آشنایی با بیماری وبا، پیشگیری، تشخیص و درمان آن

طی 2 قرن گذشته وبا (Cholera) دارای 7 همه گیری جهانی بوده است. علت وبا جنس و گونه Vibrio cholera است که در فصل تابستان هنگامی که درجه حرارت آب از 20 درجه سانتیگراد فراتر میرود تکثیر می یابند لذا در فصل تابستان شیوع بیماری افزایش می یابد.

وبا یک بیماری اسهالی حاد است که میتواند طی چند ساعت موجب دهیدراتاسیون (از دست رفتن آب و املاح بدن) بصورت شدید و پیشرونده شود. شکل شدید وبا به نام Cholera gravis یک بیماری کاملاً; ترسناک بویژه در حالت همه گیری است. خوشبختانه با جایگزینی سریع مایعات و املاح و اقدامات حمایتی میتوان از مرگ و میر ناشی از وبا کاست. وبا بصورت کلاسیک یا التور (El Tor) بروز میکند. انسان بصورت اتفاقی مبتلا میشود و میتواند ناقلی برای گسترش وبا باشد. خوردن آب آلوده با مدفوع انسان شایعترین راه ابتلا به وباست.

خوردن غذاهای آلوده در منزل، رستوران یا دست فروشان نیز منجر به گسترش بیماری میشود. مخزن حیوانی شناخته شده ای وجود ندارد. هرچند مقدار عفونی کننده نسبتاً; زیاد است ابتلا در افراد هایپوکلریدریک، آنها که از آنتی اسید استفاده میکنند و هنگامی که اسیدیته معده توسط غذا بافر میشود به طور قابل توجهی کاهش می یابد. وبا در مناطق اندمیک عمدتاً; بیماری اطفال است اما هنگامی که بیماری وارد جمعیتی میشود بالغین و کودکان را به طور مساوی گرفتار میکند. در نواحی اندمیک بیماری در فصول تابستان و پاییز شایعتر است. عفونت بیعلامت شایع و در بیوتیپ التور شایعتر از بیوتیپ کلاسیک است. در نواحی آندمیک کمتر احتمال دارد بچه های زیر 2 سال نسبت به بچه های بزرگتر دچار وبای شدید شوند که علت آن شاید بخاطر ایمنی پاسیو کسب شده از شیر مادر باشد. از نظر گروههای خونی، گروه O بیشترین خطر و گروه خونی AB کمترین خطر ابتلا به وبا را دارند. با درمان مناسب، مرگ و میر بیماری کمتر از 1% است.

بیشترین راه انتقال از آب است. از هر 10 نفر یک نفر به التور مبتلا میشود. در خوزستان، همدان، مازندران و قم بیشتر اتفاق افتاده است.

● علایم

بعد از یک دوره کمون 24 تا 48 ساعته وبا با شروع ناگهانی اسهال آبکی بدون درد آغاز میشود که ممکن است سریعاً; حجم اسهال افزایش یافته و غالباً; به فاصله کوتاهی استفراغ رخ میدهد. در موارد شدید حجم مدفوع در 24 ساعت اول به بیش از 250 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن میرسد. در صورتی که آب و املاح از دست رفته جایگزین نشود، شوک هایپوولمیک و مرگ رخ خواهد داد. مدفوع ظاهر مشخصی دارد: غیرصفراوی،

