سندرم روده تحریک پذیر چیست؟-مجله مادر و کودک گوپی

سندرم روده تحریک پذیر، یک اختلال عملکرد روده ای است که با درد شکم، احساس ناراحتی در هنگام دفع یا تغییر در عادات دفع همراه با دفع غیررضایت بخش مشخص می شود. دل پیچه، دردشکم، نفخ، یبوست همراه با دوره های اسهال یا اسهال به جای یبوست، از علایم این بیماری است. بیشتر جمعیت مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر را زنان تشکیل می دهند. در کشورهای توسعه یافته، تعداد زنانی که برای درمان سندرم روده تحریک پذیر به پزشک مراجعه می کنند، دو برابر مردان است. آمارهای اخیر نشان داده اند تفاوت های جنسی قابل توجهی در بروز علایم، پاتوفیزیولوژی و نیز پاسخ دهی به درمان در میان زنان و مردان وجود دارد.

مطالعات می گویند زنان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر در مقایسه با مردان بیمار، کیفیت زندگی پایین تری را تجربه می کنند و احساس خستگی، خلق افسرده، اضطراب و نارضایتی در آنان شایع تر است. مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر بر اساس الگوی بیماری و پاسخ دهی به درمان، به چهار گروه طبقه بندی می شوند. در این میان سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست و یبوست مزمن علایم مشترک متعددی دارند، مانند مدفوع سفت و سنگین، کاهش تناوب حرکات روده و احساس تخلیه ناکامل. آنچه برای افتراق سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست از یبوست مزمن مورد توجه قرار می گیرد، درد شکمی است.وجود درد شکمی اندک یا نبود درد شکمی، مشخصه یبوست مزمن است و مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست، بیشتر ناراحتی را در شکم تجربه می کنند.

● سندرم روده تحریک پذیر در زنان

ویژگی غالب این سندرم در زنان، همراهی آن با سایر بیماری های گوارشی، دردهای غیرگوارشی و اختلالات خلقی است. دستگاه عصبی اتونوم نقش مهمی در بروز علایم مربوط به سندرم روده تحریک پذیر ایفا می کند. قاعدگی های دردناک: تاثیر هورمون های تخمدان (مانند استروژن و پروژسترون) بر عملکرد روده ای و میزان حساسیت به درد، در توجیه تفاوت های جنسی در بروز سندرم روده تحریک پذیر مورد استفاده قرار می گیرد. علایم گوارشی سندرم روده تحریک پذیر در طول چرخه قاعدگی، به خصوص در اواخر فاز لوتیال و اوایل دوره خون ریزی، تشدید می یابند. تحقیقات متعددی این تغییرات را (به خصوص افزایش درد شکمی و شل شدن مدفوع قبل و در اوایل قاعدگی) مورد بررسی قرار داده اند. این علایم به خصوص در فاز خون ریزی شدت می یابند. همچنین سندرم پیش از قاعدگی و قاعدگی دردناک در زنان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (به خصوص سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست و سندرم روده تحریک پذیر با الگوی مختلط)، شایع تر است. فیبرومیالژی و سایر علایم: بیش از 60 درصد از زنان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر از فیبرومیالژی و سایر علایم روماتولوژی شکایت دارند. سایر علایمی که در مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر گزارش شده اند، عبارتند از: پرفشاری خون، سردرد، کمردرد، بی خوابی، خستگی با علت نامشخص و تپش قلب.درد مزمن لگنی: زنان مبتلا به درد لگنی همراه با سندرم روده تحریک پذیر در مقایسه با مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر به تنهایی، بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات دیستایمیک و پانیک هستند. همچنین زنان مبتلا به درد لگنی و این سندرم، بیشتر از سایر زنان در معرض خطر عمل هیسترکتومی قرار دارند.

● سندرم روده تحریک پذیر پس از عفونت

در سندرم روده تحریک پذیر پس از عفونت، التهاب گوارشی یا فعالیت ایمنی ممکن است موجب تغییر در حرکات روده ای شود. این وضعیت با کمپیلوباکتر، شیگلا یا سالمونلا در 7 تا 31 درصد از بیماران رخ می دهد. طولانی شدن مدت عفونت اولیه، مهم ترین عامل خطرساز در ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر پس از عفونت است.

