التهاب در کوچه بن بست

در ابتدای روده بزرگ یک زایده کرمی شکل کوچک قرار دارد که چسبیده است به قسمت پشتی سکوم (یک سوم ابتدایی روده بزرگ). نام این زایده آپاندیس است.

آپاندیس در لاتین به معنی ضمیمه است و در واقع این زایده کرمی شکل به روده بزرگ ضمیمه شده است. ساختار آپاندیس تقریبا شبیه بقیه روده بزرگ است. آپاندیس یک لوله توخالی نازک است که حداکثر 10 سانتیمتر طول دارد. در جدار آن عضلاتی شبیه عضلات روده بزرگ دیده می شود، اما تفاوت آن با روده بزرگ این است که دیواره این لوله پر از سلول های لنفاوی است. اگر چه هنوز عملکرد اصلی آپاندیس و فایده آن برای بدن مشخص نشده است، اما حدس زده می شود به خاطر همین بافت لنفاوی زیاد، آپاندیس در سیستم ایمنی بدن نقش داشته باشد و تولید آنتی بادی کند. سطح داخلی آپاندیس هم مثل بقیه لوله گوارش از سلول هایی پوشیده شده است که ترشح مخاطی دارند و این ترشح مخاطی به آرامی از دهانه باز آپاندیس به داخل روده جریان پیدا می کند. در واقع آپاندیس یک کوچه باریک بن بست با عملکردی نامشخص در طول مسیر چندین متری لوله گوارش است که گاهی اوقات دردسرساز می شود.

● آپاندیسیت چیست؟

مثل بقیه مسایل آپاندیس، هنوز علت التهاب و بیماری های آن هم دقیقا مشخص نیست، اما مسایل مختلفی تاکنون به عنوان مقدمه آپاندیسیت یا همان التهاب آپاندیس شناخته شده اند. در واقع در اکثر اوقات آپاندیسیت زمانی اتفاق می افتد که دهانه آپاندیس به روده بزرگ بسته شود. وقتی دهانه بسته می شود باکتری هایی که به طور طبیعی در روده ها وجود دارند پشت این دهانه بسته محبوس می شوند و شروع به تکثیر می کنند و با افزایش تعداد این باکتری ها آنها به جداره آپاندیس حمله می کنند و باعث می شوند سیستم ایمنی بدن به این حمله پاسخ دهد. پاسخ سیستم ایمنی همان چیزی است که التهاب نامیده می شود و به وجود آمدن التهاب در آپاندیس و محیط اطراف آن در شکم علایم بیماری را به وجود می آورد.

بسته شدن دهانه آپاندیس در اثر اتفاقات زیادی ممکن است ایجاد شود، ممکن است به خاطر غلیظ شدن ترشح مخاطی و یا زیاد شدن آن، جلوی دهانه بسته شود و ترشحات سفت شوند و مانع خروج باکتری ها شوند، احتمال دیگر این است که در اثر یک عفونت سراسری در بدن و یا به علت ناشناخته دیگری، بافت لنفاوی آپاندیس شروع به تکثیر کند و متورم شود و این تورم دهانه ورودی آپاندیس را ببندد. گاهی نیز این تورم در اثر حمله خود باکتری های روده به آپاندیس اتفاق می افتد.

بسته شدن در اثر تجمع مواد دفعی روده، اجسام خارجی که در دستگاه گوارش هضم نشده اند و حتی کرم ها و انگل های روده گوارش هم می توانند جزو علت های انسداد دهانه آپاندیس و مقدمه آپاندیسیت باشند. در اثر شدت گرفتن التهاب، محیط اطراف آپاندیس و پرده صفاق که نقش یک پرده امنیتی را در درون شکم دارد، دور آپاندیس ملتهب، دچار التهاب می شوند و با تحریک اعصاب داخلی شکم ایجاد درد می کنند.

به طور کلی می شود گفت که آپاندیسیت حاد، علت اصلی ایجاد دردهای حاد شکمی است و یکی از علت های اصلی است که باعث می شود بیماران به خاطر دل درد به بیمارستان مراجعه کنند. طبق آمارها، 5 درصد از افراد ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، و احتمال ابتلا به آپاندیسیت در نوجوانان و افراد زیر 20 سال بیشتر است.

● علایم آپاندیسیت چیست؟

التهاب و عفونت، علت اصلی علایم آپاندیسیت است و به همین دلیل همه چیز با علایم التهابی شروع می شود. در ابتدا یک درد مبهم در شکم به وجود می آید. درد در مراحل اول آپاندیسیت در تمام شکم منتشر است و وقتی از بیمار خواسته می شود جای درد را نشان بدهد معمولاً; نمی تواند و یا دستش را روی تمام شکمش حرکت می دهد، درد دور نافی علامت بعدی آپاندیسیت است که بعد از مدتی به وجود می آید در واقع همان درد مبهم با پیشرفت التهاب آپاندیس به صورت درد دور نافی درمی آید و بعد به تدریج بعد از حدود 4 ساعت از شروع علایم بیمار می تواند جای درد را نشان بدهد. در این موقع درد بیشتر در قسمت راست و پایین شکم جایی بین ناف و لبه خارجی استخوان لگن است علت مشخص شدن جای درد این است که التهاب به پرده صفاق می رسد و این اعصاب پرده صفاق است که درد را مشخص می کند.

