بیماری آسم کودکان را بیشتر بشناسیم- مجله کودک گوپی

● آسم:

بیماریی که روزگارانی بس دراز ، زندگی را بر انسان دشوار ساخته بود و هوایی که ممد حیات بود و مفرح ذات به سختی استنشاق می شد؛; با پیشرفت علم ایمونولوژی ،بیشتر شناخته شده و در سال های اخیر روش های درمانی نوینی برای معالجه آن ارایه شده است. آسم یک بیماری التهابی دستگاه تنفسی است که متأ;سفانه میزان شیوع این بیماری و مرگ و میر ناشی از آن در دنیا رو به افزایش می باشد این بیماری رایج ترین بیماری مزمن در دوران کودکی به شمار می رود.بیماری آسم یا سندرم آسم بیماری پیچیده ای است که بسیاری از اندام ها را در بدن انسان درگیرمی کند و هنوز ابهامات زیادی در زمینه سیر تکوین این بیماری و آسیب زایی آن وجود دارد و به همین دلیل هنوز هم در جهان تشخیص و درمان این بیماری با تأ;خیر صورت می گیرد.

Hyper Reactivity تعریف آسم در برگیرنده این مفهوم است که ناهنجاری اساسی در آسم عبارت است از برونش ها و دلیل محکمی وجود ندارد که چرا نباید واژه آسم به کودکان با برونشیت آسماتیک راجعه یا به بالغین با برونشیت مزمن که حملات حاد در آن ها همراه است اطلاق شود.

● اخصاصات آسم کودکان:

با وجود پیشرفت در درمان آسم در ده سال اخیر آسم هم چنان یکی از بیماری های مزمن کودکان می باشد.این بیماری یکی از مسایل شایع دوران کودکی است وتقریبا 50 درصد بیماران آسمی را کودکان تشکیل می دهند حداقل 5 درصد و شاید 10 درصد از تمام کودکان در طول زندگی علایمی از آسم را نشان می دهند.

آسم یکی از علل شایع غیبت کودکان از مدرسه است این غیبت شاید تا 25 درصد مربوط به آسم باشد.علت 33 درصد بیماری های مزمن کودکان کمتر از 17 سال آسم می باشد.

آسم کودکان اغلب در 5 سال اول زندگی ظاهر می شودو تجربیات نشان می دهد که تقریبا 50 درصد کودکان علایم آسم را قبل از دو سالگی نشان می دهند.آسم کودکان برعکس بالغین در پسران شایع تر از دختران و معمولا با عوامل آلرژن شدت می یابد و یا بروز می کند.در کودکانی که علایم اولین برونکواسپاسم قبل از پایان دو سالگی ظاهر می شود؛; آسم کمتر برگشت می نماید.همچنین در کودکانی که حمله حاد آسم خفیف است ممکن است بدون علامت ظاهر شوند و حمله تکرار نشود ولی در کسانی که حمله های شدید و مکرر دارند و یا در کسانی که در فواصل حملات آسمی دارند و حجم ریوی طبیعی نمی شود آسم مزمن می شود.

وجود اگزما و سایر آلرژی ها نشان دهنده پیش آگهی بدتر می باشد؛; به علاوه آسم در پسران شدید تر می شود. عفونت های تنفسی به خصوص ویروسی و گاهی میکروبی باعث بروز حمله آسم می شوند.

عوارض شدید آسم و مرگ ومیر بیشتر در سنین کمتر از 5 سال اتفاق می افتد.

اگر چه درمان ها در خصوصیات طبیعی بیمار اثر چندانی ندارد ولی در درمان حمله آسم و از بین بردن برونکواسپاسم و بهبود علایم حاصل از آن وجلوگیری از مرگ بیمار موثر می باشد.

● اتیولوژی آسم کودکان:

▪ ارث: در بسیاری از موارد زمینه ارثی واضحی از حساسیت در خانواده طفل مبتلا به آسم وجود دارد.

▪ عفونت: نقش عفونت ها بخصوص ویروس ها و ویروس سنین سیال در بروز حمله حادآسم کودکان اهمیت دارد.

