چشم های تنبل

تنبلی چشم یا آمبلیوپ نوعی اختلال بینایی است که در آن ضعف دید در چشم سالم وجود دارد و ناهنجاری های رایج موجود در دیگر مشکلات بینایی در آن دیده نمی شود.

عواملی همچون نامتناسبی ابعاد و ساختار چشم. تنبلی چشم بیماری نسبتا شایعی است به طوری که حدودا یک تا پنج درصد از انسان ها بدان دچارند. اگر مدتی در سن کم انتقال تصویر از چشم به مغز به طور ضعیف انجام شود یا اصلا انتقالی صورت نگیرد این بیماری به وجود می آید. تنبلی چشم به طور معمول یکی از چشم ها را درگیر می کند ولی ممکن است در مواردی هر دو چشم ضعف مشابهی در نمایش تصویر درست و واضح داشته باشند.

نکته مهم در بیماری تشخیص سریع آن در اوایل کودکی است که شانس درمان را بسیار افزایش می دهد. البته نام تنبلی چشم برای این عارضه چندان صحیح نیست چون هیچ گونه تنبلی در چشم بیمار وجود ندارد. به همین دلیل امروزه بعضی از متخصصان با استفاده از عبارت تنبلی چشم برای آمبلیوپ مخالفند. از لحاظ فیزیولوژی تنبلی چشم در اصل مشکلی در مغز است نه در چشم. البته فراموش نکنیم بعضی مشکلات چشمی نیز ممکن است به تنبلی بینجامد. در این عارضه بخشی از مغز که به حس بینایی چشم بیمار پاسخ می دهد درست تحریک نمی شود و ناهنجاری حادث می شود. چنین نتیجه ای از طریق آزمایش مستقیم مغزی به دست آمده است.

دکتر دیویداچ. هوبرو دکتر تورستن وایسل سال 1981 برای دستاوردهایشان در زمینه تنبلی چشم و انجام این آزمایش برنده جایزه نوبل پزشکی شدند. آنها طی آزمایش هایشان روی بچه گربه ها دریافتند که در صورت وجود نارسایی مذکور در اوایل کودکی زمانی که آن را دوره بحرانی خوانده اند آسیب وارده به بینایی، تنبلی چشم خواهد بود. دوره بحرانی در انسان از بدو تولد تا دو سالگی است.

● نشانه ها

بسیاری از افراد مبتلا به تنبلی چشم مخصوصا نوع ملایم بیماری، اصلا از وجود آن تا زمانی که مورد معاینه قرار گیرند آگاه نمی شوند. چون دید چشم قوی ترشان عادی است و مشکل خاصی ندارند. اما برای مبتلایان به تنبلی چشم شدیدتر ممکن است مشکلات بینایی به وجود آید مثل ناتوانی در تشخیص فاصله ها و عمق.

بیمار مبتلا به تنبلی چشم معمولا حساسیت کمی نسبت به تضادهای رنگی یا حرکت نشان می دهد و البته این نشانه ها فقط در چشم درگیر دیده شده و چشم سالم هیچ مشکلی ندارد. از طرفی ممکن است بیمار مشکلاتی در بینایی دوچشمی از جمله توانایی کم در تشخیص عمق و دیدن اشیای سه بعدی نیز تجربه کند.

ولی با وجود این علایم بیمار در تشخیص مواردی که با یک چشم هم قابل درک است همچون اندازه، پرسپکتیو و حرکت دادن چشمش مشکلی ندارد.

● انواع تنبلی چشم

1) تنبلی استرابیسمیک

استرابیسم یا لوچی گاهی اوقات تنبلی چشم خوانده می شود. در بیمارانی که دو چشم شان کاملا هم سو نباشد تنبلی استرابیسمیک وجود دارد و معمولا چشم سالم منحرف می شود اما ممکن است در اثر تفاوت بین تصاویر فرستاده شده از دو چشم به مغز، لوچی در چشم تنبل نیز دیده شود. لوچی بزرگسالان به دو بینی می انجامد چون دو چشم نمی توانند روی یک شی متمرکز شوند.

اما مغز کودک قابلیت انعطاف بیشتری دارد و می تواند با سرکوب کردن تصویر چشم تنبل مشکل دوبینی را حل کند. اما همین پاسخ مغز است که مانع از پیشرفت و تکامل مغز می شود و به تنبلی چشم می انجامد.

تنبلی استرابیسمیک را می توان با واضح کردن تصویر از طریق عینک یا استفاده بیشتر از چشم بیمار از طریق بستن چشم سالم درمان کرد.

