همه ما سردرد را تجربه کرده ایم. گاهی اوقات علت آن را می دانیم و گاهی نیز نمی دانیم چرا دچار سردرد می شویم. وقتی عصبانی می شویم، در ترافیک می مانیم، برای مدتی مجبوریم در فضای شلوغ و پرصدا بنشینیم، وقتی چیزی را می شنویم که ناراحت مان می کند یا وقتی زیاد خسته می شویم، دچار سردرد هایی می شویم که اغلب با کمی آرامش فکری و استراحت یا خوردن مسکنی سردردمان برطرف می شود. خوشبختانه همه اینها از علت های گذرا و معمولی سردرد هستند و هیچ دلیل جسمی که مبنی بر مشکلی یا بیماری باشد، برای این حالات وجود ندارد اما گاهی برخی سردردها به دلیل وجود اشکالی در وضعیت سلامت ما ایجاد می شود که باید علت اصلی آن مشخص و درمان به موقع انجام شود. این هفته پرونده سلامت قصد دارد ما را با سردرد، انواع و روش های تسکینی آن آشنا کند...
● تعریف
سردرد یکی از شایع ترین دردهایی است که از بزرگ و کوچک آن را تجربه می کنند. افراد ممکن است به دلیل ابتلا به سایر بیماری ها، برای مثال سرماخوردگی، زخم گلو، مشکلات سینوسی دچار سردرد بشوند. بعضی افراد هم ممکن است بدون هیچ بیماری زمینه ای دچار سردرد شوند که علت این درد باید حتما بررسی شود.
شاید بتوان گفت از هر 10 نفر، یکی به صورت دوره ای هفته ای یک بار دچار سردرد می شود. از نظر جسمی سردردها به دلیل التهاب یا تورم عروق خونی سر ایجاد می شوند. عوامل عاطفی، استرس و تنش، اضطراب، نگرانی و خستگی می تواند سردرد را تشدید کند. سردرد گاهی نشان دهنده عفونت و علامت یک بیماری است. خیلی از افراد وقتی دچار سردرد می شوند، فکر می کنند که دچار میگرن هستند و به دنبال درمان اصلی سردرد نمی روند، غافل از اینکه شاید این سردرد خیلی راحت و بدون اینکه نیاز به درمان های خاصی داشته باشد، برطرف شود.
● انواع سردرد
بیشترین انواع سردرد شامل سردردهایی هستند که خیلی جدی و نگران کننده نیستند. این سردردها اغلب بارها و بارها تکرار می شوند.
▪ سردرد تنشی: این نوع سردردها شایع ترین نوع سردرد است که اغلب به دلیل استرس و مشکلات عاطفی ایجاد می شوند. خیلی از ما در طول هفته دچار سردرد تنشی می شویم. این سردرد در قسمت جلوی سر، گیجگاه یا پشت سر و گردن احساس می شود. افراد به طور معمول در هر دو طرف سردرد دارند. این سردرد اغلب وقتی فرد مشغول فعالیت های روزانه اش است، قطع نمی شود و با تهوع و استفراغ و حساسیت به نور و صدا همراه نیست. سردرد تنشی از 30 دقیقه تا چند روز ممکن است طول بکشد. اگر فردی دچار سردرد تنشی مزمن باشد، ممکن است سردرد 15 روز تا یک ماه ادامه داشته باشد. عوامل متعددی در سردرد تنشی نقش دارند. انقباض در عضلات گردن و سر و گاه تغییرات مواد شیمیایی مغز می تواند سبب سردرد تنشی شود.
▪ سردرد خوشه ای: سردرد خوشه ای عبارت است از سردرد شدیدی که به طور معمول درد در یک طرف سر، پشت سر یا اطراف چشم را شامل می شود. علت واقعی این سردرد مشخص نیست اما ممکن است اختلال عصبی ساعت بیولوژیک بدن، در بروز این سردرد دخالت داشته باشد.
▪ سردرد میگرنی: تقریبا یک سوم افرادی که دچار سردردهای میگرنی هستند، اولین بار در دوره نوجوانی سردرد را تجربه کرده اند. میگرن نوعی سردرد از نوع دردناک و ناتوان کننده است که اغلب با تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و صدا و بو همراه است. این سردرد بیشتر در یک طرف سر اتفاق می افتد و گاهی به سمت دیگر سر کشیده می شود. میگرن به دلیل تغییر مواد شیمیایی و عروق خونی مغز ایجاد می شود.
سردرد میگرنی 4 تا 24 ساعت طول می کشد اما در بعضی از افراد حتی تا سه روز هم به طول می انجامد. اختلالات بینایی، ممکن است در بعضی از افراد قبل از شروع درد ایجاد شود. اما خوشبختانه می توان پیش از شروع از سردردهای میگرنی جلوگیری کرد. بعضی از غذاها، بعضی بوها و یا خستگی می تواند موجب شروع سردرد میگرنی شود.
