نشانگان روده تحریک پذیر یا به اختصار IBS مشکلی است که عمدتاً; روده بزرگ را تحت تأ;ثیر قرارمی دهد. روده بزرگ بخشی از دستگاه گوارش است که مدفوع را ساخته و ذخیره می نماید. کلمه نشانگان سندرم به معنای گروهی از نشانه هاست، سندرم روده تحریک پذیر از جمله نشانگان است چرا که گروهی از نشانه ها را تولید می کند. مثلاً; سندرم روده تحریک پذیر باعث گرفتگی، آروق زدن، دفع گاز، اسهال و یبوست می شود.
سندرم روده تحریک پذیر ، یک اختلال شایع گوارشی است که ویژگی اصلی آن تغییر در اجابت مزاج و درد شکمی است . نکته مهم ، آن است که در سندرم روده تحریک پذیر هیچ اختلال عضو شناخته شده ای با معاینه بالینی و بررسی تشخیصی معمول یافت نمی شود و هیچ شاخص قطعی برای سندرم روده تحریک پذیر وجود ندارد .بنابراین تعریف بیماری بر اساس معیارهای بالینی ، و به تشخیص پزشک خبره گذاشته می شود . سندرم روده تحریک پذیر یک بیماری نیست. یک مشکل عملکردی است که به این معناست که روده آنطور که باید کارنمی کند. در سندرم روده تحریک پذیر اعصاب و عضلات روده بیش از حد حساس هستند. مثلاً; زمانی که غذا می خورید عضلات بیش از حد لازم منقبض می شوند. این انقباضات می توانند منجر به گرفتگی روده ها و اسهال حین غذا خوردن یا مدت کوتاهی پس از آن شوند. اعصاب ممکن است بیش از اندازه به کشش روده مثلاً; به دلیل گاز حساس باشند. در نتیجه گرفتگی و درد ایجاد می شود. سندرم روده تحریک پذیر می تواند دردناک باشد اما به روده آسیب نمی رساند و باعث بیماری دیگری هم نمی شود.
● آیا استرس باعث سندرم روده تحریک پذیرمی شود؟
استرسهای عاطفی باعث بروز سندرم روده تحریک پذیر نمی شود. اما در فردی که سندرم روده تحریک پذیر دارد استرس می تواند نشانه ها را آغاز کند. در واقع روده می تواند به تمام چیزها مانند غذا، ورزش و هورمونها واکنش زیاده از حد نشان دهد.غذاهایی که نشانه های سندرم روده تحریک پذیررا ایجاد میکنند شامل محصولات لبنی، شوکولات، الکل، کافیین، نوشابه های کربناتی و غذاهای چرب است. زنانی که سندرم روده تحریک پذیر دارند علایمشان در طی دوره قاعدگی بیشتر می شود.
● نشانه های سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
علایم اصلی سندرم روده تحریک پذیر موارد زیر است:
▪ دردهای کرامپی در ناحیه معده
▪ اسهال و یبوست دردناک
▪ بیشتر افراد اسهال یا یبوست هر کدام را دارند اما بعضی هر دو را دارند.
سایر نشانه ها عبارتند از :
▪ بلغم در مدفوع
▪ شکم متورم یا باد دار
▪ احساسی نا تمامی دفع
● تظاهرات بالینی
IBSبیماری جوانان است و اغلب مبتلایان ، در سنین کمتر از 45 سالگی به سر می برند ولی ممکن است افراد مسن نیز درگیر شوند . زنان ، 2 تا 3 برابر مردان به این بیماری مبتلا می شوند . شایع ترین شکایت بیماران ، درد شکم همراه با تغییر اجابت مزاج به صورت یبوست ، اسهال یا هر دو است . درد در IBS می تواند در قسمت های مختلف شکم احساس شود . ممکن است در قسمت بالای شکم ، پایین شکم یا پهلوها حس شود . معمولاً; درد ، دوره ای است و با دوره های تشدید یا تخفیف همراه است اما در بعضی بیماران ، درد دایمی می شود . شدت درد ممکن است خفیف و قابل تحمل باشد یا آن قدر شدید باشد که فرد به طور دوره ای توان رفتن به سرکار را نداشته باشد . به هر حال درد شکمی تقریباً; در تمامی بیماران فقط در ساعات بیداری وجود دارد و غالباً; با مصرف غذاهای خاص یا استرس عاطفی افزایش می یابد و به عکس با دفع گاز یا مدفوع کاهش پیدا می کند .
