سکوت استخوان ها همیشه از رضایت نیست

آن طور که می گویند لقبش بیماری خاموش یا بیماری بی سروصداست. خیلی ها آن را به اسم پوکی استخوان می شناسند. بیماری ای که اغلب پس از پیشرفت بسیار شناخته می شود و علامت خاصی ندارد. استیوپروز یا همان پوکی استخوان عبارت از حالتی است که در اثر تخریب بافت استخوانی، توده استخوان کاهش می یابد وغالبا به شکستگی استخوان منجر می شود. توده استخوانی هر فرد معمولا در 30 تا 35سالگی به بیشترین میزان خود می رسد و پس از آن، کم شدن توده استخوانی به صورت یک روند طبیعی آغاز می شودو در واقع با افزایش سن، مقدار استخوانی که تخریب می شود، بیشتر از مقداری است که ساخته می شود. اگر بتوانیم ساختمان داخلی بافت استخوانی را با میکروسکوپ ببینیم، درحالت طبیعی شبیه کندوی زنبورعسل است که با تخریب بافت استخوانی در این کندو اندازه فضاهای خالی بزرگ تر و به عبارتی پوک تر می شود و به این ترتیب، استخوان ها به خصوص درناحیه سر استخوان ران (که درگودی استخوان لگن جا دارد)، ستون مهره ها و مچ دست نازک و شکننده می شوند.

پوکی استخوان درحال حاضر از بیماری های شایع قرن حاضر است که متاسفانه به علت تغییر عادات غذایی مردم و گرایش به سمت مصرف غذاهای آماده از روند روبه رشدی برخوردار است. شروع بیماری پوکی استخوان از 35سالگی است و حدود نیمی از زنان بالاتر از 45سال و 90درصد زنان بالاتر از 75سال، به پوکی استخوان مبتلا می شوند و به طور تقریبی از هر سه زن، یک نفر و از هر 12مرد یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می شود که این امر در سال منجر به بروز ده ها هزار شکستگی ناتوان کننده در مبتلایان می شود. دکتر ازغدی، ارتوپد با بیان این که حدود 5درصد جمعیت 20 تا 70 سال ایران به پوکی استخوان در ستون فقرات مبتلا هستند می گوید: این درحالی است که در اثر ابتلا به این بیماری، استخوان ها بدون هیچ علامتی پوک می شود و وقتی علایم درد و شکستگی بروز می کند که بیماری در مرحله پیشرفته قرار دارد. وی ادامه می دهد: بعضی مواقع، وجود برخی بیماری ها مثل پرکاری تیرویید، کم کاری غدد جنسی، آرتریت روماتویید، یا مصرف بعضی از داروها مثل کورتون و لووتیروکسین باعث پوکی استخوان ها می شود.

● پوکی استخوان در زنان

در زنان پوکی استخوان چهاربرابر مردان دیده می شود. دکتر آل شهیدی متخصص غدد در گفت وگو با ما درباره پوکی استخوان در زنان می گوید در سال های بعد از یایسگی و مخصوصا در سال های اول، معمولا حجم توده استخوانی با سرعت زیاد کاهش می یابد و سپس این سرعت کم می شود ولی روند پوکی استخوان ادامه می یابد. زنان و مخصوصا آن ها که بیشتر از 60سال سن دارند بیشترین مبتلایان به پوکی استخوان را تشکیل می دهند. در مردان با افزایش سن، کاهش ناگهانی و عمده هورمون های جنسی، چنان که در زنان اتفاق می افتد، پیش نمی آید. کاهش تراکم و قدرت استخوان در آن ها خیلی آهسته تر اتفاق می افتد. اما در 65 تا 70سالگی زنان و مردان با یک سرعت دچار پوکی استخوان می شوند. براساس گفته های دکتر آل شهیدی، زنان در 75 سالگی به طور متوسط 25درصد حجم استخوان های متراکم و 40درصد حجم استخوان های اسفنجی شان را از دست می دهند و به طور کلی 84درصد زنان بالای 80سال دچار پوکی استخوان می شوند.

