اشک من هویدا شد

نگاهی به علل و راه حل اشک ریزش: ما عادت کرده ایم که اشک را تنها در مواقع غم و اندوه ببینیم، اما واقعیت چیز دیگری است. اشک ریزش الزاما به معنای گریه کردن نیست و بیماران بسیاری وجود دارند که حتی بدون وجود هیچ گونه ناراحتی دچار سرازیر شدن اشک از چشمان خود هستند. این حالت که در اصطلاح پزشکی <اپی فورا> نام دارد، علل و عوامل مختلفی دارد و گاهی اوقات به قدری شدید، مداوم و طولانی مدت می شود که برای بیمار دردسرهای زیادی ایجاد می کند

اشک برخلاف تصور بیشتر مردم، آب نمک نیست. در اصل اشک مایعی برای حفاظت از لایه سطحی چشم است تا در برابر مواجهه مداوم با هوا، خشک نشود و طراوت و تازگی خود را از دست ندهد.

در واقع اگر اشک وجود نداشته باشد لایه های سطحی چشم مانند قرنیه و ملتحمه خشک می شوند و در این حالت نه تنها علایم آزاردهنده ای چون خارش، سوزش و احساس سنگ ریزه در چشم به وجود می آید، بلکه دید چشم نیز با تاری و اختلال مواجه می شود. پس وجود اشک برای سلامت چشم و داشتن یک دید خوب کاملا ضروری است. در عین حال، در اشک پادتن ها و مواد محافظ و باکتری کش بسیار قدرتمندی وجود دارد که باعث می شود چشم در مقابل عفونت ها محافظت شود.

● چرا اشک ریزش؟

اگر کمی به مواردی که در بالا گفتیم فکر کنید دو علت مشخص برای اشک ریزش مداوم از چشم پیدا خواهید کرد. به طور منطقی اشک ریزش مداوم دو علت اصلی دارد که عبارتند از:

▪ تولید بیش از حد اشک به طوری که از توانایی دستگاه دفعی (شامل کانال بینی - اشکی) فراتر رود و بنابراین از چشم به بیرون و روی صورت سرازیر شود .

▪ انسداد مسیر خروجی (یعنی کانال بینی - اشکی) و ناتوانی کانال در تخلیه اشک از چشم. در این حالت اشک در درون چشم جمع و سپس از چشم به بیرون سرازیر می شود.

در عمل، بیشتر بیمارانی که به اشک ریزش مداوم مبتلا هستند، در گروه دوم جای می گیرند. این افراد به دلایل متعدد دچار تنگی یا انسداد کانال تخلیه اشک هستند و اشک آنها به میزان کافی تخلیه نمی شود پس اشک، راهی به جز سرازیر شدن به روی صورت ندارد.

همان طور که گفتیم، در برخی موارد اشک ریزش به علت افزایش تولید اشک صورت می گیرد. تصور کنید یک جسم خارجی مثل یک سنگ ریزه یا گرد و خاک داخل چشم شما رفته باشد.

بلافاصله میزان ترشح اشک شما به شدت افزایش پیدا می کند که در اصل به منظور دفاع و محافظت از چشم است. این ترشح اشک به قدری زیاد می شود که از ظرفیت کانال دفعی بالاتر رفته و از چشم به بیرون می ریزد. در عمل هم همین طور است و بیشتر بیمارانی که اشک ریزش در آنها از تولید بیش از حد اشک ناشی می شود، به علت وجود نوعی بیماری در چشم، دچار تحریک چشم هستند.

وجود جسم خارجی علت نادری برای اشک ریزش مداوم است. در نظر بگیرید که مژه های فردی به داخل برگشته باشد (این حالت در بیماری های مختلفی مثل سوختگی چشم، بریدگی و پاره شدگی پلک و یا حتی برخی بیماری های عفونی مثل تراخم که در گذشته در کشورمان بسیار شایع بوده، ایجاد می شود.)

در این حالت مژه ها با سطح چشم تماس پیدا می کنند، آن را تحریک می نمایند و باعث اشک ریزش طولانی مدت و مداوم می شوند که بیمار را اذیت می کند. راه حل در این موارد، برگرداندن پلک به خارج است تا مژه ها با سطح چشم تماس نداشته باشند. عفونت ملتحمه و بروز تومور در ملتحمه یا پلک نیز از دیگر عوامل محرکی هستند که با ایجاد احساس نامطلوب در چشم، باعث تحریک عصبی تولید اشک می شوند.

● سدی جلوی رودخانه

همان طور که گفتیم، شایع ترین علت اشک ریزش های مداوم را انسداد کانال اشکی تشکیل می دهد. این اتفاق ممکن است در هر سنی روی دهد. حتی نوزادان بسیاری هستند که از همان بدو تولد و یا طی چند ماه اول به این مشکل (یعنی اشک ریزش مداوم) مبتلا می شوند. در این نوزادان معمولا کانال اشکی به طور مادرزادی شکل نگرفته است و یا بخشی از آن به طور مادرزادی مسدود بوده است. این وضعیت در پنج تا شش درصد از نوزادان رخ می دهد، اما در 60 تا 90 درصد از موارد طی سال اول زندگی به طور خود به خود بهبود پیدا می کند. پس اگر نوزادی مبتلا به اشک ریزش شد، معمولا پزشکان از همان ابتدا اقدام به درمان نمی کنند بلکه حدود شش تا 12 ماه صبر می کنند تا به نوزاد فرصت دهند تا خودبه خود بهبود پیدا کند. البته طی این مدت سفارشات درمانی مانند ماساژ مکرر گوشه داخلی چشم و بینی به والدین داده می شود تا روند بهبود سرعت پیدا کند. در ضمن، پدر و مادر باید به شدت مراقب باشند که چشم کودک عفونت نکند، چون در صورت عفونت باید اقدامات درمانی (و حتی گاهی انجام جراحی یا میل زدن تحت بی حسی) سریع تر صورت گیرد.