البته بستن یک چشم معمولا برای کودک مشکلاتی به همراه دارد یکی اینکه ممکن است به دلیل سن کم درک صحیحی از بیماری خود نداشته باشد و چشم بند را بردارد یا اینکه از طرف هم سن و سالانش مورد آزار و اذیت قرار گیرد. در این صورت می توان عضلات چشم سالم را به طور موقتی فلج کرد تا بیمار اجبارا از چشم تنبل استفاده نکند. در این روش معمولا با داروی آتروپین عضلات را فلج و دید چشم سالم را ضعیف نکند. لوچی چشم را نیز می توان براساس شدت آن با روش های غیرجراحی یا جراحی درمان کرد.

2) تنبلی انکساری

تنبلی انکساری وقتی حادث می شود که دو چشم عیوب انکساری متفاوت داشته باشند. این حالت اصطلاحا آنیزومتروپ خوانده می شود و هنگامی پیش می آید که دو چشم مشکلات انکساری متفاوت با اختلاف فاحش داشته باشند. عیوب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی و آستیگماتیسم است. در این صورت چشم ضعیف تر تنبل می شود چون عیوب انکساری شدیدتر تصویر مخدوش تری به مغز منتقل می کند و مغز تصویر چشم سالم تر را ترجیح می دهد. شدت تنبلی انکساری معمولا از تنبلی استرابیسمیک کمتر است.

اما به دلیل آنکه به اندازه تنبلی استرابیسمیک آشکار نیست ممکن است سریعا تشخیص داده نشود. در اکثر موارد تنبلی استرابیسمیک و تنبلی انکساری هر دو در بیمار مبتلا دیده می شود. تنبلی انکساری خالص را می توان با اصلاح مشکل انکساری از طریق تجویز عینک و روش های دیگر از جمله بستن چشم درمان کرد. بستن چشم در بهبود توانایی های بصری همچون دید دوچشمی و تشخیص عمق تاثیر فراوانی دارد.

3) تنبلی در اثر مسدود شدن مسیر بینایی

در این نوع تنبلی عواملی همچون آسیب هنگام تولد باعث می شود لکه هایی بر اثر خونریزی روی چشم شکل گیرد و از عبور بخشی از نور ورودی جلوگیری کند. این نقاط کور باعث می شود نور کافی وارد چشم نشود و در نتیجه بینایی تکامل نیابد. اگر این مشکل به سرعت درمان نشود حتی پس از جراحی و برداشتن لکه خون روی چشم، تنبلی باقی می ماند. در بعضی مواقع حتی افتادگی پلک یا مشکلاتی از این دست ممکن است جلوی دید کودک را بگیرد. چنین مواردی سریعا به تنبلی چشم منجر می شود.

● درمان

به طور کلی برای درمان تنبلی چشم باید یا عیوب انکساری چشم را برطرف کرد یا با بستن یا فلج کردن چشم سالم، چشم تنبل را به کار گرفت. البته باید توجه کرد که چشم سالم نباید بیش از اندازه لازم بسته باشد چون ممکن است پس از مدتی چشم سالم تنبل شود. اما نکته مهم در درمان تنبلی چشم تشخیص سریع بیماری است.

بهترین نتیجه درمان هنگامی به دست می آید که قبل از پنج سالگی آغاز شده باشد. ولی با این وجود تحقیقات نشان داده است که کودکانی تا سن 10 سالگی و بعضی از بزرگسالان مبتلا در اثر درمان تا حدی بهبود یافته اند.

کودکان 7 تا 12 ساله ای که از چشم بند استفاده می کنند و تمرین های اصلاح دید را انجام می دهند چهاربرابر بیشتر از کودکانی که به درستی درمان نشده اند بهبودی حاصل می کنند.

البته در کودکان 13 تا 17 ساله مبتلا به تنبلی چشم نیز در اثر درمان پیشرفت هایی حاصل شده ولی چندان چشمگیر نبوده است.

البته در باب درمان تنبلی چشم نظرهای بحث انگیزی هم وجود دارد. مثلا ویلیام بیتس متخصص بینایی در کتابش دید کامل بدون عینک روش های تمرکز و تن آرامی را به عنوان راهی برای اصلاح تنبلی چشم معرفی کرده است.

او می گوید: وقتی فکر آزاردهنده جایش را با فکر آرام کننده عوض کند مشکل از بین می رود و دوبینی و عیوب انکساری اصلاح می شوند. آنچه گفتم به اندازه کلیه عیوب و مشکلات بینایی حقیقت دارد. در عرض چند ثانیه بیشترین میزان عیوب بینایی قابل درمان است.

حتی تنبلی چشم را نیز می توان درمان کرد. اما اگر تن آرامی موقتی باشد اصلاح نیز موقتی است. تن آرامی فقط وقتی به صورت ثابت در ذهن باقی باشد اصلاح نیز همیشگی خواهد بود.