کودکانی که تیروییدشان کم کار است-مجله مادر گوپی

کم کاری مادرزادی تیرویید یکی از علل مهم و قابل پیشگیری عقب افتادگی ذهنی در نوزادان است. میزان بروز این بیماری در دنیا ? در هر ???? تا???? تولّ;د زنده است و در مطالعات انجام شده در ایران این نسبت بسیار بیشتر بوده است. در ایران از سال 1384، برنامه کشوری غربالگری نوزادان، با هدف شناسایی زودهنگام بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید نوزادان، پس از طی مراحل علمی لازم و اجرای موفق آزمایشی، در نظام سلامت کشور ادغام شد. از آن پس در تمام کشور و در سیستم دولتی، غربالگری نوزادان با نمونه گیری از پاشنه پا و انجام آزمایش مخصوص، فراخوان والدین نوزادان مشکوک به ابتلا به بیماری، انجام آزمایش های تایید تشخیص و شروع درمان و مراقبت های پزشکی لازم، در حال اجراست. به این بهانه به سراغ دکتر شهین یاراحمدی، متخصص بیماری های غدد و متابولیسم و مدیر اجرایی برنامه کشوری غربالگری نوزادان رفتیم تا درباره این بیماری بیشتر بدانیم...

▪ خانم دکتر! چه عاملی سبب ایجاد بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید می شود؟

ـ تیرویید نقش بسیار مهمی در رشد و تکامل مغز در جریان زندگی جنینی و نیز برای چند سال اول زندگی بعد از تولد دارد. اگر به هر علتی هورمون تیروکسین در بدن نوزاد کم ترشح شود و یا عملکرد طبیعی نداشته باشد، بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید به وجود می آید، در نتیجه مغز و سیستم عصبی به درستی رشد و نمو نکرده و کودک دچار عقب ماندگی ذهنی می شود.

▪ این علتی که گفتید چه چیزی می تواند باشد؟

ـ علت اصلی بروز این بیماری ناشناخته است اما کمبود ید مصرفی روزانه، ازدواج های فامیلی، مصرف موضعی مواد ضدعفونی کننده حاوی ید مانند بتادین روی پوست یا مخاط در دوران بارداری و یا زایمان و یا در روی ناف نوزادان، استفاده از بعضی از داروها مانند آمیودارون، شربت های اکسپکتورانت و... از عوامل خطر بروز بیماری کم کاری تیرویید در نوزادان هستند.

▪ آیا از همان ابتدا علایم بیماری مشخص است؟

ـ علایم در روزهای اول تولد کم و نادر هستند و فقط 5 درصد نوزادان مبتلا، در هفته های اول تولد، بر اساس علایم بالینی قابل تشخیص هستند و 95 درصد بیماران بدون انجام غربالگری نوزادان بسیار دیر تشخیص داده می شوند که متاسفانه تشخیص دیررس به بروز عقب ماندگی ذهنی منجر خواهد شد. این علایم معمولا عبارتند از: تولد بعد از هفته 42 بارداری، یرقان یا زردی طولانی مدت، ادم یا ورم در نوزادان، مک زدن ضعیف، شیر نخوردن به مقدار کافی، کاهش حرارت بدن، اتساع شکم و فتق نافی، کبودی و سردی انگشتان دست و پا، پوست خشک و رنگ پریده، زبان بزرگ و صدای گریه خشن، مشکلات تنفسی، وزن نگرفتن، یبوست، کاهش فعالیت های نوزاد یا نوزاد بیش از حد آرام.

▪ درمان نکردن به موقع بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید چه عوارضی به دنبال دارد؟

ـ از آنجا که رشد و تکامل مغز تا حدود 3 سالگی ادامه دارد و وجود مقدار کافی هورمون تیروکسین در این خصوص بسیار ضروری است، کم کاری مادرزادی تیرویید عوارض جبران ناپذیری بر رشد و تکامل مغز و اعصاب مرکزی باقی می گذارد. رشد طولی و قدی نوزاد هم تحت تاثیر این بیماری قرار می گیرد و کند می شود، در نتیجه، این بیماری با عوارضی همچون عقب ماندگی ذهنی، کوتاهی قد و کاهش شنوایی همراه است. این عوارض در صورت عدم تشخیص زودرس و شروع نشدن به موقع درمان به وجود آمده و جبران ناپذیر هستند بنابراین، غربالگری نوزادان در روزهای 3 تا 5 پس از تولد اهمیت بسیار زیادی دارد و درمان به موقع و صحیح، از بروز عوارض بیماری جلوگیری می کند.