● برخی دلایل شایع سردرد
▪ مصرف کافیین یا برخی داروها
▪ عطسه یا سرفه کردن
▪ کم آبی
▪ مشکلات دهان و دندانی مانند روت کانال
▪ خوردن یا نوشیدن غذا و آب سرد
▪ استرس عاطفی
▪ سیگار کشیدن یا قرارگیری در معرض دود سیگار یا منواکسیدکربن
▪ مشکلات بینایی
▪ تب
▪ صعود به ارتفاعات
▪ افزایش فشار خون
▪ عفونت سینوس ها مانند سینوزیت یا آبسه
▪ کشش یا گرفتگی عضلات گردن، قسمت بالایی پشت یا عضلات شانه
▪ عفونت های سیستم تنفس فوقانی
● این سردردها را جدی بگیرید
این سردردها نادر هستند اما ممکن است گاهی سردردها علامت یک بیماری جدی باشند. این سردردها گاهی با تهوع، استفراغ، گیجی و تغییرات بینایی همراه هستند.
▪ صدمات به سر
▪ صدمه به مغز
▪ شکستگی جمجمه
▪ سکته
▪ خون ریزی های مغزی
▪ تومورهای مغزی که سبب تورم مغز می شوند
▪ عفونت مغزی
▪ پارگی عروق به همراه خونریزی در اطراف مغز
که همه اینها می توانند سبب سردردهایی شوند که باید جدی گرفته شود.
● اورژانس های سردرد
اگر این علایم را در خود یا سایر افراد مشاهده کردید باید به سرعت اورژانس را خبر کنید.
▪ سردرد ناگهانی و شدید
▪ منگی یا تغییرات رفتاری همراه با سردرد
▪ تغییر سطح هوشیاری
▪ سردردی که پس از آن ناگهان عملکرد یک طرف یا هر دو بخش بدن از دست برود.
▪ تغییرات ناگهانی بینایی مانند دوبینی، تاری دید یا از دست دادن بینایی یک یا هر دو چشم به همراه سردرد
▪ اختلال در صحبت کردن به صورت ناگهانی یا اشکال در فهم کلمات
▪ صرع
▪ کم آبی شدید
▪ سردرد شدید پس از فعالیت جنسی
● درمان های خانگی سردرد
خیلی وقت ها سردرد خود به خود برطرف می شود. بعضی وقت ها هم بدون اینکه نیاز باشد به پزشک مراجعه کنیم، درمان های خانگی سردردمان را برطرف می کنند. درمان های خانگی از شدت درد کم می کنند یا موجب می شوند طول مدت درد کمتر شود. البته به این توجه کنید که هر سردردی را نباید با درمان خانگی درمان کرد.
توجه کنید که سردرد شما اگر خصوصیات موارد اورژانس را که ذکر کردیم نداشت، می توانید آن را با درمان های خانگی برطرف کنید، در غیر این صورت نباید سعی کنید در خانه اقدام به درمان سردرد کنید.
اگر سردرد معمولی دارید، به محض آغاز سردرد، درمان را شروع کنید. اگر در گذشته به دلیل سردرد به پزشک مراجعه کرده اید و برایتان دارو تجویز شده، به محض اینکه فکر می کنید درد شروع می شود، داروهایتان را مصرف کنید.
برای سردردهای خفیف که با سایر علایم همراه نیست، این توصیه ها می تواند مفید باشد:
▪ در اتاقی تاریک و ساکت استراحت کنید.
▪ از یک کمپرس خنک روی سرتان استفاده کنید.
▪ سیگار نکشید، از مصرف مواد مخدر اجتناب کنید.
▪ از روش های آرام سازی استفاده کنید. این تکنیک ها موجب می شوند تنش و استرس که موجب بروز سردرد شوند، برطرف شود.
▪ در صورتی که سردرد به دلیل گرفتگی عضلات است، می توانید از کیسه آب گرم یا دستمال گرم استفاده کنید.
▪ ماساژدرمانی شیوه خوبی برای تسکین سردرد است، به خصوص اگر درد در ناحیه گردن یا شانه باشد.
● داروهایی برای استفاده در خانه
استامینوفن، داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن، ناپروکسان از جمله داروهایی هستند که می توانید برای تسکین درد استفاده کنید اما پیش از استفاده از این داروها به این نکات توجه کنید:
▪ با دقت روی جعبه دارو را بخوانید.
▪ بیش از دوز توصیه شده از دارو مصرف نکنید.
▪ اگر نسبت به دارویی حساسیت دارید، آن را مصرف نکنید.
▪ اگر باردار هستید یا داروهای دیگری مصرف می کنید، برای بهبود سردرد، خودسرانه دارو نخورید.
