یادم می آید وقتی بچه بودم، مادربزرگم هر وقت می خواست از جای خود بلند شود. دستها را به زانو می گرفت و با چهره در هم کشیده ای می گفت: آخ، امان از این زانو درد . من که آن موقع دختر نوجوانی بودم با خودم می گفتم مادرجون برای یک زانو درد ساده چه آه و ناله ای سر می دهد.
سالها گذشت تا فهمیدم همین درد زانوی ساده تا چه حد می تواند یک فرد را از کار و زندگی بیندازد و تاب و توان را از او سلب کند.
اما نکته ای که هنوز برایش روشن نشده این است که چرا امروز از یک دختر 18 ساله گرفته تا یک مادربزرگ 80 ساله همه از درد زانو شکایت دارند و این مسأ;له به صورت اپیدمی درآمده است. حرفهای دوستم که این جا رسید گفتم: حق با توست. به نظرم سوژه این هفته صفحه بانوان خانواده را پیدا کردم علل زانو درد و راههای پیشگیری و درمان آن .
به همین منظور به سراغ دکتر حسین حسن آبادی، عضو هیأ;ت علمی دانشگاه علوم پزشکی و متخصص طب فیزیکی و توانبخشی رفتم و گفتگو را با وی اینگونه آغاز کردم.
▪ اصولاً; زانو درد چرا به وجود می آید؟
ـ به طور کلی زانو درد می تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. ابتدا باید دید که علت پدید آورنده درد زانو در ناحیه خود زانو است یا از نقاط دیگری مثل مفاصل مجاور یا کمر به آن منتقل شده است. البته در برخورد با دردهای ناحیه زانو بایستی نکات متعددی مدنظر قرار گیرد تا علت و منشأ; درد پیدا شود و بتوان براساس آن درمان صحیح و اصولی را انتخاب کرد.
در این زمینه یا دردها مربوط به خود مفصل زانو است نظیر آرتروز و یا مربوط به بافتهای نرم مجاور آن می شود مانند آسیب لیگامانهای اطراف زانو و یا عضلات همجوار آن که در بین این عوامل، آرتروز یکی از شایع ترین آنهاست که در سنین میانسالی و بالاتر به طور معمول مشاهده می شود.
▪ آرتروز چه علایمی دارد؟
ـ مهمترین علامت آن در زانوست که خصوصاً; موقع دو زانو یا چهار زانو نشستن، بلند شدن و یا از پله بالا رفتن خود را نشان می دهد اما در موارد پیشرفته به طور دایم درد زانو وجود دارد. در این شرایط گاهی زانو متورم می شود و مریض احساس می کند بافتهای نرم و عضلات پشت اندام تحتانی که به ناحیه زانو چسبندگی دارند، تحت کشش قرار دارند و این حس هنگام بالارفتن از پله ها که نیاز به راست شدن کامل زانوها می باشد، بیشتر است و گاه در مراحل پیشرفته آرتروز زانوها به شکل پرانتزی در می آید. متأ;سفانه وقتی که زانو دردناک می گردد سیکل معیوبی شروع می شود بدین معنی که بیمار برای تسکین درد و پرهیز از بروز درد، استفاده از زانو را کاهش می دهد و در زمانی که درحال استراحت است آن را در وضع نیم خم شده نگه می دارد که این امر از یکطرف ضعف عضلانی خصوصاً; در عضله چهار سر ران را به دنبال دارد و از طرف دیگر سبب کوتاه شدن عضلات مجاور زانو و بافتهای نرم پشت آن می شود که این اتفاقات در نهایت سبب تشدید درد و مشکلات بیمار می گردد.
▪ چه عواملی باعث آرتروز زانو می شود؟
ـ مهمترین عوامل مؤ;ثر در بروز آرتروز زانو، اضافه وزن، شکستگی های قبلی ناحیه زانو، آسیبهای لیگامانی و منیسکها، بالا رفتن سن، بی حرکت کردن طولانی مدت زانو و برخی مشاغل سخت می باشد که معمولاً; پزشک با شنیدن شکایات بیمار و معاینه دقیق می تواند تشخیص دهد، در برخی موارد هم باید رادیوگرافی ساده مفصل انجام شود و چنانچه با اقدامات فوق مشخص نگردید نیاز به اقدامات پاراکلنیک بیشتر نظیر آزمایش خون، MRI، اسکن رادیو ایزوتوپ، نوار عصب و عضله می باشد.
▪ آیا آرتروز درمان شدنی است؟
ـ اگر منظور درمان قطعی است تا دوباره زانو به حالت اول برگردد که پاسختان منفی است ولی در زمینه اقدامات درمانی، کنترل بیماری و کاهش درد باید بگویم، ضمن آموزشهای لازم درباره ماهیت بیماری، علل ایجاد کننده آن و عواملی که می تواند سبب تشدید درد و پیشرفت بیماری شود، اقداماتی را به مریض گوشزد می کنیم تا بتواند بر درد و عوارض ناشی از این بیماری تا حدودی فایق بیاید.