▪ برای پیشگیری از بروز عوارض بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید در نوزادان چه باید کرد؟

ـ این بیماری شایع ترین علت قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی است و برای پیشگیری از بروز عوارض بیماری در نوزادان، باید در همان روزهای اول زندگی غربالگری نوزادان انجام شده و در صورت بیمار بودن، تشخیص داده شده و درمان با قرص لووتیروکسین به موقع آغاز شود.

▪ پس با تشخیص و درمان به موقع می توان از بروز عقب ماندگی ذهنی در نوزادان مبتلا جلوگیری کرد؟

ـ بله، شروع درمان مناسب و به موقع یعنی قبل از 28 روزگی، از بروز عقب ماندگی ذهنی در نوزادان مبتلا به کم کاری مادرزادی تیرویید جلوگیری می کند.

▪ آیا انجام آزمایش های مکرر هورمون های تیرویید ضروری است؟

ـ بله، کودک مبتلا به بیماری کم کاری تیرویید باید به طور مستمر مورد آزمایش هورمونی تیرویید و ویزیت توسط پزشک معالج قرار گیرد. انجام آزمایش ها برای اطلاع از کافی بودن مقدار قرص لووتیروکسین تجویز شده لازم است و با توجه به نتایج آزمایش ها، مقدار مصرف قرص توسط پزشک تنظیم می شود.

▪ در صورت ابتلای یکی از فرزندان به بیماری، آیا امکان ابتلای فرزندان بعدی نیز وجود دارد؟

ـ از آنجایی که این بیماری در مواردی زمینه ژنتیکی و ارثی دارد، احتمال ابتلای فرزند بعدی نیز وجود دارد و در این خصوص باید با پزشک مشورت شود.

▪ نیازی هست که والدین آموزش ببینند؟

ـ بله، آموزش والدین نوزاد مبتلا به بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید از نظر اهمیت درمان، نحوه مصرف دارو، انجام ویزیت های مستمر و رعایت توصیه های پزشک معالج، مهم ترین عامل موفقیت در پیشگیری از بروز عقب ماندگی ذهنی نوزادان مبتلا است.

▪ در مورد نحوه مصرف داروی لووتیروکسین توضیح می دهید؟

ـ این دارو به صورت قرص است و مقدار مصرف آن را پزشک معالج تعیین می کند. مقدار قرص تجویز شده باید ضمن رعایت دقیق دستورات مصرف شود. دارو باید هر روز در یک وقت معین به کودک خورانده شود. عدم مصرف کافی و درست دارو می تواند در کیفیت درمان اختلال ایجاد کند. هیچ گاه نباید خودسرانه دوز دارو تغییر یابد و یا مصرف آن قطع شود.

▪ مصرف این قرص در نوزادان تا چه زمانی ادامه دارد؟

ـ مصرف قرص باید تا 3 سالگی کودک ادامه یابد. سپس پزشک دارو را قطع می کند و پس از 4 هفته آزمایش هورمونی تیرویید انجام می شود. با توجه به جواب آزمایش، پزشک تشخیص می دهد که کودک مورد نظر نیاز به مصرف دارو دارد یا خیر. در صورت نیاز به دارو، کودک باید تا پایان عمر قرص لووتیروکسین مصرف کند. البته در بعضی از موارد، بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید گذرا و خفیف است و درمان دارویی قبل از 3 سالگی قطع می شود.

● توصیه های پزشکی برای استفاده کودکان از لووتیروکسین

▪ مقدار قرص تجویز شده را در 2 تا 3 سی سی شیر مادر و یا آب حل کرده و با قطره چکان و یا قاشق به نوزاد بخورانید.

▪ هیچ گاه قرص را در تمام شیشه شیر یا غذای کودک حل نکنید چون ممکن است کودک تمام آن شیر یا غذا را نخورد و در نتیجه مقدار لازم دارو به بدن وی نرسد و کنترل بیماری به خوبی انجام نشده و کودک به عوارض بیماری دچار گردد.

▪ قطره آهن و مولتی ویتامین نباید هم زمان با قرص لووتیروکسین مصرف شوند. حداقل باید بین مصرف این داروها و قرص لووتیروکسین 12 ساعت فاصله باشد.

▪ ممکن است مصرف هم زمان شیرهایی با ترکیبات سویا مانند ایزومیل با قرص لوتیروکسین، جذب لووتیروکسین را مختل کند. به همین دلیل، حداقل فاصله یک ساعت قبل و بعد از مصرف را باید رعایت کرد.

▪ درمان بیش از حد با قرص لووتیروکسین، می تواند علایمی مانند اسهال، بی قراری، افزایش ضربان قلب، عصبی بودن بیش از حد، اختلال در خواب و وزن نگرفتن نوزاد را به وجود آورد. در صورت بروز چنین علایمی، باید به پزشک معالج اطلاع داده شود.