شروع سرما شیوع آنفلوآنزا

این روزها یکی از بیماری هایی که مردم درباره آن زیاد می پرسند موضوع آنفلوآنزا و راه های پیشگیری از این بیماری است. برخی نیز این بیماری را با سرماخوردگی اشتباه می گیرند. شما چقدر این بیماری را می شناسید؟ ...

آنفلوآنزا بیماری ویروسی حاد دستگاه تنفس است که با تب، سردرد، درد عضلانی، عرق، آبریزش بینی، گلو درد و سرفه تظاهر می کند. سرفه اغلب شدید است و برای مدتی ادامه می یابد ولی سایر نشانه های بیماری بعد از 2 تا 7 روز خود به خود بهبود پیدا می کند. شناسایی بیماری معمولا بر اساس مشخصات اپیدمیولوژیک آن صورت گرفته و موارد تک گیر آن را فقط با کمک روش های آزمایشگاهی می توان تشخیص داد.

آنفلوآنزا در افراد مختلف ممکن است از سایر بیماری های ویروسی دستگاه تنفس قابل تشخیص نباشد. اشکال بالینی بیماری متفاوت بوده و ممکن است نشانه هایی مثل سرماخوردگی، برونشیت و پنومونی ویروسی را نشان دهد. اختلالات دستگاه گوارش (تهوع، استفراغ و اسهال) نیز بروز می کند ولی در کودکان ممکن است همراه با نشانه های ریوی باشد. در همه گیری آنفلوآنزا با سوش های ویروسی (A(H1N1 و B در حدود 25 درصد کودکان در مدرسه ها مبتلا به عوارض گوارشی گشته اند.

● اپیدمیولوژی

آنفلوآنزا از نظر سرعت انتشار همه گیری ها، وسعت و تعداد مبتلایان و شدت عوارض آن حایز اهمیت است. در همه گیری های بزرگ شکل شدید یا کشنده بیماری بیشتر نزد سالمندان و افرادی که به دلیل عوارضی مزمن قلبی، ریوی، کلیوی، بیماری های متابولیک، کم خونی و یا نارسایی ایمنی ناتوان شده اند، مشاهده می شود.

آنفلوآنزا به اشکال جهان گیر، همه گیری های وسیع، کوچک، منطقه ای و تک گیر ایجاد می شود. در 100 سال گذشته جهانگیری های بیماری در سال های 1918، 1957 و 1968 اتفاق افتاده است. میزان حمله در همه گیری هایی که در اجتماعات بزرگ اتفاق می افتد معمولا بین 10 تا 20 درصد است، در حالی که در اجتماعات بسته مثل مدرسه های شبانه روزی و یا خانه های سالمندان به 50 درصد و بیشتر می رسد. همه گیری ها در مناطق معتدل بیشتر در زمستان و در نواحی گرمسیر بیشتر در ماه های بارانی سال اتفاق می افتد ولی این روند فصلی بروز همه گیری ها همواره ثابت نبوده و ممکن است موارد تک گیر و یا همه گیر بیماری در هر مکانی بدون ارتباط با فصل اتفاق افتد. گزارش نوترکیبی ویروسی بین سروتیپ های مختلف ویروس A در خوک و انسان، پرندگان وحشی و اهلی، اردک و بوقلمون داده شده است. ویروس های آنفلوآنزایی که جهان گیری های سال های 1918، 1957 و 1968 را به وجود آورده بودند دارای ژن های بسیار نزدیک به ژن ویروس آنفلوآنزای پرندگان بوده اند.