خاکستری رنگ، مختصر کف آلود با رگه هایی از موکوس، بدون خون، با بویی که آزاردهنده نیست. اسهال وبایی شبیه آب برنج (rice- water) است. علایم بیمار به موازات کاهش حجم مایعات و املاح بدن تغییر میکنند: در کاهش 3 تا 5 درصد از وزن بدن تشنگی، در کاهش 5 تا 8 درصد افت فشار وضعیتی، ضعف، افزایش ضربان قلب و کاهش تورگور پوستی و در کاهش بیش از 10 درصد کاهش ادرار، فقدان یا ضعیف بودن نبضها، فرو رفتن چشمها (در اطفال به صورت فرو رفتن ملاجها)، پوست چروکیده (Washer woman)، خواب آلودگی و کوما بروز میکند. در صورت درمان به موقع و کافی با آب و الکترولیت عوارض برطرف و وبا طی چند روز بهبود می یابد پس اسهال آبکی شبیه آب برنج و بوی ماهی دارد. تب معمولاً; وجود ندارد، قبل از اسهال استفراغ و بدون تهوع است. دل پیچه و تنسموس نداریم. گرفتگی عضلات در فرم شدید ایجاد میشود که بعلت کاهش پتاسیم بدن (هایپوکالمی) بفرم گرفتگی عضلات ساق پا بروز می کند، دهیدراتاسیون ایزوناترمیک بهمراه هایپوکالمی و اسیدوز متابولیک رخ میدهد.

در بچه ها کاهش قند خون (هایپوگلیسمی) و تشنج ناشی از آن شایع است. این عارضه در بالغین نادر است. دهیدراتاسیون شدید ک Hypovolemic shock,. کATNک Renal Failure

● تشخیص وبا :

▪ شک بالینی به بیماری

▪ آزمایشگاه

● wet smear

▪ مدفوع تازه و مشاهده حرکت ویبریو در dark fieldیا میکروسکوپ معمولی با نور کم

▪ افزودن آنتی بادی های اختصاصی هر ارگانیسم ک عدم تحرک ارگانیزم

▪ کشت در محیط اختصاصی TCBS و بررسی از نظر بیوشیمیایی Oxidase (+) : (بر خلاف سایر انتروباکتریاسه ها) ک بررسی با آنتی سرم

● درمان

با درمان مناسب عوارض قابل برگشت است. اسهال وبایی خود محدوده شونده است بشرط آنکه دهیدراتاسیون درمان شود. اولین نشانه های بهبودی ظهور پیگمانهای صفراوی در مدفوع است.

مهمترین اقدام درمانی در وبا جایگزینی آب و الکترولیت است.

آنتی بیوتیک دوره بیماری را کوتاه می کند، احتمال دهیدراتاسیون شدید را کم می کند و دفع ارگانیزم از مدفوع را کاهش می دهد لذا آنتی بیوتیک هم توصیه می شود، هرچند برای درمان ضروری نیست.

بهترین مایع خوراکی جایگزین آب و الکترولیت در وبا = ORS

بهترین مایع تزریقی انتخابی در وبا = Ringer's lactate

در هر لیتر رینگر لاکتات 10 meq پتاسیم نیز اضافه میشود یا ترجیحاً; از طریق خوراکی پتاسیم اضافی داده میشود.

● پیشگیری (Prevention):‍

در موارد اپیدمی : شایعترین راه سرایت آب آلوده است ک سبزی، میوه، غذای آلوده

▪ تهیه آب سالم و تسهیلات برای دفع بهداشتی مدفوع، آب جوشیده یا کلرینه شود.

● روش کلرزنی:

▪ تهیه محلول استوک کلر = 40 گرم آهک کلردار یا 16 گرم پودر هیپوکلریت در یک لیتر آب

3 قطره از محلول استوک برای کلرینه کردن یک لیتر آب کافی است. 20 دقیقه آب بماند.

▪ بهبود وضعیت تغذیه و تهیه غذا و نگهداری آن در منزل، از خوردن سبزیجات، میوه های که پوست ندارند و ماهی های خام خودداری شود.

▪ کموپروفیلاکسی فقط در مورد افراد خانواده فرد مبتلا به وبا توصیه میشود. رژیم پروفیلاکسی دقیقاً; شبیه رژیم درمان است.

▪ واکسن تزریقی وبا (ویبریو کشته شده با تزریق عضلانی) اثربخشی ((efficacy خوبی ندارد، دارای عوارض (درد در محل تزریق، ضعف و تب) است و روتین نیست.

واکسن خوراکی وبا : عوارض کمتر، efficacy بیشتر و طول اثر بیشتر دارد ولی روتین نیست مگر در افرادی که به مناطق آندمیک و با مسافرت می کنند. فرد ناقل وبا را نیز باید درمان نمود.