آسکاریازیس

● مقدمه:

آلودگی به انگلهای روده ای و از جمله کرم آسکاریس یکی از مشکلات بهداشتی در کشورهای در حال توسعه می باشد و در حال حاضر سالیانه 1 تا 2 میلیارد نفر از مردم جهان به این بیماری مبتلایند و از این تعداد حداقل 20 هزار نفر جان خود را بر اثر بیماری از دست می دهند.

کرم آسکاریس بالغ حلقوی استوانه ای شکل با انتهای باریک و به اندازه 15 تا 35 سانتیمتر (نر کوچکتر از ماده) می باشد. عفونت در انسان از طریق خوردن تخم جنین دار موجود در خاک به همراه خوردن سبزیجات و صیفی جات آلوده ایجاد می شود. تخم پس از وارد شدن به بدن در روده باز و لارو آزاد می شود. لارو پس از عبور از دیواره روده و سیر مراحل تکاملی خود در کبد، قلب، ریه ها مجدداً; به روده باز می گردد و به صورت بالغ در آنجا زندگی می کند. این کرم از محتویات غذایی روده بیماران تغذیه می کند و موجب سؤ; تغذیه، کمبود ویتامین A و کاهش رشد فصلی در کودکان مناطق آندمیک و می گردد؛; همچنین در صورتی که تعداد کرمها زیاد باشد انسداد مجاری مثل روده، پانکراس، راههای هوایی و آپاندیسیت، یرقان انسدادی، آبسه کبدی و را به دنبال دارد. بیماری در حالت مزمن و پیشرفته موجب مرگ تعدادی از بیماران و همچنین صرف هزینه های بسیار زیاد و جراحــــــــی می گردد. این انگل در شرایطی که بشر قدم به قرن بیست و یکم گذاشته است همچنان شایع ترین کرم روده ای انسان در جهان است.

● عوامل شیوع آسکاریازیس:

1) عامل زنده بیماریزا

2) مخزن عفونت

3) لوازم آلوده: مدفوع انسان تنها مخزن عفونت است.

4) میزبان: میزان آلودگی در کودکان زیاد است و کودکان عمده ترین پخش کننده آلودگی هستند.

5) عوامل محیط زیست: آسکاریس یکی از کرمهای منتقله از راه خاک است. تخم کرمهای آسکاریس در شرایط مساعد ماهها و حتی سالهــــا زنده می ماند.

مهمترین این عوامـل برای تنظیم تعداد تخم های آسکاریس عبارتند از:

ـ گرما

ـ رطوبت

ـ فشاراکسیژن

ـ پرتوهای فرابنفش آفتاب

ـ کم بودن گرمای محیط مانع از تکامل تخم کرم می شود و خاک های رس برای تکامل تخم کرم از همه مساعدتر هستند.

6) عادات انسان: زیاد شدن تخم کرم در خاک به سبب عادات انسان در دفع مدفوع در فضای آزاد به صورت پراکنـــده روی می دهد و مهمترین عاملی است که موجب انتشار گسترده آسکاریس در جهان می شود. این حالی است که کودکان خردسال عادت به استفاده از مستراح ندارند و خانه و اطراف آن را آلوده می کنند! تخم آلوده کننده می تواند دستها و خوراکی های کودکانی را که روی زمین بازی می کنند آلوده کند.

7) دوره واگیری: تا زمانی که تمام آسکاریس های بارور در روده از بین نروند و مدفوع از نظر تخم کرم منفی نشود آلوده کنندگی وجود دارد.

● راه انتقال:

▪ راه انتقال مدفوع ـ دهـــانی:

از راه خوردن تخم های آلوده کننده همراه با خوراک یا آب است. خوراکیهایی که خام خورده می شوند مانند سالاد و سبزی ها آلودگی را منتقل می نمایند. راههای دیگر انگشتان آلوده به خاک یــا خوردن خاک آلوده (خاک خوری) گردوغبار است که می تواند در انتشار آلودگی به آسکاریس در مناطق کویری نقش مهمی داشته باشد.

▪ دوره کمون:

دو ماه

● پیشگیری و مبارزه با آسکاریس

الف) پیشگیری اولیه: برای کنترل بیماری روشهای مختلفی وجود دارد از جمله:

ـ احداث توالت های بهداشت و دفع بهداشتی مدفوع و آموزش بهداشت جامعه در مورد به کارگیری مستراح های بهداشتی، بهداشت فردی ـ همگانی و دگرگونی الگوهای رفتاری.

ـ راه اندازی سیستم های بهداشتی (آب آشامیدنی سالم، مصرف موادغذایی سالم، نظارت بر نحوه تهیه و توزیع موادغذایی و اماکن، دفع صحیح زباله و تصفیه فاضلاب).

ـ استفاده نکردن از کود انسانی در کشاورزی.

ب) پیشگیری ثانویه: برای درمان بیماران (مخزن عفونت) داروهای مؤ;ثری وجود دارد، اما در مناطق دارای میزان بالای آلودگی به دلیل تأ;ثیر این اقدامات در دراز مدت و با توجه به لزوم اجرای برنامه های ضربتی برای کاهش سریــع آلودگی براساس دستورعمل های سازمان جهانی بهداشت، درمان همگانی آسکاریازیس یکی از روشهای مؤ;ثر و سریع کنترل آلودگی در مناطق با شدت آلودگی بالاتر از 40 درصد می باشد.

● وضعیت بیماری در ایران

در ایران نیز آسکاریس به عنوان یکی از مشکلات بهداشتی به شمار می رود. در مطالعه سال 1347، استان اصفهان بیش از 90 درصد آلودگی کشور را داشت. مطالعه سال 1353 نشان داد که بیش از نصف جمعیت کشور مبتلا به آسکاریس هستند. مطالعه سال 1356 در مناطق روستایی استان آذبایجان شرقی و غربی میزان آلودگی را بیش از 90 درصد گزارش کرد. در مطالعه ای که در سال 1370 در کلیه مناطق روستایی کشور انجام گرفت، میزان آلودگی به آسکاریس 75 درصد گزارش شد، در این میان استان همدان با 6/39 درصد بالاترین میزان آلودگی را در سطح کشور به خود اختصاص داده بود.