هفته ای برای زردها

ناقلان هپاتیتB در جامعه ایرانی حدود 3 درصدند و بر این اساس حدود یک میلیون و 400 هزار تا 2 میلیون نفر در کشور به ویروس هپاتیتB مبتلا هستند. همچنین 200 تا 300 هزار نفر نیز به هپاتیتC دچارند. 5 درصد افراد مبتلا به هپاتیت B ، هپاتیتD هم دارند که همراهی این دو ویروس در بدن یک فرد، شدت این بیماری را تشدید می کند. بسیاری هپاتیت را بلای قرن می دانند نه ایدز. هزینه های درمان این بیماری بسیار سنگین است و با این همه هزینه امید به بهبود هم در همه موارد وجود ندارد. از آن مهم تر این که می توان از این بیماری جلوگیری کرد و از طرف دیگر تنها غفلتی کوچک می تواند فرد را گرفتار هپاتیت کند. به همین دلیل و برای آموزش و پیشگیری از این بیماری هفته نخست آبان، هفته اطلاع رسانی هپاتیت نام گرفته است.

هپاتیت یکی از مشکلات عمده سلامت در جهان است. هپاتیت که در میان مردم به یرقان و زردی مشهور است با التهاب و تورم کبد همراه است. هپاتیت ویروسی است که بر اثر ویروس های مختلفی ایجاد و منجر به تورم و گاهی از بین رفتن کبد می شود. براساس آخرین برآوردهای سازمان بهداشت جهانی حدود 400 میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیتB هستند. از این رو هپاتیتB پس از بیماری های سل و مالاریا شایع ترین بیماری عفونی و مسری است. سالانه حدود 50 میلیون نفر به تعداد این افراد آلوده در دنیا افزوده می شود. همچنین حدود 200 میلیون نفر به ویروس هپاتیتC آلوده اند. در 102 کشور دنیا واکسیناسیون هپاتیتB انجام می شود که در بیش از 75 درصد موارد مانع از بروز ابتلای جدید در کشور می شود. تعداد کل مبتلایان به ویروس هپاتیتC در دنیا 170 میلیون نفر است و با توجه به این که رفتارهای خطرساز و اعتیاد تزریقی در دنیا روند رو به رشدی دارد، تعداد مبتلایان به این نوع هپاتیت نیز در حال افزایش است. در حال حاضر سه چهارم مردم دنیا در نواحی با شیوع بالای آلودگی هپاتیتB زندگی می کنند. حدود یک میلیون نفر در سال به سبب عوارض حاد عفونت هپاتیتB و همچنین عوارض مزمن نظیر سیروز و بدخیمی های کبدی می میرند.

● هپاتیت در انواع مختلف

هپاتیت تاکنون در 5 نوع A تاE شناخته شده است.در هپاتیت نوعA ویروس از طریق دستگاه گوارش فرد را آلوده می کند. حداکثر شیوع این بیماری بین سنین 15 تا 30 است. این ویروس براحتی در جامعه منتشر می شود. محتمل ترین راه سرایت راه مدفوعی دهانی از طریق تماس فردی است.

ویروس عامل هپاتیتB از طریق مایعات بدن، خون، مقاربت و در ماه های آخر حاملگی از مادر به جنین منتقل می شود. هپاتیتB در 5 تا 10 درصد مبتلایان تبدیل به حالت مزمن شده و گاهی منجر به سرطان کبد می شود. هپاتیتB در مردان شایع تر از زنان است. بیماری هپاتیتB در افرادی مانند بیماران تالاسمی و هموفیلی ها که به صورت مداوم خون و فرآورده های خونی دریافت می کنند، شایع تر است. بد نیست بدانید میزان سرایت ویروس هپاتیت B ، صد برابر ایذر است.