● عامل عفونت

سه نوع ویروس آنفلوآنزای A، B، C شناخته شده است. آنفلوآنزای تیپ A با زیرگونه های (H1N1, H2N2, H3N2) توانسته است که همه گیری ها و جهانگیری های بیماری را ایجاد نماید. تیپ B با میزان کمتری، مسوول ایجاد همه گیری های منطقه ای و یا گسترده و تیپ C در ایجاد موارد تک گیر و همه گیری های کوچک موضعی نقش داشته است. زیرگونه های آنفلوآنزا A بر اساس خصوصیات آنتی ژنیک گلیکوپروتیین های سطحی آنها، هماگلوتنین (H) و نورآمینیداز (N) طبقه بندی می شوند. موتاسیون مکرر ژن های گلیکوپروتیین های سطحی ویروس های آنفلوآنزای A، B به ایجاد تیپ های گوناگون منجر می شود که بر اساس منطقه جغرافیایی، شماره کشت و سال جداشدن شان نامگذاری می شوند.

ایجاد زیرگونه های کاملا جدید آنتی ژن در فواصل نامنظم و تنها برای ویروس های آنفلوآنزای A اتفاق می افتد و همین تیپ های ویروسی جدید هستند که جهان گیری های بیماری را به وجود می آورند. این ویروس ها نتیجه ترکیب غیرقابل پیش بینی آنتی ژن های ویروس های آنفلوآنزای انسان با ویروس های آنفلوآنزای خوکی یا پرندگان می باشند. تغییرات نسبتا جزیی آنتی ژنی در ویروس های A و B به طور دایم همه گیری های مکرر و منطقه ای را ایجاد می کند و باعث می گردد که سالیانه ترکیب واکسن آنفلوآنزا عوض شود.

● ترشح ویروس

ویروس را قبل از شروع بیماری (24 ساعت قبل) در ترشحات دستگاه تنفسی فرد آلوده می توان شناسایی نمود. به طور معمول ویروس بعد از 5 تا 10 روز در ترشحات ویروسی فرد آلوده قابل گزارش نیست.

● مخزن

انسان مخزن اولیه ویروس های آنفلوآنزای انسانی است. حیوانات پستاندار مثل خوک و پرندگان احتمالا به عنوان مخازن سروتیپ های ویروسی جدید برای انسان به دلیل نوترکیبی ژنتیکی ویروس های انسانی و حیوانی عمل می کنند. یک زیرگونه جدید ویروس آنفلوآنزا با آنتی ژن جدید می تواند از طریق ابتلای افرادی که فاقد ایمنی نسبت به آن هستند باعث ایجاد نگرانی های زیادی گردد.

● روش انتقال

مهم ترین راه انتقال ویروس در محیط های بسته پرجمعیت مثل اتوبوس از طریق هوا می باشد چون ویروس آنفلوآنزا ممکن است ساعت ها در شرایط سرد و رطوبت کم در محیط خارج زنده بماند. انتقال مستقیم ویروس از طریق ترشحات آلوده نیز می تواند صورت گیرد.

▪ دوره نهفتگی

این مدت کوتاه بوده و معمولا بین یک تا سه روز است.

▪ دوره واگیری

دفع ویروس احتمالا در بالغان بین 3 تا 5 روز بعد از بروز نشانه های بالینی بیماری و در کودکان تا هفت روز بعد از آن ادامه خواهد داشت.

● حساسیت و مقاومت

وقتی که یک زیرگونه جدید ویروسی ظاهر می شود تمام کودکان و بالغان، غیر از آنهایی که هنگام بروز همه گیری قبلی با ویروسی مشابه از نظر آنتی ژنتیک و یا نزدیک به آن آلوده شده اند، حساس خواهند بود. مصونیت تنها در مقابل همان سوش ویروسی که بیماری را ایجاد کرده به وجود می آید ولی دوام و قوام آن بستگی به دفعات آلودگی قبلی دارد. تزریق واکسن، آنتی بادی مربوط به ویروس های موجود در آن واکسن را ایجاد نموده و اگر شخص واکسینه شده تماس با سروتیپ مشابه سروتیپ های موجود در واکسن را داشته باشد، این واکسن برای او جنبه یک تزریق یادآور را پیدا خواهد کرد. در همه گیری ها میزان حمله در گروه های سنی مختلف منعکس کننده میزان کسب ایمنی آنها در تماس های قبلی با سوش ویروسی مشابه است و به این دلیل در اغلب این همه گیری ها بیشترین میزان بروز را کودکان سن مدرسه دارند.