▪ تغییر اجابت مزاج
شایع ترین نشانه بالینی IBS است . مهم ترین حالت ، یبوست همراه با اسهال و به صورت متناوب ، و به صورت دوره ای است . یبوست ممکن است دوره ای باشد اما در نهایت ، پایدار و مقاوم به مسهل هامی شود .همچنین اغلب بیماران احساس دفع ناکامل مدفوع دارند در نتیجه تند تند به دستشویی می روند و زور زدن های یپاپی آنان سبب ایجاد مشکلاتی در راست روده و مقعد می شود .اسهال در بیماران ممکن است نشانه اصلی باشد .اسهال به صورت حجم های کوچکی از مدفوع شل است .در اصل اغلب حجم مدفوع زیاد نشده اما بیمار به طور مکرر برای دفع آن باید به دستشویی برود .اسهال شبانه در این بیماران هرگز دیده نمی شود و اگر فردی اسهال شبانه داشت حتماً;پزشک به مشکلات عضوی فکر می کند .
اسهال ممکن همراه با دفع مقادیر زیاد بلغم و ترشحات چسبناک ( شبیه خلط سینه ) همراه باشد و در پاره ای از موارد بلغم و نه اسهال ، شکایت اصلی بیماران را تشکیل می دهد . خونریزی همراه مدفوع هرگز در IBS دیده نمی شود مگر بیمار به دلیل اشکال دفعی ، همزمان بواسیر یا شقاق داشته باشد . به هر حال در صورت وجود خون در مدفوع ، همیشه بیمار و پزشک باید مراقب وجود بیماریهای عضوی باشند و بررسی بیشتری انجام گیرد . اسهال در IBSهمراه با سوء جذب مواد تغذیه ای نیست و باعث کاهش وزن نمی شود بنابراین در صورت همراهی کاهش وزن در بیمار مبتلا به اسهال باید به تشخیص IBS شک نمود . اتساع شکم ، نفخ ، آروغ زدن یا دفع گاز زیاد از مقعد شکایت شایع بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر است .مطالعات نشان می دهد که در واقع در اغلب بیماران ، گازهای روده ای افزایش نیافته اند بلکه حساسیت بیش از حد بیمار به مقدار اندک گاز باعث احساس بیش از حد گاز در روده شده است .
▪ شکایات گوارشی فوقانی
بسیاری از بیماران از سوء هاضمه ، سوزش سردل ، تهوع و استفراغ شکایت دارند .گرچه خود IBSممکن است دستگاه گوارش فوقانی را درگیر نماید اما این علایم ممکن است نشانه وجود همزمان زخم یا جریان بیش از حد اسید از معده به مری باشد و ممکن است در مواردی پزشک انجام بررسی دستگاه گوارشی فوقانی را لازم بداند .
● آیا کولیت عصبی همان سندرم روده تحریک پذیر است ؟
اصطلاح کولیت نشانگر وجود التهاب در کولون است ، در صورتی که در بیماری IBSهیچ اختلال عضوی مشخص ( از جمله التهاب کولون ) وجود ندارد بنابراین این کلمه یک غلط مصطلح است ، باید از عنوان آن خودداری کرد .