در بزرگسالان هم به همین ترتیب مهم ترین عامل اشک ریزش را انسداد مجرای اشکی تشکیل می دهد. علل بسیار متفاوتی برای مسدود شدن مجرای اشکی در بزرگسالان وجود دارد. به طور مثال، تصادفات و ضربات به بینی یکی از مهم ترین آنهاست. آسیب های پلک نیز از دیگر علل اختلال در مسیر تخلیه اشک هستند، اما یک علت مهم دیگر التهاب کانال تخلیه اشک است. به طور مثال فردی را که دچار سینوزیت مزمن است در نظر بگیرید. التهاب سینوس می تواند به طور مجاورتی به کانال تخلیه اشک سرایت کند و با ضخیم و ملتهب کردن دیواره آن، باعث انسدادش شود.

● مطب چشم پزشک

همان طور که از مطالب گفته شده مشخص است، اشک ریزش علل بسیار متفاوتی دارد. پس درمان هم بسته به نوع علت متفاوت خواهد بود. چشم پزشکان برای رسیدن به علت زمینه ای از روش های متفاوتی استفاده می کنند. مثل همه بیماری های دیگر، مرحله اول از یک مصاحبه و معاینه بالینی کامل تشکیل می شود اما گاهی اوقات پزشک صلاح می بیند که از روش های تشخیصی دیگری هم استفاده کند. به طور مثال، گاهی اوقات نوعی رنگ شیمیایی را به داخل چشم می ریزد و سرعت تخلیه رنگ را محاسبه می کند (این رنگ ها تلخ هستند و از بیمار درباره زمان احساس تلخی آن در گلو و دهان سوال پرسیده می شود.)

گاهی اوقات از روش های رادیولوژی و حتی ام.آر.آی هم می توان برای بررسی باز بودن یا بسته بودن وضعیت کانال اشک استفاده کرد، اما متاسفانه در کشور ما چندان مورد توجه قرار نگرفته اند. روشی که در حال حاضر در ایران بیشتر استفاده می شود، به کارگیری روش های پزشکی هسته ای یا اسکن مجاری اشکی است. در این روش ماده رادیواکتیو به داخل چشم چکانده می شود و سپس از طریق عکس برداری، سرعت تخلیه ماده رادیواکتیو به دقت محاسبه می شود که مبنای تشخیص را تشکیل می دهد.

● درمان

همان طور که پیش از این گفته شد، نوع درمان به علت زمینه ای بستگی دارد. گاهی اوقات عوامل محرک مثل آلرژی باید درمان شود که برای این درمان ها اغلب به تجویزهای دارویی و غیرجراحی نیاز است. گاهی نیز صبر و حوصله باعث ترمیم مشکلات می شود (به ویژه در بچه ها.) گاهی ترمیم پلک و تصحیح مژه ها نیاز است، اما در بعضی موارد هم باید کانال اشکی باز شود. برای باز کردن کانال اشکی در حال حاضر دو راه کلی وجود دارد.

یکی از این دو روش، در اصطلاح پزشکی پروبینگ نام دارد که مردم آن را با نام میل زدن می شناسند. در این روش، یک ابزار کوچک وارد مجرای اشکی می شود تا انسداد را برطرف و مسیر را باز کند. اما روش دوم انجام جراحی است که DCR نامیده می شود. به هر حال تصمیم گیری درباره نوع درمان و شیوه عمل تنها به وسیله یک چشم پزشک صورت می گیرد و بیماران باید بعد از عمل هم با وی در ارتباط باشند تا مراحل درمانی تحت پیگیری او ادامه پیدا کند.

● روی دیگر سکه

با اینکه وجود اشک و ترشح مداوم آن برای چشم کاملا ضروری و حیاتی است اما گاهی اوقات هم مشکل ساز و دردسر آفرین می شود. به طور طبیعی، اشک در گوشه خارجی پلک فوقانی و به وسیله غده ای به نام غده اشکی تولید و به درون چشم تخلیه می شود و در نهایت پس از عبور از روی چشم و شست و شوی آن، وارد کانالی به نام کانال بینی- اشکی می شود که مجرای آن در سمت داخلی چشم قرار دارد.در اصل سوراخ ورودی این کانال روی لبه داخلی پلک، کنار بینی واقع شده است. اشک از این نقطه به داخل کانال می رود و سپس درون بینی تخلیه می شود. در مرحله بعد از داخل بینی به حلق فرستاده می شود. حجم این انتقال و مایع به قدری اندک است که شما به طور عادی طی روز از این روند با اطلاع نمی شوید و آن را احساس نمی کنید اما زمانی که گریه می کنید به علت تحریکات عصبی تولید اشک زیاد می شود و متعاقبا میزان اشکی که به درون کانال و در نهایت بینی می رسد هم بیشتر می شود. در این حالت شما ورود اشک به داخل بینی را کاملا احساس می کنید و از این روند باخبر می شوید.