شیمی درمانی چیست؟-مجله مادر و کودک گوپی

موکوزیت (mucositis) یک پاسخ التهابی پوشش مخاطی است که می تواند قسمت های فوقانی دستگاه گوارش را درگیر کند. در صورتی که این پاسخ التهابی در مخاط دهان رخ دهد، استوماتیت (stomatitis) نامیده می شود. این حالت در اثر مصرف داروهای کموتراپی، اشعه درمانی و یا گاهی جراحی رخ می دهد.

ویژگی های بالقوه موکوزیت شامل درد شدید، افزایش ریسک عفونت موضعی و سیستمیک، اختلال در کار حفره دهان و حلق و خونریزی از دهان است که روی کیفیت زندگی اثر می گذارد. گفته می شود موکوزیت در بیش از 98 درصد افرادی که کموتراپی با دوز بالا پس از پیوند سلول های بنیادین خونی1 دریافت می کنند، دیده می شود. موکوزیت شایع ترین علت درد در طی درمان سرطان است. دردهایی که به علت موکوزیت اوروفارنژیال ایجاد می شوند، اغلب نیاز به استفاده از ضددردهای مخدر دارد. ریسک موکوزیت با بهداشت ضعیف، تنباکو، کاهش بزاق پایه و سن بالا افزایش می یابد.

اولین نشانه موکوزیت ممکن است به صورت نمای سفید رنگ ناشی از افزایش کراتینیزاسیون مخاط باشد و یا به صورت یک نمای قرمزرنگ ناشی از پرخونی و نازک شدن اپی تلیوم ظاهر گردد. تشکیل غشاء کاذب با زخم و ترشحات حاوی فیبرین نیز متعاقبا دیده می شود.

موکوزیت یک حالت خود به خود محدود شونده است. در حال حاضر دارویی که به طور قطعی آن را درمان کرده و یا از بروز آن پیشگیری کند وجود ندارد. درمان موکوزیت بر پایه کاهش شدت و طول مدت آن و جلوگیری از بروز عفونت در موضع تا زمان بهبودی است.

برای کنترل درد بیماران اغلب نیاز به مصرف ضد دردهای مخدر است. آرام بخشی (relaxation)، هیپنوتیزم و تحریک عصبی از طریق پوست می تواند به طور ترکیبی با ضد دردهای مخدر به کار رود. برخی مصرف پردنیزون سیستمیک را توصیه می کنند که اگرچه سبب کاهش شدت و مدت موکوزیت شده، اما ریسک عفونت را افزایش می دهد. برخی ژل های موضعی نظیر اوراژل (Orajel) و زیلاستن- (Zilacten-B) B جهت کاهش درد را توصیه کرده اند. می توان از دهان شویه های ترکیبی نیز استفاده کرد. یکی از این دهان شویه ها شامل مقادیر مساوی لیدوکایین و سیکوز و زویراکس است که باید هر دو تا چهار ساعت قرقره شود. می توان از قرقره کردن آنتی اسیدها جهت کاهش احساس سوزش استفاده کرد. گفته می شود قرار دادن موضعی (orabase) و یا ویتامین E روی زخم ها، سرعت ترمیم آنها را افزایش می دهد. جهت پیشگیری از بروز عفونت، بهتر است از دهان شویه های آنتی سپتیک و یا کلرهگزیدین نیز استفاده شود.

● درمان های دارویی

WF10 دارویی است که اخیرا جهت درمان ایدز معرفی شده و از طریق هدف قرار دادن ماکروفاژها اثر می کند، اما می تواند شدت موکوزیت های اوروفارنژیال را کاهش دهد. پالیفرمین(Palifermin) داروی دیگر مورد تایید اداره نظارت بر غذا و داروی ایالات متحده در این زمینه است. این دارو که یک فاکتور رشد کراتینوسیت انسانی نوترکیب1 می باشد، بروز و طول مدت موکوزیت را کاهش می دهد.

موثر بودن پالیفرمین در لوکمی، لنفوم و نیز پس از پیوند سلول های بنیادی خونی تایید شده است، ولی در مورد سایر سرطان ها هنوز بررسی ها ادامه دارد.

این دارو به مدت سه روز قبل از آغاز شیمی درمانی و یا رادیوتراپی به صورت وریدی تزریق می شود و تا سه روز بعد از شیمی درمانی نیز ادامه می یابد اما در روز شیمی درمانی یا رادیوتراپی نباید تزریق صورت گیرد.

شایع ترین عارضه جانبی این دارو، راش های پوستی است. احساس غیر عادی در دهان (احساس ضخیم شدن زبان، احساس سوزش و خارش) نیز ممکن است رخ دهد. گاهی افزایش بدون علامت پروتیین در خون دیده می شود، اما هیچ عارضه جدی با مصرف پالیفرمین گزارش نشده است.

● داروهای تحت بررسی

ترکیب دهان شویه سالین، هیدروژن پراکساید و لوبریکنت های دارای پایه آبی (مانند ژل EK-Y) از مواردی است که جهت کاهش شدت موکوزیت پیشنهاد می شود. پودرهایی که به صورت دهان شویه مصرف می شود (نظیر شیر منگنز و مایع Amphogel) نیز توصیه می گردند. بنزید آمین هیدورکلراید نیز می تواند شدت علایم موکوزیت را کاهش دهد.

سوکرالفیت (Sucralfate) که برای درمان زخم های معدی روده ای استفاده می شود، ممکن است یک مخاط مصنوعی روی سطح مخاط زخمی در بیماران دارای شرایط اسیدی ایجاد کند و نشان داده شده است که سوسپانسیون این دارو شدت موکوزیت و میزان درد ناشی از آن را کاهش می دهد.

میزوپروستول (Misporostol)، فاکتور TGF.B و استفاده از لیزر کم انرژی هلیوم ـ نیون نیز از درمان های تحت بررسی موکوزیت است.

● برخی نکات جهت کنترل و بهبود شرایط دهان در موکوزیت توصیه شده است، نظیر:

1) شستشوی مرتب دهان با آب (هر دو ساعت هنگام بیداری، می توان نمک و یا جوش شیرین را نیز به آب اضافه کرد. یک دوم تا یک قاشق چایخوری در هر 18 اونس آب)،

2) استفاده از جایگزین های بزاق در صورت نیاز،

3) استفاده از مرطوب کننده های لب،

4) مکیدن آب نبات،

5) رعایت بهداشت دهان و دندان: (باید از مسواک های نرم جهت تمیز کردن دندان ها استفاده کرد. مسواک زدن با آب گرم، موهای مسواک را نرم تر نیز می کند)،

6) استفاده از نخ دندان های بدون موم (unwaxed floss)،

7) اجتناب از مصرف دهان شویه های حاوی الکل و یا نگهدارنده الکلی،

8) اجتناب از مصرف غذاهای تند، گرم و با ماهیت خشک و زبر،

9) اجتناب از مصرف مایعات خیلی سرد و یا خیلی گرم،

10) اجتناب از مصرف غذاهای حاوی عصاره اسیدسیتریک نظیر گوجه، پرتقال، لیمو،

11) اجتناب از مصرف نوشیدنی های الکلی یا محصولات تنباکو.