سینوزیت نام آشنایی است. هرچند کاربرد نامناسب و نادرست این واژه کم نیست و بسیاری از علایم و نشانه ها به طور اشتباه به سینوزیت نسبت داده می شود، باید گفت این بیماری بسیار شایع است و در اکثر بیمارانی که از گرفتگی بینی، ترشح پشت حلق و احساس درد یا پری در سر و صورت شکایت دارند، ردپایی از آن را می توان یافت. واقعیت این است که سینوزیت از آنچه اکثر مردم یا حتی پزشکان تصور می کنند، هم شایع تر است.
● سینوزیت چیست
از آنجا که پوشش داخلی بینی (که مخاط بینی نامیده می شود) در امتداد و متصل به پوشش داخلی سینوس های اطراف بینی است، هر پدیده یی که مخاط بینی را درگیر کند، به صورت بالقوه امکان درگیر کردن سینوس های اطراف بینی را نیز دارد. بنابراین هر حمله سرماخوردگی ویروسی که با علایم مربوط به بینی نظیر آبریزش بینی و عطسه تظاهر پیدا می کند، در واقع در همان زمان با مبتلا کردن پوشش سینوس ها باعث سینوزیت هم شده است. در بسیاری از موارد، این نوع سینوزیت حاد همراه با سایر علایم سرماخوردگی ظرف چند روز به تدریج تخفیف یافته و از بین می رود. ولی گاهی اوقات، التهاب ویروسی بینی و سینوس ها، منجر به فراهم آمدن زمینه یی برای رشد و تکثیر باکتری ها در فضای سینوس ها می شود. در این موارد است که سینوزیت حاد چرکی رخ می دهد.
سینوزیت حاد ممکن است به صورت خودبه خود یا با تجویز داروی آنتی بیوتیکی مناسب بهبود یابد و اثری از آن باقی نماند. در عین حال در گروهی از بیماران، سینوزیت به سادگی برطرف نشده و باقی می ماند که در این صورت ممکن است به سینوزیت مزمن تبدیل شود.
عوامل متعددی وجود دارند که می توانند مانع بهبود سینوزیت حاد شده و پیشرفت آن به سمت سینوزیت مزمن را باعث شوند. مهم ترین این عوامل، اختلالات ساختاری بینی و سینوس ها است. در حالت عادی، سینوس ها از طریق منافذ بسیار باریکی با فضای داخل بینی در ارتباط هستند. از طریق همین منافذ است که ترشحات داخل سینوس ها به داخل فضای بینی تخلیه شده و هوا از بینی به داخل سینوس ها هدایت می شود. در صورتی که به علت اختلالات ساختاری بینی این منافذ بسته یا تنگ تر از حالت عادی باشند، متعاقب بروز سینوزیت حاد، ترشحات داخل سینوس به درستی تخلیه نمی شود و هوا نیز به داخل آنها راه نمی یابد. به این ترتیب عفونت در سینوس باقی می ماند و مزمن می شود. انحراف تیغه میانی بینی و وجود سینوس ها و فضاهای هوایی اضافی یا بزرگ تر از حد معمول، از عوامل شایعی هستند که می توانند منجر به تنگ شدن منافذ سینوس ها شوند.
در گروهی از بیماران، حتی در صورتی که اختلال ساختاری وجود نداشته باشد هم سینوزیت مزمن ایجاد می شود. در این افراد معمولاً; اختلال اولیه در پوشش یا مخاط داخل بینی و سینوس ها است و بروز سینوزیت مزمن ارتباطی با عفونت های قبلی بینی و سینوس ها ندارد. هر عاملی که منجر به اختلال در تخلیه ترشحات یا بروز التهاب غیرمعمول در مخاط بینی و سینوس ها شود، می تواند علتی برای ایجاد سینوزیت مزمن باشد. مخاط بینی و سینوس ها دارای سلول هایی است که در سطح خود دارای زواید متحرک بسیار کوچکی تحت عنوان مژک هستند. حرکت این مژک ها، منجر به دفع ترشحات و آلودگی ها می شود. اختلال حرکت مژک ها به تجمع ترشحات، التهاب و پیدایش سینوزیت مزمن می انجامد.
برخی از افراد واکنش های التهابی غیرطبیعی دارند. در این دسته از بیماران فرآیندهای دفاعی بدن از حالت طبیعی خارج شده و گاهی منجر به بروز التهاب در بینی و سینوس ها می شوند. در بسیاری از موارد واکنش مخاط بینی و سینوس ها به التهاب و تجمع ترشحات به صورت ایجاد پولیپ است. پولیپ ها در واقع بخش هایی از مخاط هستند که به صورت غیرطبیعی متورم و ضخیم شده است. این پولیپ ها مسیر عبور هوا در بینی و منافذ و فضای داخلی سینوس ها را بیش از پیش مسدود می کنند و سبب تشدید علایم و نشانه های بیماری می شوند.