هپاتیت نوعC از راه های خون، فرآورده های خونی آلوده، تزریقات و ابزار آلوده و همچنین از مادر به جنین سرایت می کند. بیماری هپاتیتC برخلاف هپاتیتB بین 80تا 100درصد موارد به سوی مزمن شدن پیش می رود و تا زمانی که کبد را از بین ببرد، ادامه می یابد و به فرد بیمار حتما باید کبد پیوند زده شود. هپاتیتC در بین گروه های خاص مانند هموفیلی ها، تالاسمی ها و معتادان تزریقی شیوع بیشتری دارد. براساس آمار موجود 40 تا 50 درصد مبتلایان به هپاتیتC معتاد تزریقی هستند. تعدادی از بیماران هموفیلی بیماران تالاسمی (که قبل از سال 75 خون گرفته اند) و بیماران دیالیزی نیز به این بیماری مبتلا هستند. خالکوبی، استفاده از سرنگ مشترک در جمعیت روستایی و محیط های بسته نظیر سربازخانه ها و خوابگاه های دانشجویی از رفتارهای پرخطر در افزایش شیوع هپاتیتC محسوب می شوند.

ویروس هپاتیتD برای همانند سازی خود از ویروس هپاتیتB و امکانات سلول میزبان استفاده می کند. تقریبا 15 میلیون نفر در دنیا آلوده به ویروس هپاتیتD هستند. این ویروس مانند هپاتیتB از طریق مایعات بدن انتشار می یابد. هر دو ویروس با یک روش مشترک به سلول میزبان متصل می شوند. یک فرد ممکن است به عفونت توام هپاتیتB وD مبتلا شود. هپاتیتD در کودکان و افراد بالغ مبتلا به هپاتیتB ایجاد می شود.

هپاتیتE مانند هپاتیتA از طریق روده منتقل می شود. تمام راه های ممکن انتقال این نوع از ویروس هنوز مشخص نشده، اما راه مدفوعی دهانی یک راه انتقال قطعی است. اپیدمی هپاتیتE بیشتر در بزرگسالان روی می دهد.

ویروس هپاتیت می تواند برای سال ها به صورت نهفته در بدن باقی بماند و فرد به عنوان ناقل هپاتیت شناخته شود. ناقل هپاتیتی به کسانی گفته می شود که با وجود ویروس هپاتیت در خونشان بیش از 6 ماه حال عمومی خوبی داشته باشند و در بررسی آزمایشگاهی اختلال در کار کبد آنان مشاهده نشود. در چنین شرایطی ویروس به صورت مسالمت آمیز در داخل بدن وجود دارد، ولی به کبد آسیب نمی رساند. در ایران ناقلان هپاتیت B ، 3 درصد جمعیت را تشکیل می دهند.

هر چند ویروس های مختلفی می توانند عامل ابتلا به هپاتیت شوند، اما علایم بیماری در انواع مختلف، تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند. بیشتر مبتلایان علامت و شکایت مشخصی ندارند. اما در بعضی افراد این علایم به صورت بیماری آنفلوآنزا نمایان می شود که عبارتند از: بی اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد خفیف شکم. علایمی که کمتر دیده می شوند شامل ادرار پررنگ و زردی چشم ها و پوست است. تنها راه اطمینان از ابتلا به بیماری آزمایش خون است.

● مبارزه با هپاتیت

طی سال های اخیر در کشور تشخیص در مراحل اولیه، انجام بررسی های آزمایشگاهی، غربالگری و معاینه افراد مثبت همگی به تشخیص زودهنگام هپاتیتB منجر شده، بر این اساس تصور می شود که شیوع هپاتیت در کشور رو به افزایش باشد، در حالی که آمارهای کشوری حاکی از روند رو به کاهش هپاتیتB است. طی 3 سال اخیر وزارت بهداشت مبارزه جدی با هپاتیتC در بیماران خاص (تالاسمی و هموفیلی و همودیالیز) را آغاز کرده است. براین اساس از 2 سال گذشته در این طرح کشوری، 1135 نفر از بیماران خاص مبتلا به هپاتیت C تحت بهترین درمان های دنیا قرار گرفتند که حدود 620 نفر از آنها را بیماران تالاسمی تشکیل می دادند. ماحصل این امر کاهش 50 درصدی بار بیماری هپاتیتC در بیماران خاص است.

