فلج عصب صورتی یا فلج بل

● مقدمه

درگیری عصب صورتی که می تواند با انقباضات عضلات صورت ، ضعف عضلات و یا فلج صورت خود را نشان دهد، به تنهایی یک بیماری نیست، بلکه علامتی از یک بیماری است و معمولاً;در نتیجه عفونت ، آسیب و یا تومور عصب صورتی این علایم ایجاد می شود و پزشک با ارزیابی های خود سعی در تشخیص علت درگیری عصب صورت دارد. پزشکان متخصص گوش و حلق و بینی در میان سایر پزشکان بیشتر از بقیه با مشکلات عصب صورت آشنا بوده و تجربه بیشتری در درمان مشکلات آن دارند.

● عصب صورتی چیست و چه کاری را انجام می دهد؟

عصب صورتی شباهت زیادی به کابل تلفن دارد و حاوی حدود 7000 فیبر عصبی است. هر فیبر عصبی باعث هدایت پیامهای الکتریکی به سمت یک عضله مخصوص در صورت می شود که این پیامها در نهایت باعث تغییر حالت صورت به شکل خنده ، تبسم ، گریه ، اخم و ... می شود و برای همین کارکرد سالم این عصب در ارتباطات روزمره ما دارای اهمیت زیادی می باشد.

هرگاه حدود نصف و یا بیش از نصف این فیبرهای عصبی قطع شوند، ضعف عضلات صورت اتفاق می افتد. در صورتی که این فیبرها تحریک شوند، آن وقت حرکاتی در عضلات صورت مثل اسپاسم عضلات و یا انقباضات مکرر عضلات صورت رخ می دهد. عصب صورتی نه تنها باعث انتقال پیامهای عصبی به عضلات صورت می شود، بلکه شاخه هایی هم به غدد اشکی ، غدد بزاقی ، عضله استخوان رکابی در گوش میانی می فرستد.

همچنین این عصب حس چشایی قسمت جلویی زبان را نیز بر عهده دارد. از آنجایی که عملکرد عصب صورتی بسیار زیاد و پیچیده می باشد، علایم زیادی ممکن است در اثر اختلال عملکرد عصب صورتی در فرد بروز کند. بطور خلاصه آسیب به عصب صورتی می تواند باعث انقباضات پراکنده عضلات صورت ، فلج صورت ، خشکی چشم ، خشکی دهان و یا اختلال در حس چشایی شود.

● عصب صورتی چه مسیری را طی می کند؟

مسیری که عصب صورتی طی می کند بسیار پیچیده است. این عصب از قاعده جمجمه بطرف صورت حرکت می کند و در مسیر خود وارد استخوان گیجگاهی شده و از داخل یک کانال استخوانی که به کانال شنوایی داخلی معروف است گذر کرده و از کنار عصب شنوایی و تعادلی عبور می کند. در طول مسیر 1.5 اینچی عصب صورتی در استخوان گیجگاهی ، عصب صورتی بدور سه استخوانچه گوش میانی چرخی زده و از پشت پرده صماخ به طرف استخوان ماستویید ( که در پشت گوش قرار دارد) حرکت می کند.

پس از آنکه عصب از استخوان پشت گوش خارج شده شاخه ای را به غدد بزاقی و سپس شاخه های فراوانی را به عضلات صورتی می دهد، البته قبل از آن و پس از خروج عصب صورتی از استخوان گیجگاهی شاخه هایی به غدد اشکی ، عضله استخوانچه رکابی و زبان (برای حس چشایی) و غدد بزاقی فرستاده می شود.

● فلج بل و سایر علل ضعف صورت

شایع ترین علت ضعف عضلات صورت که بصورت ناگهانی اتفاق می افتد، فلج بل می باشد. این اختلال که احتمالا ناشی از پاسخ بدن به یک ویروس می باشد زمانی بوجود می آید که در اثر ویروس ، عصب صورتی خصوصا قسمتی که در داخل کانال استخوانی ، استخوان گیجگاهی قرار دارد متورم شده و بعلت نبود فضای کافی بر روی ساختمان عصب در داخل کانال فشار وارد شده و باعث صدمه عصب می شود.

پزشک برای آنکه مطمین شود علت ضعف عضلات صورت فلج بل بوده و نه عامل دیگری ، مجموعه ای از سوالات را از بیمار می پرسد و سپس معاینه کامل بدن خصوصا سر ، گردن و گوش ها را انجام داده و سپس مجموعه ای از سایر تستها را هم انجام می دهد.

● انواع تستها

▪ تستهای شنوایی:

این تست خصوصا برای مشخص کردن مواردی که علاوه بر عصب صورتی ، عصب شنوایی را نیز درگیر کرده است (به خاطر مسیر مشترک آنها) و یا آسیب به گوش داخلی و یا درگیری مکانیسمهای ظریف شنوایی را باعث شده است، مفید باشد.

▪ تستهای تعادلی:

درگیری عصب تعادلی را ارزیابی می کند.

