آنسفالیت در لغت به معنای آماس و التهاب مغز می باشد، اما معمولاً; به التهاب مغزی اطلاق می شود که به واسطه ویروس ایجاد شده باشد. این بیماری جزء بیماری های نادر است که تقریباً; 0.5 از هر 100،000 نفر به آن مبتلا می شوند که معمولاً; در کودکان، سالخوردگان و افرادیکه سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مثل افراد مبتلا به ایدز یا سرطان) اتفاق می افتد.
گرچه هر سال هزاران مورد از این بیماری به مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها گزارش می شود، اما تصور متخصصین این است که به خاطر علایم خفیف این بیماری، موراد بسیار زیادی از آن گزارش نمی شوند.
● علایم
علایم این بیماری در انواع خفیف تر معمولاً; شامل موارد زیر است:
▪ تب
▪ سردرد
▪ کمبود اشتها
▪ کمبود انرژی
▪ احساس بیماری کلی
در موارد شدیدتر انسفالیت، فرد دچار تب شدیدتری شده و علایم مربوط به سستم عصبی مرکزی را تجربه خواهد کرد که شامل موارد زیر است:
▪ سردردهای پی در پی
▪ حالت تهوع و استفراغ
▪ خشک شدن گردن
▪ گیجی
▪ گم گشتگی
▪ تغییر در شخصیت
▪ تشنج (حمله)
▪ مشکل شنوایی و گفتاری
▪ توهم
▪ از دست رفتن حافظه
▪ خواب آلودگی
▪ کما
تشخیص برخی از این علایم در نوزادان بسیار دشوار است اما علایم مهمتری که باید در پی آن باشیم عبارتند از:
▪ استفراغ
▪ برآمدگی ملاج
▪ گریه ای که متوقف نمی شود و زمانیکه نوزاد را بلند می کنید یا در بغل میگیرید بیشتر می شود.
▪ خشکی بدن
از آنجا که آنسفالیت ممکن است به دنبال برخی بیماری های ویروسی متداول اتفاق بیفتد، گاهی اوقات علایم و نشانه هایی از این بیماری ها را از قبل مشاهده خواهید کرد. اما معمولاً; آنسفالیت بدون هشدار قبلی اتفاق می افتد.
● عوامل
از آنجا که آنسفالیت ممکن است به خاطر وجود میکرب های مختلفی ایجاد شده باشد، این عفونت می تواند به طرق مختلف پراکنده شود.
یکی از خطرناکترین و متداولترین عوامل آنسفالیت ویروس بیماری تبخال است (HSV). این همان ویروسی است که زخم هایی کنار دهان ایجاد می کند اما زمانیکه در مغز ایجاد شود می تواند کشنده باشد. خوشبختانه این مورد از آنسفالیت بسیار نادر است.
آنسفالیت می تواند مشکل بسیار نادر بیماری لایم (Lyme) باشد که با انواع ساس و کنه یا گزیدگی حیوانات هار ایجاد می شود.
پشه هم می تواند ویروس انواع مختلفی از آنسفالیت را از جمله آنسفالیت وست نایل (West Nile)، آنسفالیت سنت لوییس (St. Louis)، و آنسفالیت اسب غربی (Western Equine) منتقل کند. طی چند سال اخیر در ایالات متحده، نگرانی برای انتشار ویروی وست نایل پدید آمده بود که توسط پشه ای که این ویروس را با گزیدن پرنده های بیمار می گیرند، به انسان منتقل می شود.
انواع خفیف آنسفالیت به دنبال برخی بیماری های متداول کودکان اتفاق می افتد، مثل سرخک، گوشک، آبله مرغان، روبلا (سرخجه آلمانی) و .... ویروس هایی مثل آبله مرغان معمولاً; از طریق مایع بینی و گلوطی سرفه یا عطسه منتقل می شوند.
به میزان کمتر، آنسفالیت می تواند درنتیجه یک عفونت باکتریایی مثل مننژیت باکتریایی پدید آید و یا می تواند مشکلی از سایر بیماری های عفونی مثل سفلیس باشد. برخی انگل های خاص، مثل توکسوپلاسموسیس (عفونت انگلی پستانداران و پرندگان و انسان) هم می تواند موجب بروز آنسفالیت در افرادیکه سیستم ایمنی ضعیفی دارند، شود.
● سرایت
التهاب مغز به نوبه خود مسری نیست اما هرکدام از ویروس هایی که آنسفالیت را ایجاد کرده اند، می توانند مسری باشند. البته فقط به این دلیل که یک بچه دچار یک ویروس خاص می شود به این معنا نیست که او به آنسفالیت نیز مبتلا می شود. اما باز هم باید کودکان را از افراد مبتلا به آنسفالیت دور نگه داشت.
● پیشگیری
آنسفالیت قابل پیشگیری نیست مگر اینکه سعی کنیم از بیماری هایی پیشگیری کنیم که موجب بروز آن می شوند. آنسفالیتی که با بیماری های متداول در کودکی ایجاد می شود را می توان با واکسن زدن و ایمن سازی درست پیشگیری کرد. طبق برنامه توصیه شده توسط پزشک، کودکتان را واکسینه کنید. همچنین کودکان باید از افراد مبتلا به آنسفالیت دور نگه داشته شوند.
در محل هایی که آنسفالیت ممکن است از طریق گزش حشرات، به ویژه پشه ها، منتقل شود، کودکان باید:
▪ به هیچ وجه در زمان طلوع و غروب خورشید که پشه ها فعالتر هستند، در بیرون نگه داشته نشوند.