● آیا بیماران دچار IBS مشکل روحی - روانی دارند ؟
بیماری مشخص روانی در بیماران IBS یافت نشده اما افراد مبتلا به IBS اغلب افرادی حساس و زودرنج هستند و بیش از سایر افراد ، به استرس های عاطفی - روانی حساسیت نشان می دهند . اضطراب و افسردگی در بیماران IBS شایع تر است و در پاره ای از موارد نیاز به مشاوره با روانپزشک وجود دارد . از طرفی سابقه آزارهای جسمی ، روحی و جنسی در افراد مبتلا به IBS بیشتر از سایر افراد دیده می شود . علایم روانی غیر طبیعی در 80%مبتلایان به IBS ( ثبت شده است) اما هیچ تشخیص روانی خاص غالب نمیباشد.وجود ارتباط بین آزار های جنسی یا فیزیکی قبلی و ایجاد IBS نیز گزارش شده است.
اشکال آزار های جنسی همراه با IBS عبارتند از:
▪ تهاجم کلامی
▪ عملکرد های نمایشی(exhibitionism)
▪ آزار جنسی
▪ لمس جنسی
▪ تجاوز
رابطه علتی بین IBS و آزار های فیزیکی و جنسی شناخته نشده است. اما ممکن است آزار های فیزیکی و جنسی موجب توجه بیش از حد به ادراک حسی بدن در سطح مغزی و حساسیت بیش از حد احشایی در سطح روده شود. بنابراین بیماران مبتلا به IBS اغلب افزایش در فعالیت حرکتی روده بزرگ وروده کوچک نسبت به محرک های گوناگون و تغییر در حس احشایی همراه با افت آستانه درک حسی را نشان میدهند. همه این ها ممکن است از اختلال در تنظیم مغزی ناشی شود.
● سندرم روده تحریک پذیر چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک از روی نشانه ها مشکوک می شود که شما ممکن است سندرم روده تحریک پذیر داشته باشید. اما پزشکان ممکن است آزمایشات پزشکی برای اطمینان از اینکه شما بیماری دیگری که باعث ایجاد نشانه ها شده است را ندارید انجام دهد.
آزمایشات پزشکی برای سندرم روده تحریک پذیر:
▪ معاینه بالینی
▪ آزمایشات خونی
▪ تصویر اشعه X از روده ها: این آزمایش تنقیه باریوم یا مجموعه گوارش تحتانی خوانده می شود. باریوم مایع غلیظی است که باعث می شود روده ها در تصویر بهتر دیده شوند. قبل از گرفتن عکس پزشک از طریق مقعد این مایع را وارد روده شما می کند.
▪ آندوسکوپی: پزشک یک لوله نازک را در روده شما وارد می کند. این لوله دوربینی در خود دارد و بنابراین پزشک می تواندداخل روده شما را نگاه کرده و مشکل را پیدا کند.
● برای بیمار مبتلا به IBS چه باید کرد ؟
مهم ترین مسآله در تشخیص IBSافتراق دادن آن از بیماریهای عضوی با علایم مشابه است . بیماریهای عضوی مثل سوء جذب یا بیماری التهابی روده می توانند ایجاد اسهال خونی کنند و با توجه به درمان کاملاً; متفاوت این بیماری ها با IBS ، باید بتوان به دقت آنها را از IBS تفکیک کرد . در بیماریهای عضوی کاهش وزن ، تب ، دفع خون یا اسهال شبانه ممکن است وجود داشته باشد که به هیچ وجه در IBS دیده نمی شود . همچنین شروع بیماری در سنین بالاتر از45 سال ، سیر پیشرونده بیماری یا عدم قطع اسهال با وجود ناشتا ماندن طولانی میتواند به نفع بیماری عضوی باشد و نیاز به پیگیری و بررسی دقیق دارد و باید بیمار برای معاینه دقیقه به پزشک متخصص گوارش مراجعه کند و در صورتی که پزشک در شرح حال و معاینه بالینی نکته ای به نفع اختلال عضوی پیدا نکرد ، برای اطمینان خاطر ، بعضی از آزمایش های اولیه شامل شمارش تعداد سلول های خونی ، سرعت رسوب گلبولی ، تست های کارکرد تیروییدآزمایش کامل مدفوع ممکن است ضرورت پیدا کند .در اغلب بیماران ، انجام رکتوسیگموییدوسکوپی ( مشاهده قسمت انتهایی دستگاه گوارش تحتانی با آندوسکوپ مخصوص )به همراه نمونه برداری از این ناحیه الزامی است .بسته به نظر پزشک ممکن است روش های تشخیصی دیگر مثل رویت دستگاه گوارش فوقانی با آندوسکوپ ، رویت کل دستگاه گوارش با کولونوسکوپ یا عکسبرداری از کل روده باریک ضروری باشد و در بعضی موارد ، سونوگرافی شکم یا آزمایشات اختصاصی تر مدفوع یا خون توصیه می شود .
