فشارت زده بالا...

قلب تلمبه بدن است. کارخانه پمپاژ خون به تمام نقاط بدن که از چند ماه قبل از تولد تا آخرین لحظه زندگی یک لحظه هم از فعالیت نمی ایستد.

برای زنده ماندن سلول ها خون باید مواد غذایی و اکسیژن را به آنها برساند و این وظیفه عضلات قلب است که با فشارخون داخل حفره های خود را درون شریان ها (سرخرگ ها) پمپ کنند. گفته می شود اگر تمام رگ های بدن را در امتداد هم بگذارید طول آنها به چند هزار کیلومتر می رسد و با هر ضربان قلب خون باید در تمام این مسیر طولانی حرکت کند پس می شود حدس زد که برای هرکدام از ضربان قلب چه انرژی ای صرف می شود و قلب با چه فشاری این خون را بیرون می راند.

رگ ها هم برای اینکه بتوانند این فشار را تحمل کنند و خون را در طول خود عبور دهند یک مکانیسم خاص دارند ساختار رگ ها یک خاصیت ارتجاعی دارد که می تواند در برابر فشارخون کمی باز شود و بعد خون را به صورت موجی به جلو هل دهد. این همان چیزی است که ما به صورت نبض آن را حس می کنیم.

اما گاهی این سیستم پیچیده پمپاژ خون کمی از کنترل خارج می شود. اتفاقات زیادی می تواند این سیستم را از کنترل خارج کند که یکی از آنها بیماری پرفشاری خون است.

● فشارخون چیست؟

فشارخون نیرویی است که خون پمپ شده توسط قلب را به دیواره های رگ وارد می کند. فشارخون در همه کسانی که قلبشان می تپد وجود دارد و آن چیزی که به عنوان بیماری تلقی می شود در واقع پرفشاری خون است که به غلط از آن به فشارخون یاد می شود.

هایپرتنشن یا بیماری پرفشاری خون زمانی است که قلب بیش از مقدار طبیعی برای خارج کردن خون نیرو صرف می کند. در واقع پرفشاری خون قلب را مجبور می کند برای پمپاژ خون انرژی بیشتری صرف کند و این انرژی را به جدار رگ ها هم منتقل کند.

گفتن اینکه چه زمانی فشارخون بالاتر از حد طبیعی است و چه زمانی پایین تر یک مساله قراردادی است که پزشکان با توجه به شرایط مختلف بیماران و عوارض آنها و زمانی که قلب گرفتار عارضه می شود به یک حد قراردادی رسیده اند به طور طبیعی فشارخون مطلوب زمانی است که فشار سیستولیک (عدد بالاتر) کمتر از 12 (یا 120 میلیمتر جیوه) و فشار دیالتولیک (عدد پایین تر) کمتر از 8 (یا 80 میلیمتر جیوه) باشد تا فشارخون حدود 140 روی 90 هم طبیعی محسوب می شود اما رقم های بالاتر از این طبق قرارداد، بیماری فشارخون محسوب می شوند و می توانند زمینه وجود عوارض در فرد مبتلا باشند البته گفته می شود کسانی که فشارخونشان در محدوده 130 تا 140 روی 85 تا 90 قرار دارد هم بهتر است برای مشاوره به متخصص قلب مراجعه کنند. فشارهای بالاتر از این قطعاً; نیاز به ارزیابی و بررسی توسط یک متخصص دارند.

● علایم پرفشاری خون چیست؟

در اغلب بیماران مبتلا به پرفشاری خون این بیماری هیچ علامتی ندارد چون اغلب روند بالا رفتن فشارخون بسیار تدریجی است و به آهستگی صورت می گیرد. بدن بیماران تا حدودی نسبت به علایم مقاوم می شود و حساسیت اش را از دست می دهد.

