خشکی چشم یکی از شایع ترین شکایات چشم پزشکی است و تخمین زده شده که بیش از 8 میلیون نفر از مردم آمریکا از این بیماری رنج می برند. خشکی چشم در میان افراد بالای 55 سال در هر دو جنس شایع است، اما شیوع آن در میان زنان در تمام مقاطع سنی، دو تا سه برابر مردان است.
هر چند که خشکی چشم علت شایعی برای کوری نیست ولی هنوز یکی از مشکلات همه جوامع محسوب می شود، زیرا این عارضه با کاهش قابلیت های فردی در انجام فعالیت هایی که نیاز به بینایی دقیق دارند، مانند مطالعه و رانندگی همراه است. در گذشته، اغلب بیماران مبتلا به خشکی چشم به استفاده از اشک مصنوعی، ژل یا پماد روی می آوردند. چشم پزشکان هم می دانستند که درمان های محدودی برای این عارضه وجود دارند.
در این مقاله، به درمان های جدیدی که برای خشکی چشم مطرح شده اند، پرداخته می شود. این درمان ها امروزه دیگر فقط قصد برطرف کردن خشکی چشم را ندارند. آنها پاتوفیزیولوژی عارضه را هدف قرار می دهند.
چشمه ای که خشک شد
بیماران مبتلا به خشکی چشم، اغلب با شکایاتی مانند ترس از نور، احساس وجود شن یا جسم خارجی در چشم، سوزش، خارش، خستگی و درد چشم مراجعه می کنند. در موارد شدیدتر ممکن است تاری دید، قرمزی، تحمل نکردن لنز تماسی و ترشح از چشم نیز گزارش شود. جالب آنکه حتی برخی از بیماران مبتلا به خشکی چشم از اشک ریزش شکایت دارند. خشکی چشم اغلب در اواخر روز بدتر می شود. به هر حال در اغلب بیماران استفاده از اشک مصنوعی موضعی مفید است. با تشدید خشکی چشم، کیفیت زندگی بیماران تحت تاثیر قرار می گیرد، به طوریکه میزان افت کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به خشکی چشم شدید با بیماران مبتلا به آنژین صدری متوسط یا شدید مقایسه می شود.
● در حسرت چند قطره اشک
هر عاملی که عملکرد تولید اشک را نامطلوب کند، موجب خشکی آن می شود. در بسیاری از موارد لایه اشک هیپراسمولار می شود که دلیل آن، کاهش ترشح مایع یا تبخیر زیاد اشک است. هیپراسمولاریتی اشک به التهاب در سطح چشم و بی ثباتی روند تولید اشک منتهی می شود.
مطالعات اخیر نشان داده اند متوقف کردن روند التهاب، علایم چشمی را برطرف خواهد کرد. افزایش ارتشاح سلول های T-Cell غدد اشکی و ساخت سیتوکین های التهابی که به سطح چشم ریخته می شوند، دلیل اصلی این التهاب هستند. بیشتر جمعیت مبتلا به خشکی چشم را زنان در سنین یایسگی و زنان یایسه تشکیل می دهند. استفاده کنندگان از لنزهای تماسی، افرادی که به تازگی تحت جراحی تصحیح عیوب انکساری قرار گرفته اند، افراد در معرض آلودگی های شغلی و محیطی، مبتلایان به بیماری های سیستمیک مانند پارکینسون، دیابت و بیماری های اتوایمیون و مصرف کنندگان برخی از داروهای سیستمیک و موضعی، بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به خشکی چشم قرار دارند.
بسیاری از چشم پزشکان دلایل خشکی چشم را به دو گروه متاثر از کمبود آب و متاثر از تبخیر زیاد آب تقسیم بندی می کنند. در زیر گروه خشکی چشم ناشی از کمبود آب، خشکی چشم ثانویه به بیماری هایی مانند آرتریت روماتویید و لوپوس اریتماتوز سیستمیک وجود دارد. همچنین این گروه مبتلایان به خشکی چشم ناشی از افزایش سن یا ثانویه به ارتشاح غدد اشکی به دنبال طیف وسیعی از بیماری ها مانند ایدز، سارکوییدوز و لنفوما دچار مشکل می شود.
بلوک شاخه حسی به دنبال جراحی عیوب انکساری، استفاده از لنزهای تماسی، کراتیت عفونت هرپسی و بلوک شاخه حرکتی به دنبال استفاده از داروهای آنتی کولینرژیک یا تخریب عصب هفتم مغزی نیز در عرض خشکی چشم قرار دارند. در زیر گروه تبخیر بیش از حد اشک، دلایلی مانند روزاسه چشمی، استفاده از ایزوترتینویین، بیماری های پلک مانند تیروتوکسیکوز و بیماری های سطح چشم شامل کونژکتیویت آلرژیک قرار دارند.
● امان از بی اشکی
در سال های گذشته به بیماران مبتلا به خشکی چشم ترکیبات اشک مصنوعی می دادند و از وی خواسته می شد در صورت نیاز از این ترکیبات استفاده کند، اما امروزه درک از بیماری خشکی چشم و درمان های موجود برای آن نسبت به گذشته متفاوت است و با شناخت بهتر مکانیسم خشکی چشم و پیشرفت های دارویی که در این زمینه انجام شده است، درمان های بهتری برای این گروه از بیماران مطرح شده اند.
● درمان های غیردارویی
1) دوری از باد، محیط غبار و دود آلود و محیط های خشک در این گروه از بیماران توصیه می شود. اعمالی مانند دور کردن صندلی کار از مقابل دستگاه تهویه هوا، به کار بردن مرطوب کننده های هوا، در نظر گرفتن فواصل استراحت کوتاه در هنگام کار طولانی مدت با کامپیوتر، استفاده از قطره های اشک مصنوعی پیش از شروع علایم و اجتناب از مصرف داروهایی که خشکی چشم ایجاد می کنند، در برخی از بیماران در مراحل خفیف بیماری موثر است.
شاید بیمار شما نمی داند که آنتی هیستامین مصرفی اش برای درمان آلرژی یا بی خوابی، ضداحتقان های موضعی یا داروهایی که خاصیت آنتی کولینرژیک دارند، ممکن است خشکی چشم ایجاد کند.
2) بهداشت پلک:
عملکرد پلک ها به خصوص در بیمارانی که به اختلال عملکرد غده میبومین مبتلا هستند، حیاتی است. چنین بیمارانی باید از کمپرس گرم، ماساژ پلک و شست وشوی پلک با صابون هایی که تحریک کننده نیستند، استفاده کنند. ترکیبات حاوی پلی اتیلن گلیکول و سورفاکتانت های غیرمحرک می توانند به تمیز کردن پلک ها بدون تحریک خود چشم کمک کنند.
3) سوند اشکی:
این سوندها به دو نوع قابل جذب و غیرقابل جذب طبقه بندی می شوند. در مورد برخی از بیماران که به خشکی شدید چشم مبتلا هستند، از لنزهای تماسی برای بهبود سطح چشم کمک می گیرند.
4) مکمل های غذایی:
اسیدهای چرب ضروری، اثر مثبتی بر روند تولید چربی به وسیله غده میبومین دارند، در نتیجه التهاب پلک را کاهش می دهند. این اسیدهای چرب ضروری در دانه های گیاهی و روغن ماهی موجودند.
دکتر شیرین میرزازاده
هفته نامه سپید