● علایمی که نیاز به توجه دارند
اگر پس از درمان های خانگی سردرد شما بهتر نشد، حتی درد شدیدتر شد یا سردرد به مدت بیشتر از 12 ساعت طول کشید و علایم جدیدی پیدا کردید حتما به پزشک مراجعه کنید.
● چگونگی پیشگیری از سردرد
گاهی اوقات با تغییر دادن کارهای روزمره، از استرس بیش از حد می توان جلوگیری کرد. این خود موجب می شود تا سردردی که ناشی از تنش و استرس است، بهبود پیدا کند.
▪ عواملی که باعث شروع سردردتان می شود را شناسایی کنید و قبل از شروع سردرد آ ن را کنترل کنید.
▪ وعده های غذایی را به طور منظم و سروقت بخورید. غذاهای مقوی بخورید. از مصرف غذاهای شور یا پرحجم و چرب بپرهیزید.
▪ برنامه خواب خود را تنظیم کنید. سر زمان مشخصی بخوابید و بیدار شوید؛; حتی آخر هفته و در تعطیلات. این موجب می شود ساعت بیولوژیک بدن شما تنظیم شود. از خوابیدن بیش از حد هم پرهیز کنید.
▪ درمان های فیزیوتراپی در صورتی که دچار درد و کشیدگی عضلات گردن و پشت هستید به کاهش سردرد و حتی بهبود شما کمک می کند.
▪ به طور منظم ورزش کنید. ورزش هایی مانند پیاده روی، قدم زدن، دوچرخه سواری، در جا زدن شنا و حتی فعالیت هایی مانند باغبانی راه های خوبی برای کاهش اضطراب و استرس هستند و در نتیجه از سردرد شما می کاهند.
▪ روش های آرام سازی را یاد بگیرید. این روش ها یک یا دو بار در روز به مدت 10 تا 20 دقیقه به تسکین سردرد کمک می کنند.
▪ ماساژ درمانی هم برای پیشگیری از سردرد کمک کننده است.
▪ هنگام کار و انجام فعالیت های روزمره، وضعیت صحیح بدنی خود را حفظ کنید.
▪ اگر مجبورید با کامپیوتر کار کنید، وضعیت صحیح بدنی را روی صندلی حفظ کنید. قوز نکنید. صفحه نمایش یا همان مانیتور خود را طوری تنظیم کنید که مجبور نباشید سرتان را زیاد خم کنید.
▪ اگر زیاد با تلفن کار دارید، از هدست یا هدفون روی گوش استفاده کنید تا مجبور نباشید مدام گوشی را بردارید.
▪ به طور منظم به دندانپزشک و چشم پزشک برای بررسی وضعیت دندان ها و چشم مراجعه کنید.
▪ در صورتی که برای درمان سایر بیماری هایتان دارو مصرف می کنید و پس از آن سردرد می گیرید، به پزشک خود اطلاع دهید تا داروی شما را عوض کند.
● سردرد در محیط کار
سردرد یکی از شایع ترین مشکلاتی است که هنگام کار زیاد اتفاق می افتد اما ممکن است دلایل محیطی دیگری نیز در ایجاد این سردردها نقش داشته باشد. سردرد می تواند مانع بزرگی برای انجام کار باشد.
بیش از 18 میلیون از روزهای کاری هر ساله به علت میگرن از دست می رود. سردرد تمرکز و کارایی کارکنان را کاهش می دهد. در موارد شدیدتر، سردرد می تواند مانع پیشرفت و موفقیت در کار شود.
دلایل سردرد در محیط کار به شرح زیر است:
▪ استرس، نگرانی، تنش و اضطراب درباره حجم زیاد کار و قوانین و تقاضاهای شغلی و نگرانی درباره افراد خانواده
▪ بحث با همکاران یا مراجعان
▪ محیط کاری نامناسب، گرم، شلوغ، خشک و یا پر از دود، نور ضعیف، میز و صندلی نامناسب و همچنین وضعیت بدنی نامناسب هنگام کار
▪ استفاده طولانی مدت از کامپیوتر
▪ انجام یک کار در ساعات متوالی و طولانی و بدون وقفه
▪ نداشتن استراحت کافی و یا غذا نخوردن
▪ نداشتن استراحت کافی هنگام شب.
● سردرد کودکان
سردرد در کودکان ممکن است در سن 6 تا 12 سالگی دیده شود که علت آن خستگی کودک است. سردرد کودکان اغلب دلیل روانی دارد اما نباید علت جسمی را نادیده گرفت. سردردهایی که علت جسمی دارند، بیشتر اوقات صبح ها شروع می شوند و اگر سردرد هر روز و مدام باشد باید حتما به پزشک مراجعه شود. درباره کودکی که از سردرد شکایت می کند، امتحان چشم ها از نظر دید مهم است. عفونت حاد دوره کودکی و سینوزیت می تواند در کودکان سردرد ایجاد کند. اما بیشترین دلیل سردرد کودکان در اثر خستگی و کار زیاد از حد در مدرسه و در آخر روز به وجود می آید. گاهی نیز گرسنگی موجب سردرد در کودکان می شود.