▪ آلرژی: بیمارانی که زمینه آلرژی و آتوپی دارند متعاقب تماس با مواد آلرژن دچار حمله آسم می شوند در اغلب این بیماراI gE سرم افزایش خواهد داشت.

▪ فاکتورهای پسیکوژنیک: نقش عوامل بیماری و فاکتورهای روانی و اثرات آن براعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک مشخص است که می تواند عامل بروز حمله آسم باشند.

اختلالات رفتاری خانواده و وقایع ناراحت کننده می توانند در تسریع بروز علایم آسم نقشی داشته باشند.

▪ مصرف داروها: مصرف بعضی از داروها از جمله آسپرین می تواند با اثر بر پر وستاگلاندین در بروز حمله آسم اثر داشته باشد؛; که نباید در کودکان آسمی آسپرین مصرف شود.

▪ هوای سرد: تغییرات هوا و استنشاق هوای سرد ،دود سیگار، می تواند عوامل و بروز دهنده عوامل باشند.

▪ ورزش: فعالیت های بدنی ورزش می تواند عامل برونکواسپاسم و بروز علایم آسم و یا ایجاد سرفه که نشانه ای از آسم است بشود.

مکانیسم برنکواسپاسم ناشی از ورزش کاملا مشخص نیست ولی برخورد هوای سرد و کاهش رطوبت را موثر می دانند.در کودکانی که گرفتگی بینی دارند و از طریق دهان هوای سرد را استنشاق می کنند امکان بروز علایم آسم تشدید می شود.

در افرادی که عمل لوزه یا آدنویید شده است حملات آسم شدت می یابد.

● اقسام آسم:

حمله آسم را برحسب شدت به چند گروه تقسیم می کنند.

▪ آسم خفیف: حملات تکرار کننده چنین است که با درمان برونکودیلاتاتور بهبود می یابد؛; خس خس سینه خفیف یک تا دو روز باقی می ماند و سپس بهبود کامل می شودو طفل بی علامت می باشد و در بین حملات کاملا سالم است.

به مدرسه می رود ، ورزش را خوب تحمل می کند خواب راحت دارد رشد طفل طبیعی است، گاه گاهی حملات آسم تکرار می شود.آسم متوسط: در این نوع از آسم حملات از آسم خفیف بیشتر تکرار می شود سرفه و خس خس سینه در بین حملات وجود دارد ورزش را خوب تحمل نمی کند ممکن است با ورزش دچار تنگ نفس و یا سرفه شود .گاهی در هنگام خواب نیز ناراحت است در چنین مواردی اگر حملات آسم خیلی به هم نزدیک و یا بیمار همیشه در هنگام خواب ناراحت است بهتر است از برونکودیلاتاتور به طور مرتب استفاده نماید؛; تا علایم کنترل شود.

▪ آسم شدید: آسم شدید هنگامی گفته می شود که حملات شدید و مکرر باشد این بیماران به علت حمله حاد شدید آسم مکررا در بیمارستان بستری می شوند؛; درصورتی که در حملات خفیف و متوسط آسم احتیاجی به بستری نمودن اطفال نمی باشد.در فواصل حملات آسم نیز ویزینگ و مختصر تنگی نفس ممکن است وجود داشته باشد.اغلب نمی توانند مرتب به مدرسه بروند و به علت حملات مکرر از مدرسه غایب می شوند.

در خواب دچار تنگی نفس و یا سرفه می شوند. قفسه سینه به علت پر هوایی مزمن تغییر شکل داده و استوانه ای می شود.این بیماران به مصرف دایمی برونکودیلا احتیاج دارند و گاهی آیروسل کورتیکواسترویید و یا مصرف خوراکی این دارو لازم می باشد.

