هرساله بیماری آنفلوآنزا، از اواخر شهریور تا پایان زمستان در کشور شیوع می یابد و به بحث روز محافل پزشکی و بهداشتی تبدیل می شود. آنفلوآنزا بیماری است که همه گیری آن می تواند افراد را از فعالیت های اجتماعی و شغلی بازداشته و از نظر فردی و اقتصادی، خساراتی وارد آورد. درباره این بیماری، تفاوت های آن با سرماخوردگی معمولی و راه های پیشگیری و درمان آن با دکتر افشین محمدعلیزاده، استادیار دانشگاه و متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری و مدیر گروه بیماری های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت وگو کرده ایم.
آقای دکتر! در ابتدا درباره عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی و ویژگی های آن توضیح دهید.
ویروس هایی که در دستگاه تنفسی فوقانی، یعنی بینی، حلق، نای و نایژه ها موجب عفونت می شوند، بسیار متعدد و متنوع هستند. هر سال در فصل سرما حدود 200 نوع ویروس در فضای کشور پراکنده می شوند که برخی از آنها مانند رینوویروس ها، آدنو ویروس ها، کرونا ویروس ها و ویروس های پارآنفلوآنزا، علایمی ایجاد می کنند که به نام سندرم سرماخوردگی مشهور است.
آنفلوآنزا به وسیله ویروس آنفلوآنزا ایجاد می شود که خود سه نوع A و B و C دارد. این ویروس در دستگاه تنفس می تواند گرفتاری های متعددی را از برونشیت آنفلوآنزایی تا گرفتاری دستگاه تنفس تحتانی به بار بیاورد.
یعنی سرماخوردگی و بیماری آنفلوآنزا عوامل ایجادکننده متفاوتی دارند. آیا علایم بالینی آنها هم با یکدیگر فرق دارد
بله، دقیقاً; همین طور است. سندرم آنفلوآنزا یک دوره نهفتگی یک تا سه روزه دارد که پس از این مدت فرد به تب بالا (گاهی تا 41 درجه سانتیگراد)، لرز، سردردهای شدید بویژه در ناحیه پیشانی و دردهای عضلانی مبتلا می شود، همچنین سوزش چشم، اشک ریزی و دردهای کره چشم از علایم دیگر آن است. علایم دستگاه تنفس فوقانی با سرفه، گلودرد و گرفتگی بینی ظاهر می شود. بدن درد در این بیماری گاهی آن قدر شدید است که فرد را محدود کرده و مانع فعالیت های اجتماعی او می شود. دیده شده فردی که مبتلا به آنفلوآنزا است، اگر زودتر از دوره نقاهت به کار خود برگردد تا 50 درصد افت عملکرد خواهد داشت.
یکی از علایم دیگر بیماری که در حقیقت عارضه آن است، گرفتاری دستگاه تنفس تحتانی است که هم خود ویروس می تواند آن را ایجاد کند و هم می تواند زمینه ساز بروز عفونت ثانویه با عوامل میکروبی شود، اما سرماخوردگی هرگز این علایم شدید را ندارد.
سرماخوردگی تب بالا ندارد و حداکثر درجه حرارت تا 38 درجه سانتیگراد بالا می رود. بدن درد و کوفتگی و لرز ندارد یا این که علایم دردآور کم است، اما گرفتگی بینی و آبریزش بینی دارد و به جای سرفه عطسه می کند.
آیا درمان سرماخوردگی و آنفلوآنزا هم با یکدیگر متفاوت است
به شکل معمول درمان در هر دوی این بیماری ها نگهدارنده و حمایتی است. چون هر دو محدودشونده هستند و فقط طول دوره سرماخوردگی کوتاه تر است. در هر دو بیماری فرد باید مایعات مصرف کند و استراحت داشته باشد، حتماً; باید روش های بهداشت فردی برای جلوگیری از انتشار ویروس ها رعایت شود. نکته مهم این است که نه سرماخوردگی و نه آنفلوآنزا در سیر درمانی نیاز به تجویز آنتی بیوتیکی ندارند. برخلاف تصور عموم آنتی بیوتیک ها نه در تخفیف علایم و نه در کوتاه کردن دوره این بیماری ها هیچ جایگاهی ندارند. فقط اگر آنفلوآنزا موجب ایجاد عفونت میکروبی ثانویه شود، آنتی بیوتیک ضدهمان میکروب ها تجویز می شود.
نقش داروهای اختصاصی ضدآنفلوآنزا چیست و اساساً; این داروها کدامند
این داروها در جمعیت عام مصرف نمی شوند و مصرف محدودی دارند. مثلاً; در کسانی که واکسن آنفلوآنزا نزده اند یا در چهارده روز ابتدایی پس از تزریق واکسن که هنوز سطح ایمنی بدن بالا نرفته؛; این داروها با نظر پزشک، کوتاه مدت (پنج روز) مصرف می شود و می تواند تا حد زیادی طول دوره بیماری را کوتاه کند.
