کم خونی، فقرآهن و این همه دردسر!- مجله مادر و کودک گوپی

آهن، یکی از مهم ترین عناصری است که در بافت های بدن تاثیر سازنده و کلیدی دارد و قسمت اعظم آن در مولکول هموگلوبین و گلبول های قرمز به کار می رود و اغلب مردم به ویژه زنان و کودکان ذخیره کمی از آهن در بدن خود دارند.کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن، از مشکلات عمده تغذیه ای و بهداشتی در کشور است که می تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری شود.یک شهروند بجنوردی در این باره می گوید: متاسفانه مصرف غذاهای آماده و فست فودها، تنقلات کم ارزش مانند شکلات و پفک و چیپس جایگزین غذاهای مفید و مقوی خانگی شده است به همین علت کمبود آهن در بیشتر افراد جامعه مشاهده می شود. علیرضا محبی می افزاید: اگر فرهنگ صحیح استفاده از مواد غذایی با ارزش رواج پیدا کند درصد کم خونی نیز کاهش می یابد.وی ادامه می دهد: فرزند من به کم خونی مبتلا بود که با کاهش مصرف غذاهای آماده و سوسیس و کالباس و مصرف مواد حاوی آهن مانند گوشت و سبزی های تازه کم خونی او تا حدودی برطرف شده است.شهروند دیگری می گوید: بیشتر اوقات از بی حوصلگی و خستگی زیاد رنج می برم و با مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات متعدد متوجه شدم به کم خونی مبتلا هستم. مریم مسعودی فر می افزاید: به گفته پزشک 2 زایمان پی در پی و مصرف ناکافی مواد حاوی آهن باعث شده است تا به کم خونی دچار شوم.یک کارشناس تغذیه در این باره می گوید: شیرخواران، کودکان زیر 6 سال، نوجوانان به خصوص دختران نوجوان و زنان در سنین باروری (به خصوص زنان باردار) بیشتر در معرض بروز کم خونی قرار دارند. علیزاده می افزاید: آهن کافی برای حفظ سلامت، رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیل ضروری است.وی تصریح می کند: کم خونی فقرآهن در کودکان زیر 2 سال و سنین مدرسه با تاخیر رشد خفیف همراه است و درمان کم خونی موجب افزایش سرعت رشد می شود.تاخیر رشد در کودکان کم خون ممکن است به علت تاثیر کلی آهن در واکنش های حیاتی بدن، رابطه آن با سیستم ایمنی و یا تاثیر آن بر اشتها باشد.وی با بیان این که کم خونی فقرآهن در کودکان سنین مدرسه باعث کاهش قدرت یادگیری می شود عنوان می کند: ضریب هوشی این کودکان 5 تا 10 امتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده است هم چنین در این کودکان میزان ابتلا به بیماری های عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آن ها قادر به مبارزه با عوامل بیماری زا نیست.تجویز آهن به کودکان کم خون باعث کاهش ابتلا به بیماری های عفونی می شود. کودکان و دانش آموزانی که دچار کم خونی فقرآهن هستند همیشه احساس خستگی و ضعف می کنند، این افراد بیشتر از ورزش و فعالیت های بدنی دوری می کنند و یا در هنگام ورزش خیلی زود خسته می شوند و تغییرات رفتاری آن ها به صورت بی حوصلگی و بی تفاوتی مشاهده می شود.به گفته وی، کم خونی فقرآهن به دلیل تاثیر برقدرت یادگیری و کاهش آن باعث افت تحصیل دانش آموزان می شود. علیزاده می گوید: کم خونی فقرآهن مادران باردار سبب تاخیر رشد جنین، تولد نوزاد با وزن کم و افزایش مرگ و میر جنین در حوالی زمان زایمان (پری ناتال) می شود.وی می افزاید: در کودکان زیر 5 سال به ویژه در سال اول زندگی به دلیل سرعت رشد جسمی و تکامل مغزی نیاز به آهن بسیار بالاست. مصرف مقادیر زیادی شیر در کودکان یک تا 2 ساله به نحوی که شیر جایگزین سایر غذاهای حاوی آهن شود موجب بروز کم خونی در کودکان می شود.در سنین مدرسه بدن به دلیل رشد به آهن بیشتری نیاز دارد و مصرف ناکافی منابع غذایی حاوی آهن در این دوران منجر به کمبود آهن می شود. در دوران بلوغ نیز به دلیل جهش رشد نیاز دختران و پسران نوجوان به آهن بیشتر از دوران قبل است و در صورتی که از منابع غذایی حاوی آهن در برنامه غذایی روزانه به اندازه کافی استفاده نشود، نوجوان به سرعت در معرض خطر کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن قرار می گیرد.وی عنوان می کند: در دوران بلوغ دختران علاوه بر جهش رشد و نیاز بیشتر به آهن (به دلیل سیکل ماهانه) نسبت به کم خونی فقرآهن بسیار حساس تر و آسیب پذیرتر هستند.