● درمان چیست؟
IBS درمان ندارد اما می توانید کارهایی انجام دهید که نشانه ها را برطرف کنید. درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
▪ تغییر رژیم غذایی
▪ دارو
▪ رهایی از استرس
▪ مهم ترین مساله در درمان بیمار آن است که بیمار اطمینان حاصل کند که بیماری وی خطرناک نیست ، علامتی به نفع بدخیمی وجود ندارد و سیر بیماری ، پیشرونده نیست ، ارتباط صحیح پزشک با بیمار ، مهم ترین نکته در درمان مناسب بیمار است .در قدم بعدی باید به بیمار گوشزد کرد که از مصرف غذاهایی که علامت های وی را تشدید می کند خودداری کند ، قهوه ، کلم ، نخود ، لوبیا و بادمجان بعضی از این غذاها هستند .در بعضی از بیماران ، شیر و لبنیات باعث تشدید علایم بیماری می شوند که باید به بیمار گوشزد کرد که شیر بدون لاکتوز مصرف کند .
▪ در بیمارانی که یبوست شکایت غالب است ، مصرف غذاهای پرفیبر با داروهای افزاینده حجم مدفوع مثل سبوس یا پسیلیوم می تواند مفید باشد اما در بعضی بیماران این داروها باعث افزایش نفخ و اتساع شکم می شوند .
▪ در بیمارانی که اسهال ، شکایت غالب است مصرف اندک داروهای ضداسهال مثل دیفنوکسیلات یا لوپرامید می تواند مفید باشد اما درمان با این داروها باید به عنوان یک درمان موقت تلقی شود و رژیم غذایی جایگزین آن شود .
▪ داروهای آنتی کلی نرژیک می توانند نشانه هایی چون درد را به طور موقت برطرف کنند . بهترین اثر آنها زمانی ظاهر می شود که قبل از درد قابل پیش بینی ( مثلاً; دردی که به دنبال غذاخوردن ایجاد می شود ) مصرف شوند . دی سیکلومین و هیوسین از این دسته هستند .
ممکن است مجبور باشید ترکیبی از کارها را انجام دهید تا ببینید کدام یک برای شما بهتر است.
▪ تغییر رژیم غذایی
الف) بعضی غذاها IBS را بدتر می کنند.
در اینجا برخی غذاها که نشانه ها را ایجاد می کنند آورده شده اند:
ـ غذاهای چرب مانند سرخ کردنی ها
ـ محصولات لبنی مانند پنیر یا بستنی
ـ شوکولات
ـ الکل
ـ کافیین (در قهوه و بعضی نوشیدنی ها یافت می شود)
ـ نوشیدنی های کربنات دار مانند سودا
ـ اگر غذاهای خاصی علایم را باعث می گردند، باید مصرف آنها را متوقف کنید یا کمتر مصرف کنید.