● علایم بالینی

آنفلوآنزای بدون عارضه به طور مشخص با حمله ناگهانی علایم بعد از یک دوره کمون 1 تا 2 روزه شروع می شود. بسیاری از بیماران زمان شروع علایم را می توانند ذکر کنند. علایم عمومی غالب بوده و شامل تب، لرز، سردرد، درد عضلانی، بی حالی و بی اشتهایی می باشد. معمولا درد عضلانی یا سردرد بیشترین علامت مشکل ساز است و شدت آن مرتبط با اوج تب است. در کودکان درد عضلات ساق پا ممکن است به طور واضحی وجود داشته باشد. درد شدید در عضلات چشم می تواند با نگاه کردن به اطراف تشدید شود. علایم چشمی دیگر شامل ریزش اشک و سوزش چشم است. علایم عمومی معمولا به مدت سه روز باقی می مانند. علایم تنفسی شامل سرفه خشک، درد شدید گلو، انسداد و ترشح بینی است. همچنین خشونت صدا و خشکی یا ناراحتی گلو ممکن است وجود داشته باشد اما این علایم وقتی که علایم عمومی کمرنگ شوند، ظاهر شده و تا 3 تا 4 روز بعد از فروکش کردن تب باقی می مانند. سرفه اکثرا وجود داشته و از سخت ترین علایم بوده و ممکن است همراه با ناراحتی یا سوزش زیر جناق سینه باشد. بالغان مسن ممکن است فقط تب بالا، سستی و گیجی بدون شکایات تنفسی مشخص داشته باشند. به علاوه طیف گسترده ای از علایم در بالغان سالم وجود دارد. تب، یافته بالینی بسیار مهمی است ، تب معمولا به سرعت تا 8/37 تا 40 درجه سانتی گراد بالا رفته و اغلب به 41 درجه سانتی گراد می رسد و همراه با تشدید علایم عمومی است. تب معمولا مداوم بوده اما می تواند منقطع باشد. در روز دوم یا سوم بیماری افزایش درجه حرارت معمولا 5/0 تا 1 درجه کمتر از روز اول می باشد و به دنبال فروکش کردن تب، علایم عمومی کاهش می یابد. عموما دوره تب سه روز بوده اما ممکن است 4 تا 8 روز بعد از بین برود. در تعداد اندکی از بیماران، پیک دوم تب در روز 3 تا 4 اتفاق می افتد و به شکل منحنی تب دو مرحله ای است.

بیماری آنفلوآنزای نوع B ممکن است تا اندازه ای خفیف تر از بیماری آنفلوآنزای نوع A باشد. عفونت آنفلوآنزای نوع C وقتی که اتفاق می افتد به شکل سرماخوردگی بدون تب دیده می شود. در دو انتهای طیف سنی، تفاوت های فاحش در بروز آنفلوآنزا وجود دارد. خروسک همراه با عفونت ویروس آنفلوآنزا فقط در کودکان روی می دهد. در میان بالغان مسن، تب یافته بسیار شایع و ثابتی است، اگرچه شدت پاسخ به تب ممکن است کمتر از کودکان و بالغان جوان باشد. عوارض ریوی در بالغان مسن بسیار شایع تر از هر گروه سنی دیگری است.

بیماری آنفلوآنزای بدون عارضه به طور کلی یک بیماری خود محدودشونده است. بهبود به سرعت ایجاد می شود اما بسیاری از بیماران کاهش در قوای جسمانی یا انرژی را برای یک هفته یا بیشتر دارند.

● عوارض آنفلوآنزا

▪ عوارض ریوی: تظاهرات ریوی همراه با آنفلوآنزا شامل پنومونی، کروپ، تشدید بیماری ریوی مزمن و تکرار درگیری ریوی می باشد.