● عوامل موثر در بروز آسم:

یکی از عواملی که باعث بروز آسم می شود عوامل محیطی است که در بین عوامل محیطی استرس و اضطراب اصلی ترین عامل به وجود آورنده حملات آسم می باشد، اضطراب حالت هیجانی نامطلوبی است که معمولا با احساس دردناک و طولانی بیم و نگرانی همراه باشد البته سطح معینی از اضطراب نه فقط برای رویارویی با خطر، برنامه ریزی کردن، مطالعه، هوشیار بودن در هنگام امتحان و ... ضروری است بلکه باید توجه داشت که ترس و اضطراب به صورت محدود می تواند بسیار مفید و لذت بخش باشد به هر حال در ورای این سطح معین، اضطراب به صورت عامل و مسیول تخریب موقعیت ها و نیز ایجاد حرکات و رفتارهای غیر انطباقی در می آید و مشکلاتی در تمرکز و حافظه به بار می آورد.

اضطراب، برخی رفتارهای ناشیانه و ناپخته مانند آسم را باعث می شود و فرد مبتلا نمی تواند با شرایط موجود زندگی و محیطش روبه رو شود و با آن ها کنار بیاید.هنگامی که فرد نسبت به کارآمدی عملکرد توانایی و استعداد خود در شرایط و یا در موقعیت جدیدی قرار می گیرد دچار نگرانی و تشویش و تردید می شود و این نگرانی ها و تشویش ها عامل به وجود آورنده حملات آسمی می شود البته آسم یک بیماری است که علت های آن می تواند ژنتیکی، روان شناختی، زیستی یا محیطی باشد که هر یک از عامل های ذکر شده می تواند هم در کودکی و هم در بزرگسالی به بروز آسم بینجامد.

● عوامل ایجاد آسم:

عوامل محیطی و ژنتیکی به عنوان دو عامل مؤ;ثر در بروز بیماری آسم است در واقع نوعی تعامل بین زمینه های ژنتیکی و عوامل محیطی باعث بروز آسم می شود به علاوه ژن این بیماری در کروموزم های مختلف بدن تا کنون ردیابی شده است که از آن جمله می توان به کروموزم های شماره 5 و 11 اشاره کرد و اخیرا نیز ژنی به نام Adams 33 در کروموزم شماره 20 شناسایی شده است که محققان این ژن را نیز در بروز بیماری آسم مؤ;ثر می دانند.

ـ برخی تأ;ثیرات مواد غذایی در ایجاد آلرژی در بدن:

اصولا غذاهایی مانند شیر گاو، لبنیات، ادویه جات، میوه جات ترش، ترشیجات. غذاهای دریایی مانند: میگو و ماهی، سفیده تخم مرغ، برخی از حبوبات، آجیل، فندق، گردو، بادام، پسته و ... جزو مواد حساسیت زا محسوب می شود و توصیه می شود کسانی که بیماری آسم و یا آلرژی آن ها زمینه ارثی دارد و نسبت به این غذاها واکنش نشان می دهند از خوردن این غذاها اجتناب کنند. همچنین استفاده بی رویه از داروهایی نظیر آنتی بیوتیک ها و مسکن ها که به صورت نامنظم مصرف می شود می توانند باعث بروز آلرژی گردد متأ;سفانه در خانواده های ما کلکسیونی از داروهای مختلف که در طول چند سال برای بیماران تجویز شده است نگهداری می شود در صورتی که بسیاری از این داروها نیز بعد از مدتی حساسیت زا می شود و مصرف آن ها برای افراد بسیار خطرناک است به طوری که برخی از این داروها می توانند فرد را دچار شدیدترین نوع حساسیت یا آنافلاکسی نمایند که این نوع حساسیت می تواند مرگبار نیز باشد.

● عوامل تحریک کننده:

عوامل تحریک کننده در بروز یا تشدید بیماری آسم را عوامل شیمیایی، آلاینده های موجود در هوای آلوده، دود سیگار، دود خودروها، دود آتش، بوی تند مانند: بوی عطر، ادکلن، بوی رنگ، بنزین، نفت و ... و حتی تغییر ناگهانی دمای هوا برای ریه تحریک پذیر و بیماران مبتلا به آسم می تواند خطرناک باشد. بخار آب بیش از اندازه نیز به دلیل آن که غلظت نسبی اکسیژن را کاهش می دهد و نقش محرک دارد ممکن است موجب تشدید علایم و حمله آسم شود.ویروس ها و عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی مانند سرما خوردگی، نیز جزو عواملی هستند که می توانند به عنوان محرک عمل کرده و در بلند مدت ایجاد آسم نمایند، و یا تشدید کننده آسم در افراد باشند.

