و کاهش چربی خوب خون شده و کلسترول خون را بالا می برد که افزایش آن برای قلب بسیار مضر است.

در عوض باید روغن های کلزا(کانولا)، سویا، زیتون، بادام و آفتابگردان جایگزین آنها شوند.

روغن مایع به دلیل اینکه حاوی اسیدهای چرب غیراشباع فراوان و بدون کلسترول است، بر روغن جامد برتری دارد؛; زیرا روغن جامد هیدروژنه که میزان اسیدهای چرب اشباع آن بیش از 25 درصد و اسیدهای چرب ترانس آن بیش از 10 درصد باشد، خطر ابتلا به امراض قلبی و عروقی را افزایش می دهد.

مصرف ماهی، زیتون و مغز گردو، بادام، حاوی روغن با کیفیت مطلوب هستند و روغن ماهی به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب امگا 3 و روغن زیتون و روغن دانه انگور و گردو به دلیل دارا بودن اسید اولییک فراوان باعث کاهش کلسترول بد ( ( LDL خون می شود و برای سلامت قلب و عروق مفید است.

حتی الامکان از مصرف غذاهای سرخ کرده خودداری شود و در صورت لزوم از روغن مخصوص سرخ کردن استفاده گردد.

روغن مایع مخصوص سرخ کردنی درمقابل حرارت پایدار است، این موضوع به آن معنی نیست که از این نوع روغن چندین بار می توان برای سرخ کردن استفاده کرد.

یکی از راه های نهادینه کردن مصرف روغن مایع بین آحاد مردم، توزیع روغن مایع یارانه ای به جای روغن جامد است.

مصرف کنندگان باید تا حد امکان از روغن مایع که بدون اسیدهای چرب اشباع شده و ایزومر ترانس است، استفاده کنند. غذاهایی مانند سیب زمینی سرخ شده و مرغ سوخاری که متأ;سفانه در بین مردم بیشترین تقاضا را دارد، سرشار از چربی های ترانس بوده و برای سلامتی بدن بسیار مضر است.هنگام سرخ کردن مواد غذایی با روغن مایع یا سایر روغنها، حرارت نباید از 170 درجه سانتی گراد بیشتر باشد؛; زیرا حرارت زیاد موجب دود کردن و سوختن روغن و تغییر ترکیب شیمیایی و در نتیجه سرطان زایی آن می شود.

نصب برچسب میزان ترانس روی بسته روغنهای جامد می تواند به منزله هشداری برای کنترل مصرف این نوع روغن ها به شمار رود.

این طرز تفکر که روغن جامد و بویژه حیوانی هیچ ضرری برای سلامتی بدن ندارد، کاملاً; اشتباه است و در دراز مدت باعث بروز سکته های مغزی و قلبی می شود.