ـ برای آنکه بدانید کدام غذاها مشکل ساز هستند، این اطلاعات را یادداشت کنید:
1) در طول روز چه می خورید
2) چه نشانه هایی دارید
3) چه وقت این نشانه ها اتفاق می افتند
4) چه غذاهایی همیشه باعث می شوند شما احساس بدی داشته باشید
یادداشتهای خود را نزد پزشک ببرید که ببینید آیا باید مصرف برخی غذاها را متوقف کنید یا خیر
ب) برخی غذاهاIBS را بهتر می کنند:
ـ الیاف علایم IBS را کمتر می کنند. بخصوص در مورد یبوست چرا که الیاف مدفوع را نرم، حجیم و سهل الدفع می کند. الیاف در سبوس، نان، غلات، لوبیا ، میوه ها و سبزیها یافت می شوند.
در اینجا مثالهایی از غذاهای الیاف دار آورده می شود:
غذاهای الیاف دار را آهسته آهسته به غذای خود اضافه کنید تا بدنتان به آنها عادت کند. الیاف زیاد در یک مرحله می تواند باعث ایجاد گاز شود که نشانه ها را در شخص دچار IBS آغاز می کند.در کنار خوردن غذاهای دارای الیاف بیشتر پزشک به شما خواهد گفت که قرصهای دارای الیاف مصرف کنید یا آب همراه با پودرهای خاص پر فیبر استفاده کنید.میزان غذایی هم که مصرف می کنید اهمیت دارد.غذای پر حجم می تواند باعث دل درد و اسهال در افراد دارایIBS شود. اگر این اتفاق برای شما می افتد سعی کنید 3 یا چهار غذای کم حجم در طول روز مصرف کنید یا غذای سه وعده ای معمول خود را استفاده کنید ولی در هر وعده کمتر مصرف کنید.
● دارو
در صورت لزوم، پزشک برای کمک به برطرف شدن نشانه ها دارو تجویز می کند:
▪ مسهل ها: برای درمان یبوست
▪ ضد اسپاسم ها: برای کاهش انقباضات روده ای
▪ داروهای ضد افسردگی برای کمک به آنها که دردهای شدید دارند.این داروها غیر از تأ;ثیر بر اختلالات خلق می توانند در کاهش درد بیمار بسیار مؤ;ثر باشند و ممکن است در کاهش علایم مربوط به نفخ ، اسهال یا یبوست هم نقش بسزایی داشته باشند ، البته انتخاب نوع دارو کاملاً; به تجربه پزشک معالج و بر اساس علامت غالب بستگی دارد .
باید از راهنمایی های پزشک خود را در هنگام مصرف این داروها پیروی کنید. در غیر اینصورت ممکن است به آنها وابستگی پیدا کنید.
● رهایی از استرس
آیا استرس نشانه ها را تحریک می کند؟ یادگیری کاهش استرس می تواند کمک کننده باشد. با استرس کمتر، دل درد های کمتری خواهید داشت. در ضمن کنترل نشانه ها برایتان راحتتر خواهد شد. ممکن است نیاز باشد فعالیتهای مختلفی انجام دهید که ببینید کدام یک برایتان بهتر کار می کند.
نکاتی برای به خاطر سپردن
▪ IBS یک اختلال عملکردی است که در آن روده آنطور که باید کار نمی کند.
▪ IBS می توند باعث دل درد نفخ گاز اسهال و یبوست شود.
▪ IBS به روده آسیب نمی زند.
▪ پزشک IBS را بر اساس نشانه های شما تشخیص می دهد. ممکن است برخی آزمایشات را برای رد کردن سایر نشانه ها انجام دهید.
▪ استرس باعث بروز IBS نمی شود اما می تواند نشانه را آغاز کند.
▪ غذاهی چرب، محصولات لبنی، شوکولات، کافیین، نوشابه های کربنات دار و الکل می تواند نشانه ها را آغاز کنند.
▪ خوردن غذاهای الیاف دار و خوردن غذاهای کم حجم می تواند نشانه ها را کاهش دهد.
▪ درمان IBS می تواند شامل دارو، رهایی از استرس یا تغییر عادات غذایی باشد.
پزشکان بدون مرز