● میزان شیوع بیماری آسم:

حدود 80 تا 90 درصد بیماری آسم در کودکان از نوع آلرژیک می باشد، در بزرگسالان نیز حدود 50 درصد بروز بیماری آسم جنبه آلرژیک دارد و اصلی ترین عامل حمله آسم در کودکان و تشدید علایم آسم عفونت های ویروسی دستگاه، تنفسی مانند سرماخوردگی ها هستند در اوایل قرن بیستم آسم جزو بیماری های نادر محسوب می شد در حالی که هم اکنون آسم جزوشایع ترین بیماری های مزمن شناخته می شود و محققان آلودگی، پیچیدگی های بیماری استرس و هیجانات روحی زندگی جدید شهری را در بروز این اپیدمی قرن 21 مؤ;ثر می دانند.

متأ;سفانه شیوع بیماری آسم از30 سال قبل رو به افزایش گذاشته است و در کشورهای صنعتی نیز درصد بالایی از مبتلایان را به خود اختصاص می دهد و در کشور ایران نیز میزان ابتلا به بین 10 تا 15 درصد تظاهرات بالینی آسم:

1) احساس تنگی نفس

2) فشردگی سینه

3) سرفه های مکرر؛; خصوصا در هنگام شب و اوایل صبح و خس خس تنفسی جزو نشانه های اصلی آسم هستند که عمدتا به صورت متناوب ظاهر می شوند.لذا چنان چه شاهد بروز تکرار این علایم باشیم، احتمال ابتلا به آسم هست و باید به پزشک مراجعه شود. البته نوع بروز آسم در افراد مختلف متفاوت است و بروز این بیماری می تواند مزمن، تدریجی یا بسیار حاد و شدید و حتی مرگبار باشد.بنابراین تشخیص صحیح پزشک با کمک بیمار برای درمان بسیار مؤ;ثر است، باید توجه داشت که تشخیص دیر هنگام، غلط و یا درمان ناصحیح و دیر هنگام آسم عوارضی در پی دارد که ممکن است منجر به گسترش آسم شود که این امر موجب تشدید تلفات آن در دنیا شده است.

● راه های درمان و پیشگیری:

بهترین درمان در پزشکی، پیشگیری است، این اصل کلی و ثابت در آلرژی و آسم بیش از سایر بیماری ها صادق است چرا که آسم و آلرژی ها اگر چه شیوع زیادی دارند خوشبختانه قابل پیشگیری و درمان هستند.پزشکان بهترین زمان پیشگیری از بروز بیماری آسم و آلرژی را دوران پیش از تولد می دانند چنان چه در خانواده ای زمینه بیماری و یا ارثی از بیماری آسم و آلرژی وجود داشته باشد توصیه می شود که مادران در زمان بارداری همواره از عوامل آلرژیک و عوامل تحریک کننده تطهیر آلودگی های محیطی، گرد و غبار، مصرف برخی داروها، مصرف غذاهای آلرژی زا و نیز از قرار گرفتن در معرض گرده افشانی گل ها پرهیز کنند و همچنین پس از تولد نوزاد نیز تأ;کید بر استفاده از شیر مادر در دو سال اول زندگی یا حداقل یک سال بسیار جدی است و این موضوع در خانواده هایی که زمینه ارثی آسم دارند بسیار توصیه می شود.

به علاوه از دچار عفونی شدن کودکان به بیماری های عفونی و خصوصا ویروسی نیز جلوگیری کرد و حتی در کودکان مبتلا به آسم، تزریق سالانه واکسن آنفلوآنزا نیز توصیه می شود.