▪ عوارض غیرریوی آنفلوآنزا: شامل میوزیت و میوگلوبینوری، عوارض قلبی، نشانگان شوک توکسیک، عوارض سیستم عصبی مرکزی، نشانگان ری (Reye) است.

● تشخیص

جداسازی ویروس یا بررسی آنتی ژنی های ویروسی در ترشحات تنفسی در هنگام استقرار بیماری در مرحله حاد بهترین تکنیک تشخیصی می باشد. ویروس همچنین به وسیله نمونه های تهیه شده از سواب بینی، سواب گلو، شستشوی بینی یا نمونه های بینی و گلو به طور اولیه جدا می شود.

تست های سرولوژی برای تایید تشخیص گذشته نگر عفونت آنفلوآنزا به کار می روند (جهت انجام این تست ها احتیاج به دو نمونه یک نمونه دوران حاد بیماری و یک نمونه دوران نقاهت به فاصله 10 تا 20 روز می باشد).

● پیشگیری

▪ استفاده از واکسن

▪ استفاده از داروهای ضدویروسی

▪ رعایت اصول بهداشت فردی

▪ جلوگیری از انتشار بیماری

● واکسن آنفلوآنزا

واکسن آنفلوآنزا بیش از 60 سال است که در دسترس می باشد. تجربیات گسترده طی این مدت ایمنی و اثربخشی آن را به خوبی توصیف نموده است. در جمعیتی که در معرض خطر عوارض شدید بیماری است اثر واکسیناسیون در کاهش بستری شدن و مرگ بیماران شناخته شده است.

آنتی بادی تولید شده در بدن در مقابل یک نوع یا زیرگونه آنفلوآنزا در مقابل سایر انواع و زیرگونه ها اثر محافظتی ندارد و واکسن سالیانه بر اساس سوش های غالب شناخته شده همان سال (سه نوع زیرگونه وسوش شایع در همان سال) تهیه می گردد و بنابراین ذخیره واکسن برای چند سال، علمی و منطقی نمی باشد.

تهیه واکسن سالیانه محدود بوده و در همه نقاط دنیا به یک اندازه در دسترس نمی باشد. دو نوع واکسن شامل ویروس های کشته شده یا غیرفعال و ویروس های زنده ضعیف شده در دسترس می باشد.

واکسن هایی که به خوبی با سوش های شایع هماهنگی داشته باشند، در افراد سالم 70 تا 90 درصد در پیشگیری از بیماری موثر می باشند. همچنین موارد بستری ناشی از آنفلوآنزا را تا 50 درصد کاهش می دهد.

زمان ایده آل برای واکسیناسیون در نیمکره شمالی از شهریور تا نیمه مهر می باشد و در نیمکره جنوبی از نیمه خرداد تا نیمه مهر است. به طور متوسط حدود دو هفته طول می کشد تا پاسخ محافظتی آنتی بادی پس از واکسیناسیون در بدن حاصل شود.

● چگونه آنفلوآنزا را از سرماخوردگی افتراق بدهیم؟

▪ علایم بالینی/ آنفلوآنزا/ سرماخوردگی

ـ علایم پیش درآمد/ ندارد/ یک روز یا بیشتر

ـ شروع/ ناگهانی/ تدریجی

ـ تب/ 3/38 تا 39 درجه سانتی گراد/ در بالغان نادر

ـ سردرد/ ممکن است شدید باشد/ سردرد نادر

ـ درد عضلانی/ معمولا وجود دارد و اغلب شدید/ متوسط

ـ خستگی مفرط/ معمولا وجود دارد/هرگز

ـ خستگی/ضعف/ ممکن است بیشتر از دو هفته باشد/ متوسط

ـ ناراحتی گلو/ شایع/ گاهی/ اغلب

ـ عطسه/ گاهگاهی/ معمولا وجود دارد

ـ التهاب بینی/ گاهگاهی/ معمولا وجود دارد

ـ سرفه/ معمولا وجود دارد و خشک/ متوسط و منقطع/ مزاحم