● درمان ها

درمان سندرم روده تحریک پذیر شامل درمان های دارویی و غیردارویی است. ارتقای سطح آگاهی بیمار، توصیه به مصرف رژیم غذایی خاص، تغییر عادات زندگی و مداخلات روان پزشکی از جمله درمان های غیردارویی این سندرم هستند. رفتار درمانی متمرکز بر کاهش استرس و برطرف کردن محرک های استرس زای تاثیرگذار بر علایم، آرام سازی و کاهش تفکرات منفی فرد از جمله این درمان ها هستند. تغییرات اخیر در دارودرمانی روده تحریک پذیر: تگاسرود، یک آگونیست نسبی گیرنده های 5HT4 است که به نظر می رسد در بهبود کلی علایم سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست موثر باشد. این دارو در حال حاضر فقط برای موارد اورژانس از سوی FDA مورد تایید قرار گرفته است.

● تازه های دارودرمانی

دارودرمانی سندرم روده تحریک پذیر بیشتر در موارد متوسط تا شدید این بیماری مورد استفاده قرار می گیرد. در این موارد، تغییر عادات زندگی و رژیم غذایی، پاسخ دهی درمانی مطلوب را به همراه نداشته اند. درمان های دارویی سنتی از آنجا که فقط برخی از علایم را درمان می کنند و بر روند کلی بیماری بی اثرند، چندان مورد استقبال قرار نگرفته اند، اما درمان های اخیر سندرم روده تحریک پذیر تقریبا بر کلیه علایم بیماری موثرند.

▪ فعال کننده های کانال کلراید:

در آوریل 2008 میلادی، FDA داروی لوبیپروستون را برای درمان سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست مورد تایید قرار داد. دوزاژ مورد تایید برای این منظور، 8 میکروگرم دوبار در روز است که همراه با آب و غذا تجویز می شود. مهم آن است که دوز مناسب لوبیپروستون برای هر بیمار تجویز گردد. دوزاژ مورد تایید این دارو برای درمان یبوست مزمن ایدیوپاتیک، 24 میکروگرم دوبار در روز است. در مورد دوزاژ بالاتر، هرچند که اثربخشی بهتر است، اما عوارض جانبی قابل توجه اند. لوبیپروستون را نباید در بیماران مبتلا به اسهال شدید یا انسداد روده تجویز کرد. به علاوه اثربخشی و بی خطری این دارو در مبتلایان به نارسایی کبدی و کلیوی و نیز زنان باردار و شیرده به اثبات نرسیده است. شایع ترین عوارض جانبی لوبیپروستون عبارتند از: تهوع، اسهال و سردرد. البته مطالعات نشان داده اند عارضه تهوع آن در صورت مصرف توام با آب و غذا کاهش می یابد.

▪ داروهای حجم دهنده مدفوع: داروهای حجم دهنده مدفوع شامل پسیلیوم، متیل سلولز، کلسیم پلی کربوفیل و سبوس غلات هستند.

درمان اولیه سندرم روده تحریک پذیر، همیشه شامل استفاده از مکمل های حاوی فیبر است. البته مجموع مطالعات نشان داده اند هیچ کدام از ترکیبات حجم دهنده مدفوع در نهایت اثربخشی بالایی ندارند. داروهای حجم دهنده مدفوع در مقادیر درمانی می توانند موجب بروز عوارضی مانند نفخ، دردشکمی و احساس ناراحتی در شکم شوند. بنابراین باید به بیمارانی که قصد استفاده از ترکیبات حجم دهنده را دارند، به خصوص در بیماران با سابقه نفخ توصیه کرد میزان مصرف ترکیبات حجم دهنده را کم کم به دوزاژ درمانی برسانند تا احتمال بروز عوارض جانبی به حداقل برسد. پسیلیوم در گروه B تقسیم بندی داروها در دوران بارداری قرار دارد.