● پوکی استخوان و علایم

در مراحل اولیه بروز پوکی استخوان، علایم آن به ندرت ظاهر می شود، که این ظاهرنشدن علایم تشخیص بیماری را دشوار می کند. دکتر ازغدی درمورد علایم پوکی استخوان می گوید: شکستگی خود به خود یا با کمترین ضربه بر استخوان ها و به خصوص در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره ها از اولین علایم است. از دیگر علایم هم می توان به کمردرد شدید در نقطه ای خاص که نشانه شکستگی است، قوز پشت که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می شود، کوتاه شدن و به اعتقاد برخی از محققان افتادن دندان ها در سال های بالا اشاره کرد. از نمونه های شکستگی های خود به خودی این است که گاهی یک روز که فرد خم می شود تا ساک خرید روزانه اش را بردارد و به خرید برود، دردی شدید در پهلویش احساس می کند و بعد متوجه می شود که دنده اش شکسته است. وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیف مثل خم شدن به جلو، بلندکردن جاروبرقی، عطسه یا سرفه کردن، می تواند باعث شکستگی مهره شود، شکستگی های ناحیه لگن هم معمولا در اثر افتادن یا سقوط کردن فرد رخ می دهد. این شکستگی ها از دیگر شکستگی ها خطرناک تر است زیرا می تواند حتی خطر مرگ را به دنبال داشته باشد.

نیمی از افرادی هم که زنده می مانند معمولا تا آخر عمر علیل هستند به طوری که نمی توانند بدون مراقبت دایمی آشنا یا پرستار زندگی کنند. آن ها برای همه عمر به عصا یا چهارپایه های مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نیازمندند. کوتاه شدن قد نیز به طور طبیعی با افزایش سن ایجاد می شود، ولی چنان چه کاهش قد بیش از 5/2سانتی متر، نسبت به قد سن 20سالگی فرد باشد، ممکن است اولین علامت پوکی استخوان باشد. به خاطر داشته باشید که ممکن است هیچ علامتی مشاهده نشود ولی به پوکی استخوان دچار شده باشید و تنها عاملی که می تواند به شما کمک کند، پیش گیری و کنترل مرتب وضعیت استخوان هاست.

● پیش گیری قبل از درمان

افرادی که دچار بیماری های استخوانی شده اند، به خوبی به اهمیت پیش گیری در این بیماری ها واقف هستند. البته سایر افراد هم می توانند بدون این که این مشکلات را تجربه کنند با به کارگیری توصیه های کارشناسان از سلامت لازم برخوردار شوند. دکتر آل شهیدی با اشاره به تاثیر پیش گیری در دو محدوده سنی زیر 20سال و بالای 50سال می گوید: در این دو دوره سنی، ورزش متناسب سن، مصرف لبنیات کافی و ویتامین D و Ca و نیز ترک سیگار می تواند از بروز پوکی استخوان پیش گیری کند.به خاطر داشته باشید که کلسیم، استخوان ها را قدرتمند می کند و اگر ما به قدر کافی کلسیم مصرف نکنیم بدن مان سلول های استخوانی را تخریب می کند تا کلسیم مورد نیاز خود را از آن ها به دست آورد. پس مصرف کلسیم را هم فراموش نکنید.دکتر ازغدی توجه به نکات ذیل را در پیش گیری از حوادث ناشی از پوکی استخوان موثر می داند:

1) افراد مسن برای راه رفتن و تردد، طوری آموزش ببینند که احتمال سقوط و زمین خوردن آن ها کم شود.

2) عوامل غیرایمنی که در محیط زندگی افراد مسن وجود دارد و می تواند زمینه شکستگی را فراهم کند، حذف شود. به عنوان مثال لبه های فرش یا قالیچه نباید طوری باشد که فرد پایش گیر کند و یا سیم های بلند تلویزیون، تلفن و... نباید در محیط منزل رها شده باشد.

3) هنگام شب نباید مسیری که فرد مسن احتمال رفت و آمد دارد، تاریک باشد و وجود نور مختصری در فضای منزل ضروری است.

4) فرد مسن زمانی که بیدار می شود و قصد بلند شدن دارد حتما باید چند لحظه ای مکث کند و سپس بلند شود تا دچار فقدان تعادل نشود.

5) تلفن باید برای افراد مسن در دسترس باشد.

6) ورزش با افزایش قدرت عضلات، احتمال سقوط را کم می کند و برای افراد مسن بنا به وضعیتشان ضروری است.

7) مشکلات چشمی که دید را در افراد مسن مختل می کند باید درمان شود تا موجب سقوط و افتادن آن ها شود.

8) تغذیه مناسب همراه با مصرف روزانه کلسیم به میزان 1500 میلی گرم و 400 واحد ویتامین D. این مواد مغذی را می توانید در کشک، لبنیات، مغز دانه ها و... بیابید.

9) مراجعه مرتب به پزشک برای بررسی وضعیت تراکم استخوان حداقل سالی دوبار از موارد بسیار مهم است که باید به آن توجه شود.