بیماری سرطان سومین علت مرگ و میر پس از بیماری های قلبی عروقی و حوادث است و سالانه تعداد زیادی از هموطنان ما از ابتلا به این بیماری فوت می کنند که انتظار می رود این تعداد در سال های آینده رو به افزایش باشد، چرا که با بهبود وضعیت بهداشتی و افزایش امید به زندگی و صنعتی شدن بیشتر کشور بروز این بیماری در جمعیت ایرانی سیر صعودی خواهد داشت و بالطبع این بیماری می تواند یکی از معضلات بالقوه سلامت کشور در سال های آینده باشد.
از طرف دیگر این بیماری، بیماری پرخرجی است و هر ساله هزینه های زیادی به بودجه سلامت کشور و خانواده های درگیر این بیماری تحمیل می کند. هزینه های کمرشکن اقدامات تشخیصی و درمانی شامل جراحی، داروهای شیمی درمانی و پرتودرمانی به قدری بالاست که ابتلا به این بیماری در خانواده هایی که سطح درآمد پایینی دارند سبب فقر آنها می شود. با توجه به معضلات افراد مبتلا به این بیماری، انجام پژوهش در رابطه با سرطان برای ارتقای کیفیت پیشگیری، درمان های موثر و ارزان تر و بازتوانی از آن ضروری است....
امروزه بیشتر توان دانشگا ه های علوم پزشکی به عنوان مراکز تولید علم در کشور و سازمان های دولتی و غیردولتی صرف مسایل درمانی و با شدت کمتر آموزش نیروی مورد نیاز برای مقابله با بیماری سرطان می شود و انجام پژوهش های کاربردی در این رابطه در درجه چندم اولویت و اهمیت قرار می گیرد. اگر چه در سال های اخیر با افزایش تب انجام پژوهش در کشور قدم هایی در این رابطه برداشته شده، ولی این اقدامات در مقایسه با اقدامات درمانی و آموزشی بسیار ناچیز است که در اینجا به مواردی از آن اشاره می شود:
▪ تعداد ناکافی متخصصان بالینی و علوم پایه در زمینه سرطان که به طور عمده درگیر فعالیت های درمانی هستند مهلتی را برای انجام فعالیت های پژوهشی برای آنها ایجاد نمی کند، به طوری که در بیشتر استان های کشور تعداد محدودی متخصص بالینی در زمینه سرطان وجود دارد و حتی برخی از استان های کشور فاقد پزشک متخصص سرطان در این زمینه هستند و این مشکل در زمینه علوم پایه شدیدتر است.
▪ یکی دیگر از دلایل بی توجهی به مقوله پژوهش در سرطان در کشور نبودن متولی خاص برای این بیماری است. سرطان بیماری است که باید به صورت چند تخصصی (Multidisciplinary) با آن برخورد شود، بنابراین هماهنگی در رابطه با آن به مدیریت احتیاج دارد؛; لازم است متولی واحدی وظیفه مدیریت و برنامه ریزی (شامل توزیع امکانات تجهیزاتی، مالی و نیروهای انسانی، تدوین دستورالعمل های آموزشی، درمانی و اولویت بندی و هدایت پژوهش های کاربردی و جذب اعتبارات دولتی و کمک های غیردولتی) در زمینه سرطان را به عهده بگیرد.
کاری که در ایالات متحده به وسیله انستیتوی ملی سرطان (NCI) و در فرانسه به وسیله فدراسیون ملی مبارزه با سرطان (FNLCC) انجام می شود. اگرچه در حال حاضر شبکه ملی تحقیقات در کشور با هماهنگی وزارت بهداشت تشکیل شده و قدم های اولیه در زمینه پژوهش سرطان برداشته شده است، اما مقوله پژوهش جدا از آموزش و درمان نیست.
با توجه به اینکه عمده خدمات تشخیصی و درمانی مربوط به سرطان به وسیله دانشگاه های علوم پزشکی کشور انجام می شود، بالطبع عمده بار پژوهشی نیز به عهده آنها خواهد بود، اما انجام پژوهش در این رابطه به صورت غیرمتمرکز و محدود به چند دانشگاه بزرگ به صورت جزیره های مجزا و انجام کارهای تکراری است، به طوری که از منابع عظیم پژوهش که اطلاعات بیماران است استفاده بهینه نمی شود. برای مثال می توان به سرطان معده اشاره کرد که شایع ترین سرطان در میان بیماران ایرانی است، اما با وجود تعداد بالای، در رابطه با این بیماری و بیماران مبتلا به این بیماری هیچ پژوهش چند مرکزی و چند تخصصی و یا کارآزمایی بالینی که قابل ارایه در مجلات پژوهشی معتبر بین المللی باشد انجام نشده و اگر کاری صورت گرفته محدود به یک یا چند مرکز تحقیقاتی و دانشگاهی آن هم به صورت مجزا بوده است و این یعنی هدر دادن منابع محدود انسانی و مالی پژوهشی کشور که به طور عمده به دلیل فقدان مدیریت و هماهنگی بین مراکز تحقیقاتی به وجود می آید.
در خاتمه پیشنهادات زیر برای بهبود پژوهش در سرطان ارایه می شود:
▪ ایجاد سازمان متولی سرطان در کشور با نظارت وزارت بهداشت و با شرکت انجمن های تخصصی و سازمان های غیردولتی دخیل در سرطان برای برنامه ریزی و مدیریت امور مربوط به سرطان
▪ تعیین اولویت های پژوهشی در رابطه با سرطان و هماهنگی با مراکز آموزشی، درمانی و پژوهشی برای جلوگیری از موازی کاری،
▪ طراحی بانک اطلاعات پژوهشگران و مراکز پژوهشی با توجه به علایق و توانایی هایی پژوهشی آنان
▪ طراحی بانک اطلاعات بالینی بیماران مبتلا به سرطان برای بررسی میزان شیوع، بروز، دستورالعمل های درمانی و نتایج درمانی برای برنامه ریزی بهتر برای امور پژوهشی سرطان
▪ سازمان دهی و نظارت بر کارآزمایی های بالینی چند مرکزی، با رعایت موازین اخلاق در پژوهش برای استفاده بهتر از اطلاعات بیماران و تسریع در به ثمر رسیدن هر چه سریع تر نتایج پژوهشی
▪ حمایت از پژوهش های پایه در زمینه سرطان با فراهم سازی امکانات آزمایشگاهی تحقیقات تجربی
▪ جذب کمک های مالی پژوهشی سازمان های ملی و بین المللی در قالب پروژه های مشترک و یا تخصیص درصدی از منابع هزینه ای سرطان که به وسیله شرکت های دارویی، بیمه ها و سایر سازمان ها برای این بیماری هزینه می شود، مانند تشویق شرکت ها با تخصیص قسمتی از درآمد های خود به پژوهش در سرطان در قالب اعطای تسهیلات مالیاتی به آنها
▪ تربیت نیروهای تخصصی پژوهشی در زمینه سرطان و سازماندهی آنها در مراکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه های علوم پزشکی کشور.
دکتر مهدی عقیلی معاون پژوهشی بیمارستان امام خمینی
هفته نامه سپید