هپاتیت ویروسی است که بر اثر ویروس های مختلفی ایجاد و منجر به تورم و گاهی از بین رفتن کبد می شودکه در میان مردم به یرقان و زردی مشهور استاگر این موضوع دو سال بعد نیز ادامه یابد می توانیم ادعا کنیم 50 درصد دیگر بار این بیماری را در بیماران خاص کاهش داده ایم. این امر برای اولین بار در دنیا و با هدف تشخیص بیماران هپاتیتC در همودیالیز، تالاسمی و هموفیلی صورت گرفت.

امسال نیز با مساعدت وزارت بهداشت برای حدود 700 تا 750 نفر از بیماران خاص مبتلا به هپاتیتC درمان جدی آغاز خواهد شد که از این تعداد حدود 350 نفر را بیماران تالاسمی تشکیل می دهند. به این منظور مرکزی در نزدیکی داروخانه هلال احمر در نظر گرفته شده است. این مرکز مجهز به امکاناتی است که پس از گرفتن نمونه خون داروها از همان جا تهیه شود. همچنین پزشکان مجرب انتقال خون جذب این مرکز شده اند. تمام خدمات این مرکز نیز رایگان است. در این طرح اولویت با بیمارانی است که تاکنون درمان نشده اند و همچنین از عارضه های کمتری برخوردارند؛; به عنوان مثال دیابت یا مشکلات قلبی ندارند.

در دور قبلی این طرح برخی بیماران بودند که به درمان پاسخ مثبت نداده (20 تا 30 درصد مبتلایان نسبت به درمان مقاوم بوده اند) یا بیماری آنها بعد از مدتی مجددا عود کرده است. در طرح کنونی این بیماران نیز فراموش نشده اند و درمان در این موارد براساس یک پروتکل درمانی قوی تر انجام می شود.

در ایران استان های سیستان و بلوچستان و گلستان بیشترین میزان شیوع هپاتیت و استان های مرکزی نظیر استان تهران کمترین میزان شیوع را دارند. شیوع هپاتیتB نیز در بیماران دیالیزی از5/3درصد در 10 سال گذشته به 4/2 درصد در وضعیت کنونی رسیده است.

اقدامات مناسب در سال های پس از پیروزی انقلاب سبب شده تا میزان شیوع هپاتیتB از بیش از 5 درصد در سال های پیش از انقلاب به کمتر از14/2درصد در سال های اخیر برسد.

● باورهای غلط

زندگی با بیمار مبتلا به هپاتیت یکی از مهم ترین دغدغه های اطرافیان بیمار مبتلا به هپاتیت است. متاسفانه وجود باورهای غلط از یک سو و بی مبالاتی برخی از سوی دیگر، این موضوع را سخت تر نیز کرده است. بر خلاف تصور رایج ویروس هپاتیتB بر اثر صحبت کردن، دست دادن، روبوسی کردن یا در اماکنی مانند استخر منتقل نمی شود؛; اما از سوی دیگر ویروس این بیماری در خارج از بدن انسان در برابر حرارت، رطوبت و عوامل شیمیایی بسیار مقاوم است.

ویروس هپاتیت در دمای 20 درجه تا 15 سال، در دمای اتاق تا 6 ماه و در یک لیوان خشک تا 4 هفته زنده می ماند؛; اما پس از جوشاندن در 100 درجه سانتی گراد به مدت 5 دقیقه از بین می رود. این ویروس با مواد ضدعفونی کننده گلوتار آلدیید و کلروفر موفرمالین با غلظت یک در 4 هزار از بین می رود.

