● مقدمه
مولتیپل اسکروز یا MS بیماری التهاب ماده سفید دستگاه عصبی مرکزی می باشد که سیر رفت و برگشتی دارد. التهاب ماده سفید موجب خروج سلول های التهابی و مایع از عروق خونی موجود در ماده سفید مغز و نخاع شده و سبب تخریب میلین می گرددکه پیامد این پدیده آن است که انتقال پیام های عصبی در طول الیاف عصبی در محل هایی که التهاب واقع شده به سختی انجام می شود.
● همه گیرشناسی
انتشار جغرافیایی ام. اس یکنواخت نیست، این بیماری بیشتر در مناطق معتدل و سرد پیش می آید و در مناطق با آب و هوای گرم و استوایی نادر است. مهاجرت از مناطق با شیوع بیشتر به مناطق با شیوع کمتر و بلعکس در میزان شیوع ام. اس نقش دارد. ام. اس در نژاد سفید پوست شایع تر است.
● سبب شناسی
علت بیماری ام. اس هنوز ناشناخته است ولی موارد زیر را در ایجاد بیماری دخیل می دانند:
استعداد نژادی، نقش سیستم ایمنی، نقش ارث و فاکتور های ژنتیکی، نقش ویروس ها، نقش استرس های روحی، نقش سن(بیشترین سن ابتلاء به ام. اس در دهه 2 تا 4 عمر است) و جنس(ام. اس در زنان 3 برابر شایع تر از مردان رخ می دهد).
● علایم و نشانه ها
بیماری ام.اس یکی از بیماری هایی است که تنوع در علایم آن وجود دارد و بروز نشانه های بالینی در همه مبتلایان به ام. اس یکسان نیست و نوع، شدت و زمان بروز آن متفاوت است، مثلاً; یک بیمار به صورت خواب رفتگی و سوزن سوزن شدن یک عضو و بیمار دیگر با تاری دید مراجعه می کند. بروز علایم بالینی در ام. اس بسته به محل ضایعه در سیستم عصبی مرکزی دارد که بر اساس آن نشانه های ام. اس را می توان به علایم حرکتی، حسی، بینایی، مخچه ای، ساقه مغز و علایم روحی روانی و شناختی و علایم دستگاه خودکار بدن تقسیم کرد.
▪ علایم حرکتی
به صورت ضعف و بی قوتی اندام هاست.
▪ علایم حسی
به صورت کاهش حس یا احساس سوزن سوزن شدن یا کرختی در اندام می باشد.
▪ علایم بینایی
به صورت تاری دید، دو بینی و اختلال میدان بینایی کاهش دید ممکن است یک طرفه یا دو طرفه باشد.
▪ علایم مخچه ای
بـه صورت لـرزش شدید، حرکات لرزشی در چشم ها(نیستاگوموس)، اختلال تکلـم، بی مهارتـی در انجــام
حرکات پیچیده و اختلال تعادل.
▪ علایم ساقه مغز و اعصاب جمجمه ای
این علایم عبارتند از دو بینی، اختلال تکلم، سرگیجه، بی حسی صورت، درد های برق آسای خنجر مانند در تنه عصب سه قلو در ناحیه صورت (نورالژی عصب سه قلو).
علایم درگیری دستگاه خودکار
ناشی از درگیری مثانه، روده و عملکرد جنسی به صورت تکرر ادرار، شب ادراری، بی اختیاری ادرار و احتباس ادرار، فوریت در دفع مدفوع، یبوست، بی اختیاری مدفوع، ناتوانی جنسی و اختلال در نعوظ آلت.
علایم روحی روانی و شناختی
عبارتند از افسردگی، حالت سرخوشی، اختلال حافظه.
● تشخیص های افتراقی ام. اس
ام. اس با بیماری های زیر ممکن است اشتباه شود:
- بیماری های با ضایعات متعدد در سیستم عصبی مرکزی مانند واسکولیت ها(لوپوس و سندروم آنتی فسفولیپید آنتی بادی)
- ایدز
- کمبود ویتامین B12
- تومورها و ناهنجاریهای عروقی مغز و ساقه مغز و نخاع
در بیماری ام. اس علایم حالت رفت و برگشتی و عود و بهبود دارند. ام. اس یک بیماری کشنده نیست و بسیاری از بیماران ناتوانی عمده ای نداشته و قادر به فعالیت روزانه و زندگی طبیعی خود هستند.
● روش های تشخیص در ام. اس
ام. اس بر اساس شرح حال، علایم و نشانه های بیمار، معاینه عصبی و آزمایشات تشخیصی مانند MRI مغز و نخاع، بررسی مایع مغزی نخاعی، پتانسیل فراخوانده بنیان (VEP) تشخیص داده می شود.
عوامل تشدید کننده ام. اس عبارتند از
ـ خستگی،
ـ گرما
ـ استرس های روحی
● درمان بیماری ام. اس
در حال حاضر برای ام. اس درمان قطعی وجود ندارد:
1) درمان در مرحله حاد با تزریق وریدی کورتیکو استرویید
2) درمان های پیشگیری کننده با داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی مانند اینترفرون ها و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی جهت متوقف ساختن سیر بیماری
3) درمان های علامتی مانند درمان خستگی، درد و سوزن سوزن شدن اندام، علایم ادراری، سفتی اندام ها، لرزش، اختلالات خواب، افسردگی و غیره در جهت کاهش علایم ناتوان کننده بیماری.
ازدواج، حاملگی، شغل، رانندگی، ورزش، رژیم غذایی
بیماران مبتلا به ام. اس در صورت نداشتن ناتوانی شدید حرکتی مجاز به ازدواج و بچه دار شدن می باشند. فرد مبتلا به ام. اس بایستی جنبه های شغلی خود را با شرایط جسمی اش منطبق نماید و متناسب با میزان ناتوانی بدنی شغل مناسب انتخاب نماید و در صورت نداشتن اختلالات بینایی، حرکتی، تعادلی و شناختی می تواند رانندگی نماید. فعالیت های فیزیکی شدید و خستگی مفرط و استرس روحی می توانند در تشدید علایم ام. اس مؤ;ثر باشند. رژیم غذایی خاص در ام. اس وجود ندارد، بیماران با اختلال حرکتی شدید باید از چاقی بپرهیزند. مبتلایان به ام. اس بایستی بر اساس توانایی های خویش یک برنامه ورزشی مناسب انتخاب کنند.
تطابق، سازگاری و کنارآمدن بیمار با بیماری، نقش اطرافیان و نحوه برخورد فامیل نزدیک بیمار
فرد مبتلا به ام. اس بایستی بیماری اش را بپذیرد و با تعدیل نمودن شرایظ زندگی، تحصیل و شغل به زندگی اش ادامه دهد و از آنجا که بیماری ام. اس یک بیماری مزمن با سیر غیر قابل پیش بینی است، فرد مبتلا به ام. اس نیاز به حمایت روحی روانی از طرف خانواده و همسر دارد. نقش اطرافیان در برقراری آرامش روحی بیمار مبتلا به ام. اس مهم است. با یک برنامه ریزی ساده می توان تا حد زیادی از استرس های روانی دوری کرد تا خود را یک فرد بیمار و ناتوان نبیند.
نویسنده دکتر احمد چیت ساز دانشیار گروه اعصاب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
مجله الکترونیکی هوم www e hoom com