▪ ملین های اسموتیک: پلی اتیلن گلیکول (PEG) 3350، یک ملین اسموتیک مورد تایید FDA است که اغلب برای درمان کوتاه مدت یبوست تجویز می شود، اما این ترکیب را نمی توان برای درمان انواع با شدت متوسط سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست نسخه کرد. البتهPEG-3350 در بیشتر کشورهای دنیا، دیگر در شمار داروهای نسخه ای نیست و انواع غیرنسخه ای آن برای درمان موقتی یبوست (حداکثر تا هفت روز) تجویز می شود. در نتیجه مصرف این دارو، لومن اتساع یافته و پریستالتیسم افزایش می یابد. عوارض جانبی شایع آن عبارتند از:تهوع، اتساع شکم و کرامپ های شکمی. مصرف PEG-3350 ممکن است به اختلال الکترولیتی بینجامد. این دارو در گروه C تقسیم بندی داروها در بارداری قرار دارد.داروهای ضد اسهال: در بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر همراه با اسهال، داروهای ضداسهال مانند لوپراماید می توانند در کاهش علایم موثر باشند. لوپراماید، پریستالتیسم و ترشح مایع را در روده محدود می کند و نیز موجب طولانی تر شدن زمان انتقال روده ای و افزایش میزان جذب مایع و الکترولیت ها از لوله گوارش می شود. البته لوپراماید درد شکمی مرتبط با سندرم روده تحریک پذیر همراه با اسهال را کاهش نمی دهد. شایع ترین عوارض مصرف لوپراماید عبارتند از: انقباض شکمی و تهوع. این دارو در گروه C تقسیم بندی داروها در بارداری قرار دارد.

▪ داروهای آنتی اسپاسموتیک : داروهای آنتی اسپاسموتیک ، پرمصرف ترین داروهای نسخه ای برای درمان سندرم روده تحریک پذیر هستند. این گروه داروهای موجود در بازار دارویی آمریکا، عبارتند از: دی سیکلومین و هیوسین. داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای: یک مطالعه تصادفی دوسوکور بر روی داروهای سه حلقه ای نشان داد این داروها در بهبود علایم سندرم روده تحریک پذیر بر دارونما برتری دارند. این گروه داروها در مبتلایان به درد شکمی و اسهال و سندرم روده تحریک پذیر با الگوی مختلط، بیشترین اثربخشی را داشته اند. البته باید بیماران را نسبت به عوارض ناخواسته این گروه داروها که اغلب در شروع درمان مشاهده شده و با پیشرفت درمان برطرف می شوند، آگاه کرد (مانند خشکی دهان و خستگی).مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین: داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای و مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین با اثر بر حساسیت احشایی، پاسخ دهی درمانی را به دنبال دارند. همان طور که می دانیم یکی از مکانیسم های ایجاد سندرم روده تحریک پذیر، افزایش حساسیت احشایی است.

در واقع، تغییر در ارتباط عصبی میان مغز و روده موجب افزایش احساس درد می شود.

عوارض جانبی مهارکننده های بازجذب اختصاصی سروتونین، کمتر از ضدافسردگی های سه حلقه ای است، در نتیجه در مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر، انتخاب مناسب تری هستند. مطالعه ای روی 23 بیمار نشان داد که اثر سیتالوپرام در کاهش درد شکم و نفخ، پس از شش هفته درمان، از دارونما بیشتر است. این دارو در گروه C تقسیم بندی داروها در دوران بارداری قرار دارد.آنتی بیوتیک ها: در یک مطالعه تصادفی دوسوکور، آنتی بیوتیک ریفاکسیمین برای بهبود علایم سندرم روده تحریک پذیر موثرتر از دارونما تشخیص داده شد. آنتاگونیست های سروتونین تیپ سه: آلوسترون ، آنتاگونیست 5HT3، موجب بهبود اسهال در زنان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر همراه با اسهال می شود. مطالعه ای در سال 2007 میلادی، بهبود علایم سندرم روده تحریک پذیر را پس از مصرف همه دوزاژ آلوسترون در یک دوره دوازده هفته ای نشان داده است.

البته کولیت ایسکمیک و یبوست شدیدی که در این بیماران مشاهده شد، موجب حذف این دارو از بازار دارویی بسیاری از کشورها گردید. هم اکنون در کشور آمریکا آلوسترون فقط در زنان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر همراه با اسهال که علایمشان مزمن شده و به سایر درمان های رایج پاسخ نداده اند، تجویز می شود. آلوسترون در گروه B تقسیم بندی داروها در دوران بارداری قرار دارد.