تجربه موفق کنترل بیماری با ورزش-مجله مادر وکودک گوپی

آسم، انسداد متغیر و برگشت پذیر راه های هوایی است که با التهاب و افزایش واکنش راه های هوایی در مقابل محرک ها همراه می شود. یکی از چهره های بالینی این بیماری، آسم ایجاد شده به دنبال فعالیت فیزیکی و ورزش است.

آسم ناشی از ورزش یکی از شایع ترین مشکلات طبی در ورزشکاران است و بسیاری از ورزشکاران حرفه یی موفق، مبتلا به آسم یا آسم ورزشی بوده اند و بررسی نشان داده نسبت موفقیت آنها کمتر از افراد غیرمبتلا نیست. از طرف دیگر درصد قابل توجهی از ورزشکاران بدون هیچ گونه سابقه یی از بیماری آسم، حین فعالیت ورزشی به علایم تنفسی شبیه بیماران آسمی دچار می شوند. از آنجا که این اختلال به مبتلایان آسم منحصر نیست و در برخی از افراد طبیعی هم مشاهده می شود، بسیاری از پزشکان استفاده از واژه برونکواسپاسم ناشی از ورزش را مناسب تر می دانند.

به طور کلی از لحاظ بالینی در 50 تا 90 درصد بیماران مبتلا به آسم، آسم ورزشی دیده می شود. از طرف دیگر 10 تا 20 درصد بیمارانی که آسم ورزشی ثابت شده داشته اند، بدون هیچ گونه سابقه یی از بیماری آسم بودند. این میزان شیوع در جمعیت عادی، کمتر از ورزشکاران است. شیوع آسم ورزشی در سایر بیماری های آلرژیک بیش از جمعیت عادی است.

عوامل موثر در بروز این بیماری کنترل مناسب آسم، عوامل محیطی مانند آب و هوای سرد، رطوبت کم و استنشاق هوای خشک، ذرات معلق و آلاینده های هوا (از جمله SO2 ،NO2 و ازن) است. همچنین عوامل روحی مانند خستگی، بیش تمرینی و استرس های هیجانی نیز زمینه ساز بروز بیماری می شود. از فاکتورهای دخیل دیگر نوع ورزش، شدت و مدت ورزش است. ورزش های هوازی مستمر و طولانی که نیازمند تنفس عمیق و سریع است، مانند دو و میدانی، اسکی صحرانوردی و دوچرخه سواری جزء ورزش های ایجادکننده برونکواسپاسم است و فعالیت های بی هوازی متناوب کمتر باعث ایجاد حملات می شود. همچنین هر چه شدت و مدت ورزش بیشتر باشد، برونکواسپاسم حاصله نیز وخیم تر خواهد بود.

● علایم و سیر بالینی

سرفه شایع ترین علامت مبتلایان است. خس خس سینه، تنفس کوتاه و منقطع، درد و احساس ناراحتی قفسه سینه هنگام ورزش یا پس از آن و نیز عملکرد ضعیف تر نسبت به زمان تمرین از دیگر علایم شایع بیماری است که با گذشت شش الی هشت دقیقه از شروع ورزش و گاهی پس از توقف آن ایجاد می شود. از علایم غیرشایع آسم ناشی از ورزش، تهوع، درد پهلو، سردرد، ضعف عمومی، احساس ناآماده بودن، فقدان انرژی (به ویژه در کودکان)، خستگی زودرس و سینه صاف کردن های مکرر، کرامپ های شکمی، درد یا ناراحتی قفسه سینه، کرامپ عضلانی به دنبال ورزش یا احساس عدم آمادگی است. کودکان خردسال ممکن است از درد معده شکایت یا از شرکت در بازی شدید امتناع کنند.

● چگونه تشخیص دهیم

در هر فردی که به دنبال ورزش و فعالیت دچار خس خس سینه، تنگی نفس یا سرفه می شود، باید به فکر آسم ناشی از ورزش بود. اما در مواقعی که فرد دارای تظاهرات مبهم است، تشخیص قطعی بیماری، با انجام آزمون عملکرد تنفسی (اسپیرومتری) قبل و بعد از یک فعالیت ورزشی انجام می شود.

● چگونه پیشگیری کنیم

پیشگیری از آسم ناشی از ورزش شامل دو بخش غیردارویی و دارویی است.

الف-) پیشگیری غیردارویی

1) اجتناب از انجام ورزش، در صورت وجود نشانه ها قبل از شروع فعالیت ورزشی

2) انتخاب ورزش مناسب با کمترین احتمال ظهور حملات آسم

3) اصلاح برنامه ورزشی (تغییر در نوع، شدت و مدت ورزش)

4) گرم کردن به میزان کافی و القای دوره مقاومت چند دقیقه قبل از شروع فعالیت ورزشی

5) تنفس با بینی

6) پرهیز از فعالیت ورزشی در شرایط جوی نامتعادل (مانند هوای کمتر از10 درجه سانتی گراد و با رطوبت کم) و هنگام آلودگی هوا و وجود مواد محرک و آلرژن

7) پرهیز از فعالیت ورزشی در زمان ابتلا به عفونت های تنفسی و کنترل مشکلات همراه نظیر رینیت آلرژیک