سینوزیت مزمن با برخی از بیماری ها همراهی دارد. به عنوان مثال ارتباط آن با بیماری آسم کاملاً; شناخته شده است. در برخی از بیماران، آسم، سینوزیت مزمن همراه با پولیپ و حساسیت غیرطبیعی به آسپرین و داروهای شبیه آن به صورت همزمان مشاهده می شود. جالب اینجاست که در بسیاری از مواقع درمان سینوزیت و حذف پولیپ ها، منجر به تخفیف آسم نیز می شود.
● علایم و نشانه ها
علایم و نشانه های سینوزیت به نوع آن و مدت زمانی که در سینوس ها استقرار یافته است، بستگی دارد. اکثر بیماران از گرفتگی بینی شکایت دارند که ممکن است به صورت گهگاه یا دایمی رخ دهد. در مواردی که سینوزیت همراه پولیپ بینی است، معمولاً; گرفتگی بینی شدید و دایمی است.
وجود ترشح در پشت بینی و حلق نیز شکایتی است که بسیاری از بیماران آن را ذکر می کنند. هر چند این پدیده مختص سینوزیت نیست، ولی در بسیاری از موارد همراه با آن دیده می شود. برخی از بیماران از احساس پری صورت و پشت چشم ها شاکی هستند و گروهی دیگر سردرد را نیز ذکر می کنند. البته واقعیت این است که برخلاف تصور عمومی، سینوزیت از علل شایع سردرد محسوب نمی شود.
تشخیص سینوزیت، با شرح حال و بررسی سوابق بیمار مطرح و با معاینه بینی و مشاهده نشانه های بیماری تایید می شود. امروزه آندوسکوپ های بینی و سینوس در دسترس هستند که با استفاده از آنها می توان مناطق مختلف بینی و سینوس ها (که با روش های قدیمی به صورت سرپایی و بدون بیهوشی قابل مشاهده نبودند) را بررسی و معاینه کرد. روش های مختلف تصویربرداری خصوصاً; سی تی اسکن در تشخیص و پیگیری بیماران مبتلا به سینوزیت، کمک غیرقابل انکاری به متخصصان گوش، حلق و بینی کرده اند.
● نحوه درمان
درمان سینوزیت مانند اکثر بیماری های دیگر، برطرف کردن علل زمینه ساز آن است. استفاده از آنتی بیوتیک های مناسب، یکی از ارکان اصلی درمان است. با توجه به اینکه باکتری ها و سایر اجرام ایجادکننده انواع مختلف سینوزیت تا حدود زیادی شناخته شده هستند، اکثراً; امکان تجویز آنتی بیوتیک مناسب پس از ارزیابی و تشخیص بیماری وجود دارد. گاهی لازم است همراه با آنتی بیوتیک خوراکی، از اسپری های ضدالتهاب بینی و شست وشوی بینی نیز کمک گرفت. در سینوزیت های چرکی حاد مخصوصاً; انواعی که سینوس های پیشانی را درگیر کرده اند، به علت احتمال بالای بروز عوارض، ممکن است بستری در بیمارستان و دریافت آنتی بیوتیک داخل وریدی لازم باشد. در بیماران مبتلا به پولیپ بینی در بسیاری از موارد، از داروهای ضدالتهابی استروییدی به صورت خوراکی یا تزریقی البته به میزان و مدت محدود استفاده می شود.
در مواردی که بیماری به دارو پاسخ نمی دهد، اقدامات جراحی مورد توجه قرار می گیرند. امروزه جراحی با کمک آندوسکوپ بینی که اصطلاحاً; جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس نامیده می شود، جای اغلب روش های قدیمی تر را گرفته است. با این روش بدون اینکه برشی روی بینی، صورت یا داخل دهان داده شود، با کمک آندوسکوپ از طریق سوراخ های بینی، سینوس های مختلف بررسی شده و مشکلات آنها تشخیص داده شده و برطرف می شود. به این ترتیب اقدامات وسیعی که سابقاً; با صرف وقت و هزینه زیاد و با برش مناطق مختلف پوست و مخاط صورت می گرفتند، امروزه در دستان متخصصان جراحی بینی، با سرعت و دقت بیشتر و با درد و ناراحتی کمتر انجام می شوند.
دکتر نوید احمدی روزبهانی
روزنامه اعتماد www etemaad ir