▪ تست اشک:

قدرت تولید اشک را در چشمان می سنجد و در صورتی که تولید اشک کم شده باشد، ممکن است قطره های چشمی برای جلوگیری از خشکی سطح قرنیه مورد نیاز باشد.

▪ تستهای تصویربرداری:

CT اسکن و MRI در صورتی که عامل آسیب عصب صورتی ، تومور ، شکستگی استخوان و یا اختلالات ساختمانی در اطراف عصب صورتی باشد می تواند این موارد را مشخص کند.

▪ تستهای الکتریکی:

تحریک الکتریکی عصب صورتی برای اینکه متوجه شویم، شدت آسیب به آن چه مقدار بوده است انجام می شود. این تست در فواصل منظم ممکن است تکرار شود تا روند ترمیم و یا اصلاح عملکرد عصب صورتی مشخص شود.

● تشخیص ، سرانجام بیماری و درمان آن

این سه مورد در حقیقت مهمترین سوالات یک بیمار مبتلا به فلج بل از پزشک خود است:

ـ دلیل این بیماری چیست؟

ـ چه موقع من باید انتظار داشته باشم که علایم بیماری رفع شود؟

ـ چه کاری ممکن است انجام دهم که زودتر و کاملتر سلامت اولیه خود را پیدا کنم؟

برای پاسخ به این سوالات پزشک ممکن است نیاز به انجام ارزیابی های گسترده در مورد علت بیماری و ناحیه ای که عصب صورتی درگیر شده است داشته باشد تا بتواند بهترین درمان را برای بیمار خود تجویز کند. نتایج انجام تستهای تشخیصی می توانند نوع درمان را تعیین کنند.

● نتایج تستهای تشخیصی

اگر عفونت دلیل بیماری باشد، آنوقت استفاده از آنتی بیوتیک (مثلا در عفونت گوش میانی) و یا عوامل ضد ویروس (مثلا در عفونت ویروس تب خال که باعث درگیری اعصاب مختلفی می تواند شود) درمانی مؤ;ثر خواهد بود.

اگر فقط یک تورم ساده در بدنه عصب باعث ایجاد علایم اختلال عصب صورتی شده باشد، آن وقت استفاده از داروهای استروییدی می تواند مؤ;ثر باشد.

در شرایط خاصی نیز عمل جراحی استخوان اطراف عصب و برداشتن استخوان برای رفع فشار از روی عصب ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.

● چگونه فرد بیمار می تواند به بهبودی خود کمک کند؟

وقتی فردی دچار فلج بل شد، باید توجه ویژه ای را به سلامت چشمان خود داشته باشد. در حالت عادی با هر پلک زدن مقداری اشک بر روی سطح قرنیه منتشر شده و سطح چشم را تر نگه می دارد ولی در هنگام فلج بل به علت اینکه پلک زدن ناقص که صورت گرفته و یا اصلا انجام نمی شود و از سوی دیگر تولید اشک نیز بعلت اختلال عصب رسانی به غدد اشکی کاهش پیدا کرده است، سطح چشم خشک شده که می تواند باعث خراش قرنیه و در بلند مدت ایجاد زخم قرنیه شده و حتی منجر به از دست دادن بینایی شود.

بستن چشم با دست خود هر از چند وقت ، یک راه مفید برای مرطوب نگه داشتن سطح چشم است و همچنین استفاده از عینکهای محافظتی و یا پانسمان چشمی از ورود اشیاء بداخل چشم جلوگیری می کند. روش دیگر برای مرطوب نگه داشتن چشم استفاده از قطره اشک مصنوعی است که توسط پزشک تجویز می شود و فرد در زمانی که بیدار است هر ساعت یک یا دو قطره در چشم خود می ریزد و در هنگام خواب نیز چشم خود را با پماد می پوشاند.

روشهای مقابله با عوارض این اختلال برای افراد مبتلا به دچار فلج دایم عصب صورتی

برای بیمارانی که دچار فلج دایمی عصب صورتی شده اند، چندین روش جراحی برای کاهش عوارض در آنها انجام می شود. این اعمال جراحی شامل عمل جراحی بر روی پلک ، انتقال عضلات و جابجایی اعصاب می باشد که با این اعمال جراحی ظاهر صورت به فرم طبیعی نزدیکتر می شود. همچنین ممکن است برای عوارضی مثل اسپاسم عضلات و یا حرکات غیرارادی عضلات صورت از مواد شیمیایی تزریقی برای ضعیف کردن عضلاتی که فعالیت زیادی پیدا کرده و باعث این عوارض شده اند استفاده شود.

● نتیجه

فلج عصب صورتی یک بیماری ناشایع نبوده و به علل متفاوتی بروز می کند. تشخیص صحیح علت این عارضه و درمان سریع آن در بالا رفتن احتمال بهبودی کامل بیماری آن مؤ;ثر است. حتی بیمارانی که دچار فلج دایمی عصب صورتی هستند، نیز با کمک بعضی اعمال جراحی می توانند تا حدی عملکرد عضلات صورت خود را بهبود ببخشند.