اگر در خانواده ای، فرد ناقل هپاتیت وجود داشته باشد، امکان انتقال بیماری به سایر افراد خانواده وجود دارد و نحوه انتقال از طریق ورود خون فرد ناقل هپاتیت به مخاط یا خون فرد سالم است. به عنوان مثال با عطسه کردن، ترشحات تنفسی فرد آلوده می تواند سبب انتقال بیماری شود و به همین علت هنگام عطسه کردن باید دهان با دستمال پوشانده شود.

زندگی با فرد مبتلا به هپاتیت، مثل زندگی با یک فرد عادی است با این تفاوت که در صورت رعایت نکردن بعضی نکات ساده، امکان انتقال بیماری وجود دارد، اما اگر راه های انتقال هپاتیت را بشناسیم و این نکات را رعایت کنیم، می توانیم با خیال راحت در کنار افراد بیمار زندگی کنیم. به عنوان مثال وسایل شخصی از قبیل حوله، تیغ، ناخن گیر، شانه و مسواک را که احتمال آلوده شدن آنها به خون و فرآورده های خونی وجود دارد، باید جدا کنیم. از سوی دیگر اگر بیمار به هپاتیتB مبتلا باشد، افراد خانواده می توانند با واکسیناسیون در برابر این نوع هپاتیت مصونیت پیدا کنند.

● هزینه های بالا

کسی که به هپاتیت مبتلا می شود، علاوه بر مشکلات جسمی و فشار روانی هزینه های بالایی را نیز باید متحمل شود. هزینه دارویی هپاتیتB مزمن شده سالانه 4 تا 5 میلیون تومان است که گاه چندین سال ادامه می یابد. هزینه درمان یک دوره یک ساله بیماری هپاتیتC بیش از 12 میلیون تومان برآورد می شود. هزینه درمان هر بیمار مبتلا به سیروز کبدی نیز سالانه 10 میلیون تومان است. اگر فرد نیازمند پیوند کبد شود، 200 تا 300 میلیون تومانی پیوند کبد در خارج از کشور است که این عمل در کشور با 50 میلیون تومان انجام می گیرد.

● پیشگیری

زدن واکسن هپاتیتB نقش موثری در کاهش تعداد مبتلایان به هپاتیتB دارد. در کشور ما نیز از سال 72 به بعد، تمام نوزادان واکسن هپاتیتB دریافت می کرده اند و متولدان 68 تا 72 نیز از سال گذشته این واکسن را دریافت کرده اند.

خوشبختانه تقریبا همه کودکان و نوجوانان زیر 12 سال علیه این بیماری واکسینه هستند و واکسیناسیون نوجوانان سنین بالاتر نیز از سال گذشته آغاز شده که قرار است تا پایان امسال همه 14 تا 18 ساله های کشور علیه این بیماری واکسینه شوند. البته این جدا از واکسیناسیون گروه های پرخطر جامعه مانند کادر پزشکی و خانواده بیماران مبتلا به هپاتیت است.

تاکنون واکسنی برای مقابله با ویروس هپاتیت ساخته نشده اما با رعایت نکات ساده بهداشتی، می توان خود را در برابر هپاتیت مصون کرد. استفاده از مواد ضد عفونی کننده مانند مایعات سفیدکننده و مواد کلردار برای 20دقیقه یا جوشاندن برای مدت 20 تا 30 دقیقه برای شستشوی لباس آغشته به خون آلوده شدگان ویروس هپاتیت C ، احتمال انتقال بیماری به فرد سالم را کاهش می دهد.

مبتلایان هپاتیت باید زخم و بریدگی پوستی را خودشان پانسمان کنند، خون، پلاسما و اعضای بدن یا بافت خود را به کسی اهدا نکنند و از سرنگ مشترک استفاده نکنند. از ریش تراش، مسواک، لوازم آرایشی و شخصی مشترک هم استفاده نکنند.