وی ادامه می دهد: عادات و رفتارهای غذایی خاص در دوران مدرسه و بلوغ اغلب موجب می شود که کودکان و دانش آموزان به جای مصرف غذاهای خانگی از غذاهای خیابانی مانند انواع ساندویچ های سوسیس و کالباس ، پیتزا و تنقلات غذایی کم ارزش مانند چیپس، نوشابه، شکلات و پفک استفاده کنند به همین دلیل در معرض خطر کمبود آهن قرار می گیرند چون این غذاها آهن ندارند و برسلامت فرد تاثیر بدی می گذارند.در برنامه غذایی روزانه 2 نوع آهن نوع هم Heme و غیر هم Non.Heme وجود دارد.آهن Heme در گوشت قرمز، مرغ، ماهی و جگر و آهن Non.Heme در غذاهای گیاهی مانند غلات، حبوبات، سبزی ها، مغزها (پسته، بادام، گردو و...) و انواع خشکبار (برگه هلو، زردآلو، انجیر و ...) وجود دارد.وی اظهار می دارد: آهن Heme از قابلیت جذب بالایی برخوردار است و به میزان 20 تا 30 درصد جذب می شود در حالی که آهنNon.Heme موجود در غذاهای گیاهی به میزان 3 تا 8 درصد جذب می شود و جذب آهن بستگی به وجود عوامل کاهش دهنده و افزایش دهنده جذب آهن دارد.به گفته این کارشناس تغذیه آهن موجود در زرده تخم مرغ از نوع Non.Heme است که از قابلیت جذب کمی برخوردار است. گوشت قرمز، مرغ و ماهی افزایش دهنده جذب آهن هستند. این مواد غذایی ارزش دوگانه دارند یعنی اگر حتی مقدار کمی گوشت در غذا وجود داشته باشد آهن موجود در آن موجب افزایش جذب آهن از مواد گیاهی موجود در غذا نیز می شود.وی به مواد افزایش دهنده جذب آهن اشاره می کند و می گوید: اسیداسکوربیک یا ویتامین C که در سبزی ها و میوه های تازه و خام وجود دارد از افزایش دهنده های جذب آهن است و می توان از طریق مصرف مقداری سبزی خوردن، پیاز و یا انواع سالاد همراه با آب لیمو یا نارنج تازه جذب آهن غذاهای گیاهی را افزایش داد.

استفاده از جوانه غلات و حبوبات می تواند موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی شود. وقتی غلات جوانه می زنند ویتامین C در آن ها افزایش می یابد و میزان تانن ها و اسید فیتیک کم می شود. به طور مثال جوانه زدن برخی از غلات نظیر گندم و حبوبات مانند ماش و عدس به مدت 24 تا 48 ساعت می تواند آهن قابل جذب را به 2 برابر افزایش دهد.وی به روش های پیش گیری از کم خونی فقرآهن اشاره می کند و اظهار می دارد: برای پیش گیری از کم خونی بهتر است در برنامه غذایی روزانه از مواد غذایی حاوی آهن مانند انواع گوشت ها (قرمز، ماهی، مرغ) جگر، حبوبات (عدس، لوبیا) و سبزی های سبز تیره (گشنیز، جعفری و ...) بیشتر استفاده شود.وی عنوان می کند: برای جذب بیشتر آهن بهتر است همراه با غذا از سبزی های تازه و سالاد (گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، کلم، گل کلم و ...) که حاوی ویتامین C هستند و جذب آهن را افزایش می دهند استفاده کرد.در میان وعده ها به جای استفاده از تنقلات غذایی کم ارزش از انواع میوه ها به خصوص نارنگی، پرتقال، خشکبار (کشمش، خرما، انجیر خشک) و انواع مغزها (فندق، بادام، پسته و ...) که از منابع غذایی آهن هستند استفاده کنند. علیزاده می گوید: از نوشیدن چای، قهوه و دم کرده های گیاهی یک ساعت قبل و پس از صرف غذا باید خودداری کرد و برای کاهش عوارض جانبی ناشی از مصرف قرص آهن توصیه می شود که این قرص شب قبل از خواب و پس از غذا میل شود.وی تصریح می کند: رعایت نکردن اصول بهداشتی، آب آشامیدنی ناسالم، توالت های غیربهداشتی، ضدعفونی نکردن صحیح سبزی های خام و در نتیجه ابتلا به آلودگی های انگلی از عوامل موثر در بروز کم خونی فقر آهن است.مصرف نان هایی که در تهیه آن ها از جوش شیرین استفاده می شود یکی دیگر از عوامل موثر در بروز کمبود آهن است و پیروی از طرح های آهن یاری، آموزش تغذیه و کنترل بیماری های عفونی و انگلی و غنی سازی مواد غذایی در پیش گیری و کنترل کم خونی فقر آهن موثرند. آهن یاری به طور معمول برای گروه های آسیب پذیر و در معرض خطر کم خونی فقر آهن مانند زنان باردار، کودکان زیر 5 سال و سنین مدرسه و دختران نوجوان انجام می شود.وی به اهمیت درمان و کنترل بیماری های عفونی و انگلی اشاره می کند و می گوید: ابتلا به بیماری های عفونی باعث کاهش اشتها می شود و دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش می یابد هم چنین بیماری های عفونی در جذب و استفاده بدن از مواد مغذی اختلال ایجاد می کند و درمان به موقع و مناسب می تواند دوره عفونت و شدت آن را کاهش دهد.