▪ از لباسهای پوشاننده ای مثل بلوزهای آستین بلند و شلوارهای بلند استفاده کنند.
▪ از مواد دفع کننده حشرات استفاده کنند.
همچنین آب های راکد در اطراف خانه مثل سطل های آب، ظرف آب پرنده ها، گلدانها و از این قبیل را خالی کرد.
● برای جلوگیری از گزش کنه:
▪ تماس کودک با خاک، برگ و گیاهان را کمتر کنید.
▪ برای کودکانتان در بیرون از خانه از لباسهای آستین بلند و شلوارهای بلند استفاده کنید.
▪ کودک و حیوانان خانگی خود را مداوماً; چک کنید تا اثر گزش کنه در آنها نباشد.
● طول مدت
در اکثر موارد آنسفالیت، دوره حاد بیماری (وقتی علایم در شدیدترین حالت خود هستند) معمولاض تا یک هفته طول می کشد. ریکاوری و بهبودی کامل ممکن است کمی بیشتر طول بکشد، معمولاً; چندین هفته یا شاید ماه ها.
● تشخیص
پزشکان برای تشخیص آنسفالیت از آزمایشات مختلفی استفاده می کنند که شامل موارد زیر است:
▪ آزمایشات تصویری، مثل سیتی اسکن یا MRI، برای تشخیص التهاب مغز، خونریزی یا سایر مشکلات و ناهنجاری ها.
▪ الکتروسفالوگرام (EEG)، که پیام های الکتریکی مغز را برای تشخیص امواج غیرعادی مغز، ثبت می کند.
▪ آزمایش خون برای تایید وجود باکتری یا ویروس در خون و اینکه آیا فرد در واکنش به میکروب، پادتن ترشح کرده است یا خیر.
▪ سوراخ کردن کمر که در آن مایع مغزی نخاعی (مایعی که اطراف مغز و نخاع را در بر می گیرد) به منظور یافت علایم عفونت بررسی می شود.
● درمان
برخی کودکان که مبتلا به آنسفالیت بسیار خفیف هستند را می توان در خانه پرستاری کرد اما در اکثر موارد نیاز به مراقبت های بیمارستانی است. پزشکان به دقت فشار خون، ضربان قلب، تنفس و همچنین وضعیت مایعات بدن فرد را بررسی می کنند تا از التهاب بیشتر مغز جلوگیری کنند.
ازآنجاکه پادتن ها دربرابر این ویروس ها موثر نیستند، برای درمان آنسفالیت از آنها استفاده نمی شود. اما، می توان از داروهای ضدویروسی برای درمان برخی از انواع آنسفالیت به ویژه نوعی که از طریق ویروس تبخال ایجاد می شود، استفاده کرد. همچنین در برخی موارد برای کاهش التهاب مغز از کورتیکوستیروییدها استفاده می شود. اگر کودک دچار تشنج شد، داروهای ضد تشنج نیز تجویز خواهد شد.
از داروهای بی نسخه مثل استامینوفن هم می توان برای درمان تب و سردرد استفاده کرد.
اکثر افراد مبتلا به آنسفالیت بهبودی کامل از بیماری پیدا می کنند. اما در یک درصد پایین از مبتلایان این بیماری، التهاب مغز می تواند منجر به تخریب دایمی مغز و مشکلات ماندگاری مثل ناتوانی های یادگیری، مشکلات گفتار، از دست رفتن حافظه، یا فقدان کنترل عضلانی شود. گفتار درمانی، ورزش درمانی یا کار درمانی در این موارد مورد نیاز است.
ندرتاً; اگر تخریب مغزی ایجاد شده شدید باشد، آنسفالیت می تواند منجر به مرگ شود. نوزادان کمتر از یکسال و بزرگسالان پیرتر از 55 سال در بالاترین خطر مرگ از آنسفالیت قرار دارند.
▪ چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودکتان دچار تب شدید شد، به خصوص اگر یک بیماری خاص مخصوص دوران کودکی مثل سرخک، گوشک یا آبله مرغان هم داشت یا در دوره بهبودی از آن بود، حتماً; به پزشک مراجعه کنید.
اگر یکی از موارد زیر را در کودکتان مشاهده کردید، بلافاصله پزشک را در جریان بگذارید:
▪ سردردهای شدید
▪ تشنج
▪ خشکی گردن
▪ ناتوانی در نگاه کردن به نورهای خیلی روشن
▪ دو بینی
▪ مشکل در راه رفتن
▪ مشکل در گفتار یا شنیدار
▪ مشکل در تکان دادن یک دست یا پا
▪ از دست دادن حس در هر نقطه از بدن
▪ تغییر شخصیتی ناگهانی
▪ مشکل حافظه
▪ خواب آلودگی و کسالت شدید
▪ از دست رفتن هوشیاری
اگر یکی از موارد زیر را در نوزادتان مشاهده کردید، بلافاصله پزشک را در جریان بگذارید:
▪ تب شدید یا هر نوع تب بالاتر از 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سلسیوس) در نوزادان کمتر از 3 ماهه.
▪ برآمدگی ملاج
▪ هرگونه خشکی بدن
▪ نرم شدن غیرعادی بدن
▪ کمبود اشتها
▪ استفراغ
▪ گریه ای که قطع نشود.
آسمان پارس