● اگر کودک شما سردرد دارد:
▪ با کودک خود صحبت کنید و به او بگویید که مراقب او هستید. سردرد در کودکان باید جدی گرفته شود. کودکان به مراقبت بیشتری نیاز دارند.
▪ اگر پزشک داروی خاصی برای کودک تجویز کرده سر وقت مناسب به او دارو دهید. به محض اینکه او از سردرد شکایت کرد، باید داروهایش را مصرف کند.
▪ به کودک اجازه دهید در اتاق تاریک و ساکت استراحت کند و از یک کمپرس خنک روی سرش استفاده کنید.
▪ اگر سردرد کودک خفیف است، او را تشویق کنید تا فعالیت های عادی روزمره اش را انجام دهد.
▪ به کودک بگویید تا زمانی که سردرد او تسکین پیدا نکرده است، از انجام کارهایی که موجب بدتر شدن سردردش می شود، اجتناب کند.
▪ از اینکه او به اندازه کافی استراحت می کند، مطمین شوید.
▪ در طول روز به او میان وعده غذایی و میوه بدهید. اجازه ندهید غذاها و اسنک های شور بخورد.
▪ توجه کنید که کودکتان وعده های غذایی را به صورت کامل بخورد.
▪ تاکید کنید که هنگام دوچرخه سواری حتما از کلاه ایمنی استفاده کند.
▪ مراقبت باشید هنگام بازی از جایی پرتاب نشود و با سر به زمین نخورد.
▪ برای رفع سردرد کودک خود او را نزد پزشک ببرید. اگر سردرد کودک به دلیل مشکلات جسمی و جدی نبود و تنها به دلیل خستگی از انجام کارهای مدرسه دچار سردرد شده بود، می توانید از استامینوفن کودکان یا ایبوپروفن استفاده کنید. توجه کنید که برخی کودکان گاه برای جلب توجه بیشتر والدین اظهار سردرد می کنند اما این موضوع نباید موجب شود که والدین به سردرد کودک بی تفاوت باشند.
● پرسشنامه سردرد
در صورتی که مبتلا به سردرد هستید یا گاهی دچار سردرد می شوید، با پاسخ دادن به این سوالات وضعیت خود را ارزیابی کنید تا اگر لازم است به پزشک مراجعه کنید. با ارایه این اطلاعات شما می توانید به پزشک خود کمک کنید تا زودتر دلیل سردرد شما را بیابد و تشخیص دهد آیا سردرد شما به درمان خاص نیاز دارد یا اینکه خودبه خود برطرف می شود.
▪ آیا هنگام سردرد دچار گرفتگی عضلات گردن هم می شوید؟
ـ بله خیر
▪ آیا سردردتان آن قدر شدید است که در انجام کارها و فعالیت های روزمره تان اختلال ایجاد می کند؟
ـ بله خیر
▪ آیا سردردتان با تغییر سطح هوشیاری همراه است؟
ـ بله خیر
▪ آیا سردردتان با تغییر دید و مشکلات بینایی همراه است؟
ـ بله خیر
▪ آیا سردرد شما را از خواب بیدار می کند؟
ـ بله خیر
▪ پس از بیدار شدن از خواب دچار سردرد می شوید؟
ـ بله خیر
▪ سردردتان همراه با تهوع و استفراغ است؟
ـ بله خیر
▪ سردردتان با فعالیت بدتر می شود؟
ـ بله خیر
▪ سردردتان با درمان های خانگی بهتر می شود؟
ـ بله خیر
▪ سردردتان با درمان هایی که پزشک توصیه می کند، بهتر می شود؟
ـ بله خیر
▪ سردردتان با داروهایی که به دلایل دیگر می خورید، شروع می شود؟
ـ بله خیر
درباره سردرد به این سوالات نیز پاسخ دهید:
▪ چه زمانی سردردتان شروع می شود؟
▪ چند بار در هفته دچار سردرد می شوید؟
▪ چه مدت طول می کشد تا سردردتان خوب شود؟
▪ کجای سرتان درد دارد؟
▪ آیا به همراه سردرد شکایات دیگری دارید؟
▪ آیا سردرد با سیکل قاعدگی شما ارتباط دارد؟
▪ به تازگی به دندانپزشکی مراجعه داشته اید یا روت کانال کرده اید؟
▪ آخرین باری که معاینه چشمی شدید، چه زمانی بود؟
منبع Health Day ترجمه مژگان کریمی
روزنامه سلامت www salamat ir