1) از دو زانو و چهار زانو نشستن جداً; خودداری کند.
2) از کفش مناسب استفاده کند، (حداکثر پاشنه دو سانت، پنجه آن پهن، کف آن مقداری ضخامت داشته باشد و در صورت امکان بند دار باشد) هم از خم نگه داشتن طولانی مدت زانو اجتناب کند.
3) ورزشهای تقویتی و کششی مورد نیاز را برای تقویت عضله چهارسر ران و ورزشهای کششی برای عضلات پشت اندام تحتانی و بافتهای نرم پشت زانو به بیمار آموزش داده و طبق دستور پزشک حتماً; به تعداد کافی انجام شود.
▪ آیا فیزیوتراپی هم نقشی در درمان آرتروز دارد؟
ـ یک مرحله درمان آرتروز، فیزیوتراپی است. درصورتی که با توصیه های لازم به بیمار وضعیت بهتر نشد و مشکل بیمار کاملاً; برطرف نگردید، فیزیوتراپی را با تأ;کید به گرم کردن مناسب و عمقی زانو خصوصاً; ناحیه پشت زانو و عضلات مجاور و استفاده از روشهای ضد درد و انجام ورزشهای کششی و تقویتی مناسب پس از گرم کردن زانو برای بیمار شروع می کنیم.
البته در هنگام تجویز فیزیوتراپی باید به بیمار یادآور شویم که در جلسات اول امکان تشدید درد وجود دارد و نباید فیزیوتراپی را قطع نماید بعلاوه بایستی بیمار متقاعد شود که در خارج از زمان فیزیوتراپی و هنگام حضور در منزل نیز ورزشهای تجویز شده را انجام دهد و اقدامات بهداشتی لازم جهت مراقبت از زانو که به وی تذکر داده شده نظیر استفاده از کفش مناسب، پرهیز از دو زانو و چهار زانو نشستن، و... را کاملاً; رعایت کنند در صورتی که درد بیمار با تمهیدات فوق و مراحل ذکر شده کاهش نیابد و کنترل نشود می توان از دارو جهت تسکین درد بیمار استفاده کرد.
▪ آیا مصرف داروهای گرانقیمت نظیر گلوکزامین در بهبود بیماری مؤ;ثر است؟
ـ بسیاری از داروهایی که توصیه می شود درحد تیوری مؤ;ثر است و در مطالعات علمی انجام شده اثربخشی آنها رد شده نظیر گلوکزامین که توسط پزشکان توصیه می شود ولی اثر بخشی ندارد. اما بسته به نیاز بیمار و وضعیت زانو در معایناتی که انجام می شود می توان از داروهای مسکن و ضد التهاب استفاده کرد. البته در این مورد هم توصیه می شود مصرف دارو در حداقل و براساس نیاز بیمار باشد و مریض از مصرف داروهای متعدد و برای طولانی مدت پرهیز کند.
▪ چرا خانمها بیشتر از آقایان آرتروز می گیرند؟
ـ پاسخ این سؤ;ال را خانمها خودشان بهتر می دانند چون زیادتر و بیشتر از توان خود کار می کنند. بین کارها به خود استراحت نمی دهند. کارهای سنگین را به مدت طولانی انجام می دهند. اجسام سنگین را به تنهایی جابه جا می کنند.
اغلب خریدها را یکجا انجام داده و چند ساک و کیسه و سبد را با هم حمل می کنند و در شرایط موجود منازل آپارتمانی، آنها را از پله بالا می برند در ضمن کارها را ایستاده انجام می دهند و درحالی که می توانند بنشینند ترجیح می دهند ایستاده باشند بعلاوه پوشیدن کفش پاشنه بلند مخصوصاً; کفشهایی که اصلاً; استانداردهای بهداشتی در آن لحاظ نمی شود عامل دیگری است که در بروز درد زانو، آرتروز و... مؤ;ثر است.
▪ چه توصیه ای برای این خانمهای زحمتکش دارید؟
ـ علاوه بر آنچه برای پیشگیری از آرتروز به طور عموم مطرح است چند نکته کوچک هم ویژه خانمهاست. اگر به خرید می روند حتماً; از چرخ دستی برای حمل کالا استفاده کنند تا جایی که ممکن است نایستند. کفش پاشنه بلند نپوشند ورزش کنند کارهای سخت و سنگین را به تنهایی انجام ندهند.
اگر امکان دارد هفته ای دوبار شنا کنند. شیر را حداقل روزانه 2 تا 3 لیوان بنوشند از داروی مسکن بی رویه و بدون تجویز پزشک استفاده نکنند و در صورتی که احساس درد کردند به پزشک مراجعه کنند تا با معاینه و تشخیص قطعی درمان شوند و بالاخره اینکه از خودشان بیشتر مراقبت کنند
نویسنده پروین محمدی
دانش ما www daneshema com