چرا برای این بیماری واکسن طراحی شده است
یکی از ویژگی های ویروس آنفلوآنزا این است که هر سال نسبت به سال قبل تغییراتی می کند و اگر جامعه از ایمنی مناسبی برخوردار نباشد، ویروس جدید می تواند بیماری مشابه ایجاد کند. معمولاً; هر سال از ابتدای پاییز تا پایان سال این ویروس شایع می شود و هر یک تا سه سال می تواند همه گیری هایی ایجاد کند. بیماری می تواند افراد را از محیط کاری خود دور کند. ویروس آنفلوآنزا در مدت دو تا سه سال دچار تغییرات جزیی و هر 20 تا 30 سال دچار تغییرات کلی می شود، لذا واکسن آنفلوآنزا مانند واکسن های دیگر نیست که سال های متمادی بتواند سطح ایمنی ایجاد کند، بلکه هر سال بر مبنای ویروس در گردش سال گذشته، واکسن جدید ساخته می شود. واکسن تاریخ دار است و بعد از گذشت تاریخ دیگر قابل مصرف نیست. هر سال اواخر شهریور گروه های پرخطر در برابر بیماری واکسینه می شوند.
گروه های پرخطر چه کسانی هستند
سردسته گروه هدف واکسیناسیون آنفلوآنزا، سالمندان هستند که به لحاظ علمی به افراد بالاتر از 50 سال گفته می شود.
دسته دوم بیماران قلبی هستند، مانند کسانی که نارسایی قلب یا بیماری های دریچه ای دارند، در CCU بستری شده اند یا در یک سال گذشته به علت مشکلات قلبی در بیمارستان بودند.
دسته بعدی بیماران ریوی هستند مانند گروه بیماری های انسدادی ریه مثل آسم یا برونشیت مزمن یا کسانی که ریه های آنها دچار بدخیمی شده است. در هر دو این گروه ها آنفلوآنزا موجب تشدید بیماری زمینه ای می شود.
گروه هدف بعدی کسانی هستند که به هر علت ضعف ایمنی دارند، مانند مبتلایان به ایدز، بدخیمی های مختلف و کسانی که به علت بیماری های کلیوی دیالیز شده و داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند. همچنین بیماران مبتلا به امراض روماتیسمی مانند لوپوس یا آرتریت روماتویید که ناچار هستند کورتون و ترکیبات استروییدی استفاده کنند.
مبتلایان به بیماری های متابولیک مانند دیابت قندی نیز باید این واکسن را بزنند.
زنان بارداری که سه ماه دوم یا سوم بارداری آنها با فصل آنفلوآنزا تلاقی می کند هم جزو کاندیداهای دریافت واکسن هستند، البته تزریق واکسن در سه ماهه اول بارداری توصیه نمی شود.
کودکان و نوجوانان از 6 ماه تا 18 سال که ناچار به مصرف آسپرین هستند، باید حتماً; واکسن بگیرند. زیرا آسپرین و ویروس آنفلوآنزا با هم بیماری کبدی خطرناکی به نام سندرم ری را ایجاد می کنند.
کودکان از 6 ماه تا پنج سال امروزه به شکل مستقل یک گروه هدف تعریف می شوند، زیرا رفتار آنفلوآنزا در آنها مانند سالمندان است و نیاز به بستری پیدا می کنند.
گروه دیگری که امروزه تأ;کید زیادی درباره آنها می شود، کارکنان بخش های بهداشتی و درمانی هستند یعنی پزشکان، پرستاران، بهیاران و تکنسین هایی که در مراکز بهداشتی و درمانی به بیماران پرخطر دیگر خدمت ارایه می کنند. همچنین کارکنان سرای سالمندان نیز باید واکسینه شوند تا ویروس به بیماران انتقال پیدا نکند، حتی گفته شده بهتر است خانواده بیماران یا سالمندان هم که از این افراد نگهداری می کنند، واکسن بزنند.
آیا کسانی هم هستند که نباید واکسن آنفلوآنزا بزنند
بله؛; افراد مبتلا به بیماری های تب دار باید صبر کنند تا تب و علایم عفونت آنها برطرف شود و بعد واکسن بزنند. در کسانی که به بیماری عصبی فلج قرنیه صعودی مبتلا هستند، نباید تزریق واکسن صورت بگیرد. افرادی هستند که به فرآورده های تخم مرغ حساسیت دارند یعنی دچار کهیر و بیماری تنفسی می شوند. چون در تهیه این واکسن از جنین جوجه استفاده می شود. حتی زنان باردار در سه ماهه دوم و سوم و مادران شیرده به راحتی می توانند این واکسن را دریافت کنند.
آقای دکتر! آیا تزریق واکسن عوارضی هم دارد
در 10 تا 15 درصد موارد درد در محل تزریق ایجاد می شود که اگر واکسن درست تزریق شود، احتمال این عارضه کاهش می یابد. قرمزی در محل تزریق و تب مختصر هم گذرا است. همه این عوارض خفیف، دست بالا ظرف 24 ساعت برطرف می شود. عوارض متوسط و شدید بسیار نادر است. هر واکسنی احتمال ایجاد سندرم گیلن باره را دارد.
شما اشاره کردید که ویروس آنفلوآنزا تغییرات جزیی و کلی دارد. اما واکسن برمبنای ویروس در گردش سال گذشته، تهیه می شود. آیا امکان دارد افرادی که واکسن دریافت کرده اند باز بیمار شوند به عبارت دیگر پوشش واکسن چقدر است
هر چه افراد از نظر ایمنی قوی تر باشند، تأ;ثیر واکسن بیشتر است و معمولاً; در افراد عادی تا 50 درصد و در سالمندان تا 70 درصد ایمنی ایجاد می شود. تأ;ثیر واکسن با این که صد درصد نیست، اما بسیار زیاد است. ضمن این که فردی که واکسن گرفته، اگر هم بیمار شود، نوع خفیف را می گیرد و دچار عوارض نخواهد شد و نیازی هم به بستری پیدا نمی کند.
سعید اویس
روزنامه ایران