هم خوراکی های مختلف و هم مواد غیرخوراکی در دسترس، ممکن است باعث بسته شدن راه تنفسی شوند که به ویژه در مورد کودکان، که هر چیزی را ممکن است به دهان ببرند، شیوع بیشتری دارد.
کودکان همچنین در معرض خطر بیشتری هستند، چرا که واکنش های محافظتی آنها هنوز به طور کامل شکل نگرفته است؛; واکنش هایی مانند واکنش برگرداندن، که وقتی جسمی به جای وارد شدن به مری و دستگاه گوارش، وارد نای و دستگاه تنفس می شود، به ما دست می دهد و باعث می شود عق بزنیم و سرفه کنیم و به نوعی با وارد کردن فشار به راه تنفسی مان، آن را به بیرون برانیم
همچنین راه تنفس در کودکان باریک تر است و به همین علت احتمال گیر کردن یک جسم خارجی در آن، بیشتر است. کودکان کمتر از 6 سال، هنوز دندان های آسیای کاملی ندارند و به همین علت باز هم بیشتر احتمال دارد که خوراکی ای را نجویده بخواهند قورت بدهند.
راه تنفسی بسته شده یک موقعیت کاملا اورژانسی به وجود می آورد؛; چرا که مانع ورود هوا به دستگاه تنفس شده و به این ترتیب باعث افت اکسیژن در دسترس بافت ها می شود. حساس ترین عضو به کمبود اکسیژن، چنان که همه می دانیم، مغز است که بدون اکسیژن تنها 4 دقیقه می تواند دوام بیاورد.
● کاملا بسته، نیمه باز
انسداد راه تنفسی در اثر جسم خارجی، به 2 صورت ناقص و کامل می تواند اتفاق بیفتد. در حالت انسداد ناقص، فرد قادر به صحبت کردن و صدا در آوردن است، می تواند سرفه کند و خلاصه هوشیار است.
فقط به سختی نفس می کشد و حالت اضطراب و بی قراری دارد. در حالی که در انسداد کامل، تنفس و سرفه برای فرد امکان پذیر نیست و نمی تواند صحبت کند. چنین فردی، معمولا دست به گردنش می برد و با انگشتان، حنجره اش را فشار می دهد. معمولا بعد از چند ثانیه یا چند دقیقه، به دلیل نرسیدن اکسیژن به بافت ها، کبود می شود و در کمتر از 2 تا 5 دقیقه، کمبود اکسیژن در مغز، باعث بیهوش شدن او می شود.
مهم ترین عللی که در یک فرد بزرگسال ممکن است باعث شود تا مواد خورده شده به جای وارد شدن به راه گوارشی، به راه تنفسی وارد شوند و مسیر آن را مسدود کنند، از این قرار است:
- تلاش برای قورت دادن لقمه های بزرگ از غذا، که خوب جویده نشده است.
- غذا خوردن در هنگام راه رفتن، دویدن و بازی کردن.
- داشتن دندان مصنوعی که باعث می شود فرد به درستی متوجه نشود که آیا لقمه اش را به اندازه کافی جویده یا نه.
-خندیدن یا با هیجان صحبت کردن حین غذا خوردن.
-تند غذا خوردن.
-نوشیدن الکل قبل یا حین غذا خوردن که باعث کندی عمل اعصاب منطقه می شود.
● چطور راه تنفس کودکان بسته می شود؟
اکثر کودکانی که جسمی خارجی وارد دستگاه تنفس آنها می شود، کمتر از 4 سال دارند و بیشتر موارد مرگ ومیر در این کودکان اتفاق می افتد. علت اصلی این است که این کودکان هر چیزی را به دهان می برند و هر چقدر که پدر و مادر و اطرافیان مراقب او باشند، باز هم ممکن است این اتفاق دور از چشم آنها رخ دهد.
در کودکان کوچک تر، اغلب مواد غذایی، اسباب بازی و اشیای کوچک وارد راه تنفسی می شود؛; در حالی که کودکان بزرگ تر معمولا قربانی ورود اشیا به راه تنفس شان هستند.
گاهی اوقات جسم خارجی آنقدر کوچک است که باعث بسته شدن راه تنفسی نمی شود، اما از نای عبور می کند و به دلیل آنکه نایچه راست زاویه بیشتری با نای دارد، به احتمال بیشتری وارد ریه راست شده و ممکن است برای مدت ها در آنجا بماند.
دراین حالت عفونت های مدوام که به درمان پاسخ نمی دهند، خس خس پایدار قفسه سینه، دفع خلط و همچنین سرفه مداوم بدون توجیه مشخص، در این کودکان وجود دارد که راه تشخیص آن، تهیه رادیوگرافی های دقیق و نیز انجام برونکوسکوپی و جست وجوی دقیق ریه است. البته باید قبلا به سابقه سرفه ناگهانی و پشت سرهم، دقت کرده باشیم.