8) پرهیز از مواد غذایی خاص (میگو، کرفس، بادام زمینی، سفیده تخم مرغ، بادام، موز و... )

9) استفاده از تجهیزات ورزشی مناسب (مانند ماسک مخصوص)

ب) پیشگیری دارویی

پیشگیری دارویی با استفاده از داروهای استنشاقی پیش از انجام فعالیت ورزشی صورت می پذیرد. برای این منظور بهترین داروها، داروهای بتاآگونیست است. متناسب با مدت ورزش و فاصله باقی مانده تا شروع ورزش از داروهای طویل الاثر یا سریع الاثر استفاده می شود. این داروها هم در درمان و هم برای پیشگیری موثر است. از مزایای این داروها استفاده استنشاقی آنها است و استفاده خوراکی از آنها در فعالیت های حرفه یی ممنوع است.

داروهای سریع الاثر و کوتاه اثر مانند سالبوتامول را می توان 15 دقیقه قبل از شروع فعالیت ورزشی استفاده کرد و در صورت بروز علایم نیز قابل استفاده است. این داروها برای فعالیت های ورزشی به مدت حدود دو ساعت اثر پیشگیرانه دارند. دسته دیگر داروها، داروهای سریع الاثر و طویل الاثر مانند سالمترول است. مدت اثر این دارو 10 الی 12 ساعت است. بنابراین در کسانی که زمان شروع فعالیت ورزشی آنان قابل پیش بینی نیست یا فعالیت ورزشی مداوم به مدت چند ساعت دارند، توصیه می شود. کودکانی که در فعالیت های روزانه خصوصاً; در مدرسه فعالیت بدنی مداوم و نسبتاً; طولانی دارند و همچنین ورزشکاران شرکت کننده در ورزش های استقامتی، کاندیداهای خوبی برای دریافت این دارو هستند. داروهای دیراثر و طویل الاثر مانند فورمترول بیشتر در ورزشکاران آسمی و کودکان مبتلا به آسم کاربرد دارد و باعث بهبود کیفیت زندگی و فعالیت های ورزشی فرد می شود.

از داروهای موثر دیگر در پیشگیری از این بیماری می توان به کرومولین سدیم و ندوکرومیل اشاره کرد که به صورت استنشاقی مصرف می شود. این داروها بیشتر در افرادی توصیه می شود که در حالت عادی علامتی از بیماری آسم ندارند. در صورت رعایت اصول پیشگیری دارویی و غیردارویی و استفاده از ورزش مناسب، موفقیت پیشگیری از آسم حین ورزش 90 درصد است. در صورت عدم موفقیت در این زمینه، باید دوز داروی مصرفی تعدیل شود یا تشخیص آسم مجدداً; مورد ارزیابی قرار گیرد.

● چه ورزش هایی توصیه می شود

بعضی از ورزش ها خطر بیشتری برای ایجاد علایم بیماری ایجاد می کند و بر این مبنا ورزش ها به دو دسته تقسیم می شوند؛;

الف) ورزش های آسموژنیک؛; این ورزش ها شامل دو استقامت، دوچرخه سواری، بسکتبال، فوتبال امریکایی، راگبی، هاکی روی یخ، اسکیت روی یخ و اسکی است.

ب) ورزش هایی که با خطر کمتر بروز آسم همراه هستند مثل شنا، شیرجه، دو سرعت، بوکس، کاراته، تنیس، هندبال، راکت بال، ژیمناستیک، گلف، فوتبال، بیسبال، کشتی و واترپلو.

ورزش های آبی عموماً; کمتر آسموژنیک هستند که شاید علت آن استنشاق هوای مرطوب باشد که باعث تحریک کمتر مجاری هوایی فرد مستعد می شود. با این حال کلر استخرها ممکن است به شکل یک محرک شیمیایی برای ایجاد برونکواسپاسم در افراد حساس عمل کند، هر چند میزان کلرین استخر در محدوده استاندارد بی خطر برای شنای تفریحی باشد.

● ورزش و کنترل آسم

کاهش فعالیت فیزیکی در بیماران آسمی (خصوصاً; کودکان) شاخص مهم در پیش بینی سیر وخامت بیماری است. از طرف دیگر غلبه بر علایم آسم حین ورزش یک ضرورت برای موفقیت در درمان آسم است. به عبارت دیگر اگر بخواهیم میزان موفقیت در کنترل حملات آسم را بالا ببریم، باید بتوانیم نظر بیمار را برای شرکت وی در فعالیت های ورزشی جلب کنیم. ورزش هم از طریق ایجاد هماهنگی بین سیستم قلبی عروقی و سیستم حرکتی و هم از طریق رفع اختلالات روانی و ایجاد حس اعتماد به نفس در بیمار باعث کنترل و کاهش حملات آسم خواهد شد. در ضمن فرد بیمار با کسب تجربه موفق در کنترل علایم حین ورزش، نسبت به کنترل بیماری آسم خود نیز امیدوارتر خواهد شد. هر چه شدت بیماری آسم بیشتر باشد، تاثیر ورزش در کنترل آن زیادتر خواهد بود و در بیماران با آسم خفیف تاثیر فعالیت ورزشی در کنترل بیماری در حد افراد سالم است.