به همین دلیل تا زمانی که بیماری در مراحل اولیه قرار دارد، تقریباً; نمی توان از روی علایم متوجه آن شد و فقط در صورت آزمایش فشارخون با دستگاه اسفیگمومانومتر (دستگاه فشارخون) می توان متوجه بالابودن آن شد اما به تدریج با بالارفتن فشارخون و رسیدن بیماری به مراحل حاد، علایم بیماری آشکار می شوند. علایم بیماری پرفشاری خون در اثر چند عامل به وجود می آیند که یکی از آنها، خود فشارخون بالاست و دیگری تغییرات عروقی که به خاطر این بیماری به وجود می آید. رگ های متوسط و کوچک و مویرگ ها در اثر فشارخون بالا ممکن است دچار سختی شوند یا حتی پاره شوند و ایجاد خونریزی کنند که این مسایل علایم بیماری را به دنبال دارد.

به طور کلی علایم پرفشاری خون، چیزهایی مثل سرگیجه، تپش قلب، خستگی زودرس، درد قفسه سینه، تنگی نفس، مشکلات تنفسی، نامنظم شدن ضربان قلب، حملات ضعف عضلانی و تاری دید ناشی از تغییرات شبکیه است. در موارد حاد، ممکن است خونریزی خودبه خودی از بینی و وجود خون در ادرار هم در بیماران مبتلا به پرفشارخون دیده شود اما شایع ترین و آزاردهنده ترین علامت فشارخون بالا که موجب آزار بیمار می شود، سردرد شدید است.

سردرد در مواقعی که فشارخون به بالاتر از عدد 170 میلیمتر جیوه رسیده باشد، شدت پیدا می کند اما در فشارهای پایین تر هم ممکن است به وجود بیاید. سردرد صبحگاهی در ناحیه پشت سر و در مواقع بیدارشدن از خواب و یا سردرد شدید بعد از یک فعالیت مختصر همراه با قرمزشدن صورت و احساس گرگرفتگی نشانه های فشارخون بالاست که باید به سرعت به پزشک یا یک مرکز درمانی مراجعه کرد.به غیر از این علایم، ممکن است علامت های دیگری هم مربوط به بیماری زمینه ای که فشارخون بالا را به وجود آورده در بیماران وجود داشته باشد. علایم بیماری دیابت، علایم بیماری نارسایی کلیوی و علایم و مشکلات ناشی از نقص غده فوق کلیه، از این نشانه ها هستند که با اینکه مستقیما مربوط به پرفشاری خون نیستند اما می توانند هشداری در مورد وجود فشارخون بالا باشند.

● چه چیزهایی باعث بالارفتن فشار می شوند؟

علت دقیق بالارفتن فشارخون هنوز مشخص نیست. پرفشاری خون اولیه (یعنی بدون یک بیماری زمینه ای) با مکانیسم غیرمشخصی باعث بالارفتن فشارخون می شود اما علت هایی که می توانند زمینه این اتفاق باشند، در مطالعات مختلف مشخص شده اند. این فاکتورهای خطر به عنوان علت های اصلی به وجود آمدن و یا پیشرفت بیماری مشخص شده اند.

کشیدن سیگار یا مصرف انواع دخانیات، چاقی، کاهش فعالیت های حرکتی یا ورزش نکردن، مصرف نمک زیاد در رژیم غذایی، استرس های روحی، سن بالا، سابقه مشکلات کلیوی و بیماری غدد فوق کلیوی از این عوامل خطر هستند. داشتن سابقه خانوادگی بیماری یا بعضی بیماری های ژنتیکی هم از عواملی هستند که می توانند زمینه بیماری پرفشاری خون محسوب شوند.

کسانی که در بین بستگان درجه اولشان بیماران مبتلا به پرفشاری خون وجود دارد و خانم هایی که قرص های جلوگیری از بارداری مصرف می کنند، کسانی که وزن شان بیشتر از مقدار طبیعی است و خانم های حامله، به علت اینکه احتمال ابتلا به پرفشاری خون در آنها بالاتر است، باید به طور منظم توسط پزشک کنترل شوند.بهتر است کسانی که هرکدام از فاکتورهای خطر فوق را در خود پیدا کرده اند و سن شان هم بالاتر از 35 سال است، برای انجام آزمایش های لازم یا حداقل یک بار گرفتن فشار به پزشک مراجعه کنند.