● راه های پیشگیری از انسداد راه تنفسی در کودکان
وسایل کوچک قابل بلع، مانند دگمه، سکه و مهره را در دسترس شیرخواران و کودکان خردسال قرار ندهید.
هنگام غذا خوردن خردسالان، آنها را روی صندلی بلند یا روی میز بنشانید.
اجازه ندهید بچه ها سریع و با عجله غذا بخورند.
برای کودکانی که هنوز نمی توانند به خوبی بجوند، خوراکی هایی که نرم ترند و نیاز چندانی به جویدن ندارند، آماده کنید.
مطمین شوید که اسباب بازی ها به اندازه کافی بزرگ هستند که بلعیده نشوند. همچنین دقت کنید که اجزای جداشدنی نداشته باشند.
به کودکان خردسال خوراکی های ریز مانند آجیل، انگور، پاپ کورن و مانند آن ندهید.
برای کودکان لقمه های کوچک بگیرید. هات داگ و خوراکی های مانند آن را به قطعات کوچک ببرید. موقع غذا خوردن بچه ها، حواس تان به آنها باشد.
● چند مانور در موقعیت حساس
اما اگر متوجه شدیم کودک یا فرد بزرگسالی یک جسم خارجی وارد راه تنفسی اش شده، چه باید بکنیم؟ در مرحله اول، همان طور که قبلاً; اشاره کردیم، باید به این نکته توجه کنیم که آیا فرد بیهوش است، یعنی انسداد راه تنفسی کامل باعث بیهوش شدن او شده یا نه.
در فرد بزرگسال هوشیار، بهترین اقدام این است که او را به سرفه کردن تشویق کنیم. مانور مشهوری نیز در این موقعیت قابل اجراست که به آن مانور هیملیش (Heimlich) می گویند.
برای این کار، یک نفر پشت مصدوم قرار می گیرد و از زیر دست های بیمار دو دست خود را دور شکم بیمار انداخته و سپس یک دست را مشت کرده و از طرف خارج (طرف انگشت شست) بین ناف و زایده خنجری می گذارد و با دست دیگر دست مشت شده را محکم گرفته و آنگاه به طور نسبتا سریع و محکم، نیرو به طرف عقب و بالا وارد می کند.
اما درصورت بیهوش بودن فرد بزرگسال، چه باید کرد؟ در این حالت ابتدا باید با یک دست دهان فرد را باز کرده، با احتیاط تمام انگشت سبابه دست دیگر خود را از گوشه دهان و در تماس با سطح داخلی دهان به طرف حلق برده و مواد خارجی را از آن پاک کنید. در مرحله بعد، 4 تا 5 بار به پشت ضربه بزنید. اگر موفقیت آمیز نبود، 4 تا 5 بار مانور هیملیش را تکرار کنید.
اگر بازهم موفقیت آمیز نبود، ضمن تماس با اورژانس، نبض بیمار را کنترل کنید تا درصورت ایست قلبی احیای قلبی ریوی (CPR) به صورت کلاسیک انجام شود. در مورد کودکان بزرگ تر، معمولا روش عملیات به همین ترتیب است، اما در مورد شیرخواران، روش های متفاوتی وجود دارد که شامل خوابانیدن او به روی شکم بر ساعد یا پا و ضربه زدن به پشت اوست.
● خوردن چیزی که نباید خورده شود
گاهی اوقات کودک یا حتی برخی بزرگسالان، مواد عجیب و غیرقابل هضم و گاهی خطرناکی را می بلعند که آنها نیز می توانند خطرساز باشند.
بررسی ها نشان می دهد در این مورد نیز کودکان قربانیان اصلی هستند و 80 درصد این بیماران را تشکیل می دهند. اما سرنوشت اجسام عجیب و غریبی مانند دگمه، تیله، سکه و مانند آن، وقتی خورده می شود، چیست؟
آمارها نشان می دهد در حدود 90 درصد اجسامی که به طور اتفاقی خورده می شوند، وارد مری شده و 10 درصد آنها وارد نای می شوند.
از میان اجسامی که وارد مری، یعنی دستگاه گوارش می شوند نیز 80 تا 90 درصد بدون هیچ مشکلی از مقعد دفع می شوند. 10 تا 20 درصد آنها نیاز به آندوسکوپی برای خارج کردن جسم خارجی پیدا می کنند و تنها در یک درصد موارد احتیاج به عمل جراحی پیش می آید.
عمده ترین خطری که ممکن است بر اثر بلع اجسام خارجی به وجود آید، سوراخ شدن راه گوارشی، از مری تا مقعد است که درصورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می تواند موجب خونریزی وسیع و شوک ناشی از آن شود.
در این مورد دستورالعمل ها متفاوت است و بسته به نوع جسم بلع شده، اندازه و قابلیت سوراخ کنندگی آن، لازم است برخوردهای متفاوتی با آن صورت گیرد.
دکتر فرنوش صفوی فر
روزنامه همشهری