● چگونه می توان این بیماری را تشخیص داد؟

پرفشاری خون، اغلب به طور تصادفی تشخیص داده می شود. در جریان یک چکاب معمولی یا در زمان معاینه برای یک بیماری دیگر ممکن است یک فشارخون بالا هم برای بیمار ثبت شود که نشان دهنده بیماری باشد.

به علت اینکه علایم پرفشاری خون با مسایلی مثل استرس روحی یا فشار عصبی هم تداخل دارد و آنها می توانند به طور قطعی باعث بالا رفتن فشار شوند، این مسأ;له کمی کار تشخیص را مشکل تر می کند اما به طور کلی می شود گفت که بررسی منظم توسط پزشک و انجام معاینات سالانه برای کنترل بیماری بسیار موثر است.

در یک معاینه معمولی با دستگاه سنجش فشار خون در یک وضعیت آرام فشار خون بیمار اندازه گیری می شود. در صورت بالا بودن این معاینه باید چند دقیقه بعد و از یک رگ دیگر (دست یا پای دیگر) انجام شود. در صورتی که باز هم فشار خون بالا گزارش شد، باید آزمایش های دیگر را به ترتیب اولویت انجام داد.

آزمایش خون از نظر بررسی میزان کراتینین خون که نشان دهنده عملکرد کلیوی است و یا الکترولیت هایی مثل سدیم و پتاسیم که می توانند باعث بالا رفتن فشار خون شوند و همچنین آزمایش قند خون برای بررسی وجود دیابت از آزمایش های روتین برای تعیین علت پرفشاری خون هستند.

به غیر از اینها، آزمایش چربی ها و کلسترول خون به عنوان عاملی برای تعیین مشکلات قلبی ـ عروقی زمینه ساز پرفشاری خون یک آزمایش اصلی محسوب می شود که باید حتماً; برای همه کسانی که فاکتورهای خطر پرفشاری خون را دارند درخواست شود.

آزمایش ادرار، انجام نوار قلب و انجام اکوکاردیوگرافی هم جزو آزمایش های تکمیلی هستند که برای تعیین دقیق تر علت بیماری انجام می شوند.

معمولا بعد از ثبت یک فشار خون بالا برای فرد، پزشک باید او را به متخصص قلب ارجاع دهد تا کنترل بیماری و درمان آن توسط وی انجام بگیرد.

با مراجعه به متخصص قلب و انجام معاینات توسط وی و دریافت یک شرح حال بیمار توسط پزشک مراحل درمان پرفشاری خون شروع می شود.

● پایین آوردن فشار

اولین مرحله برای درمان بیماری پرفشاری خون حذف همان فاکتورهای خطری است که زمینه ساز بیماری شده اند. اگر پرفشاری خون در اثر یک بیماری زمینه ای و ثانویه به آن ایجاد شده است باید آن بیماری را درمان کرد. مثلا پرفشاری خون ناشی از دیابت را باید با کنترل قند خون، کنترل رژیم غذایی و مصرف داروهای لازم کنترل کرد.

اولین توصیه پزشک هم به بیماران مبتلا به پرفشاری خون معمولاً; تغییر سبک زندگی است. کاهش وزن، کاهش مقدار نمک در رژیم غذایی، حذف چربی های مضر از رژیم غذایی، مصرف زیادتر میوه و سبزیجات و همچنین قطع مصرف دخانیات از اولین اقدامات لازم و حیاتی کنترل بیماری هستند. آرام بودن و نداشتن استرس و ریلکس شدن به وسیله انجام ورزش هم از نظر کنترل اعصاب و روان و هم به خاطر انجام فعالیت های ورزشی باعث کنترل فشار خون می شود. به تمام بیماران توصیه می شود هر روز حداقل به مدت نیم ساعت ورزش سبک انجام دهند.

اگر بیماری پرفشاری خون در مراحل اولیه باشد، معمولا با اقدامات فوق کنترل می شود. اگرچه بعد از کنترل بیماری هم باید معاینات مرتب سالانه یا هر 6 ماه توسط پزشک انجام شود.

اما اگر باوجود اقدامات فوق باز هم فشار خون بالا ماند یا اصلاً; از ابتدا بیمار در یک وضعیت اورژانسی به پزشک مراجعه کرد، باید برای وی درمان دارویی را شروع کرد. مصرف داروهایی مثل انالاپریل، لوزارتان، آتنولول و پروپرانولول از داروهایی هستند که معمولا برای این بیماران تجویز می شود.

چند نکته مهم که بیماران در زمان مصرف داروها باید توجه داشته باشند: داروها را به هیچ وجه نباید بدون نسخه پزشک مصرف کرد. داروهای تجویز شده باید راس ساعت و به میزان معین مصرف شوند در غیر این صورت می توانند عوارض سوء داشته باشند. بهتر است همیشه از یک نوع دارو متعلق به یک کارخانه خاص استفاده کرد، با توجه به اینکه داروها توسط کشورهای مختلف تولید می شوند مصرف یک دارو از چند کارخانه متفاوت می تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد.

به هیچ وجه پوسته یا جعبه داروها را دور نیندازید، در مواقع اورژانسی یا در زمان مراجعه به پزشک که نام دارو را فراموش کرده اید اینها به کمک شما خواهند آمد.

بعد از شروع مصرف داروها یک بار دیگر به پزشک مراجعه کنید تا از کنترل فشار خود مطمین شوید.

عوارض پایین بودن فشار و راه های مقابله با آن را هم یاد بگیرید، گاهی ممکن است زمینه بیماری در شما برطرف شده باشد و مصرف داروی پایین آورنده فشار باعث شود از آن طرف بام بیفتید.

سعی کنید در خانه یک دستگاه سنجش فشار خون داشته باشید و کار با آن را یاد بگیرید و به یکی از بستگان تان هم یاد بدهید. با این کار به طور مرتب می توانید فشارتان را کنترل کنید. دستگاه های دیجیتال سنجش فشار خون که مدت هاست به بازار آمده اند این کار را بسیار ساده کرده اند. اما باید هر چند وقت دستگاه خود را برای کنترل دقت آن با خود به مطب پزشک ببرید.عوارض بیماری تان را یاد بگیرید و در صورت به وجود آمدن هر عارضه جدیدی سریع آن را به پزشکتان اطلاع دهید.

● عوارض بیماری فشار خون بالا

گفته می شود فقط در کشور آمریکا حدود 65 میلیون نفر مبتلا به بیماری پرفشاری خون هستند که حدود دوسوم این تعداد از بیماری شان اطلاعی ندارند. این مساله باعث می شود که به تدریج بیماری پرفشاری خون در این افراد پیشرفت کند و عوارضی را به جا بگذارد که هزینه ها و مدت درمان را به طور وحشتناکی افزایش می دهد. به همین دلیل کشورهای صنعتی برای کنترل فشار خون بالا اقدامات غربالگری خاصی را در نظر گرفته اند.

عوارض پرفشاری خون مسایلی مثل سکته مغزی در اثر پاره شدن مویرگ های ظریف مغز، نارسایی قلبی در اثر فشاری که به عضله قلب وارد می شود، حمله قلبی به خاطر مشکلات عروقی ناشی از فشار خون، نارسایی کلیوی و تخریب بافت های کلیه به خاطر فشار خون بالا و اختلالات بینایی به خاطر تخریب شبکیه چشم به خاطر مشکلات عروقی است.

به غیر این اینها عوارضی مثل سردردهای همیشگی، گیجی، تشنج و بقیه عوارض بیماری پرفشاری خون هم باعث مراجعه مکرر بیماران به پزشک و بیمارستان ها و تحمیل هزینه درمانی زیادی به دولت ها می شود.

در حالی که تمام این مسایل را می توان با انجام غربالگری و تشخیص به موقع و درمان ساده با تغییر رژیم غذایی، ورزش و تغییر سبک زندگی، از بین برد.