تهوع و استفراغ ناگهانی هم از علایم اولیه هستند. بی اشتهایی از همان ساعت های اولیه به وجود می آید و حرکات روده ها کم می شود. اما از نظر تشخیص مهم ترین علامت همان تغییر نوع و جای درد است. بعد از نقطه ای شدن جای درد، علامت های دیگری هم به وجود می آید که بیشتر در معاینه مشخص می شوند. مثلاً; حساسیت شدید شکم به لمس، که در قسمت پایین و راست شکم کوچک ترین فشار می تواند درد شدیدی ایجاد کند.

صاف کردن پا هم با تحریک عضلات شکم باعث درد می شود و یا چرخاندن پا با کشیدن این عضلات درد شدید به وجود می آورد. به همین دلیل است که بیمار ترجیح می دهد فقط دراز بکشد و پاهایش را درون شکمش جمع کند. از همان ابتدای شروع علایم یک تب ضعیف هم ممکن است وجود داشته باشد.

اینها علامت های اصلی و شایع آپاندیسیت هستند که در اکثر بیماران دیده می شوند اما آپاندیسیت می تواند در افراد مختلف علامت متفاوتی را ایجاد کند. ولی هیچ کدام از علامت های فوق را به همراه نداشته باشد.

در کودکان، افراد سالمند و خانم های حامله این مساله بیشتر اتفاق می افتد و علایم غیرطبیعی آپاندیسیت بیشتر در این گروه ها دیده می شود.

● آپاندیسیت چگونه تشخیص داده می شود؟

اولین نکته در مورد تشخیص آپاندیسیت، این است که این کار باید سریع انجام شود یعنی حتی پزشکان توصیه می کنند که نباید به هیچ وجه معطل جواب آزمایش ها شد و بیماری که علایم بالینی اش به تنهایی نشان دهنده آپاندیسیت است، باید به سرعت جراحی شود چون تلف کردن وقت برای قطعی کردن تشخیص، احتمال پاره شدن آپاندیس را در اثر عفونت بیشتر می کند.

یک ضرب المثل بین جراحان رواج دارد که می گویند آپاندیس روباه شکم است، چون به هیچ وجه علایم مشخصی ندارد و آن علایمی که برای بیماری گفته شد فقط در نیمی از بیماران خود را نشان می دهد و در بقیه می تواند کاملاً; متفاوت باشد و یا حتی در یک فرد سالمند یا دیابتی هیچ خبری از علایم حاد نباشد. اما با این همه اولین کار برای تشخیص بیماری، توسط پزشک در یک اورژانس معاینه و گرفتن شرح حال است.

توجه به علایم اصلی آپاندیسیت و معاینه ناحیه راست و پایین شکم می تواند تا حدی به تشخیص کمک کند. در همان زمان ابتدای بستری در اورژانس هم از بیمار یک نمونه خون و ادرار دریافت می شود چون هر دوی این نمونه ها می توانند عفونت را نشان بدهند بالا رفتن گلبول سفید خون و یا وجود آن در نمونه ادرار، علامت یک عفونت است که ممکن است ناشی از آپاندیسیت باشد.

در صورت امکان از بیمار تصاویر رادیولوژی تهیه می شود و در عکس ساده شکمی شاید پزشک بتواند توده ای که انسداد به وجود آورده است را ببیند و سی تی اسکن، تصویر دقیقی از آپاندیس ملتهب در اختیار می گذارد.

اما یکی از روش های بی خطر و سریع تشخیص انجام سونوگرافی شکم است که در همان کنار تخت بیمار و بدون درد انجام می شود و از این جهت که می تواند علت های دیگر درد شکمی را هم بخصوص در یک بیمار خانم، مشخص کند کمک کننده است. لاپاروسکوپی به عنوان یک روش تشخیصی و درمانی از روش های جدیدی است که برای این بیماری به کار می رود و می توان بعد از قطعی شدن تشخیص در همان مرحله آپاندیس را خارج کرد.

به علت رفتارهای عجیب و غریب آپاندیسیت، باید یک سری نکات در مورد تشخیص این بیماری به خاطر سپرده شود مثلاً; اینکه گاهی در مواقعی که آپاندیس در عقب روده و در پشت صفاق قرار دارد ممکن است درد آن به صورت درد پهلو و یا حتی درد پشت باشد، یا وجود یک زخم محل جراحی در قسمت پایین شکم بسیار برای جراح مهم است و احتمال آپاندیسیت را از بین می برد. به این دلیل که جراح ها در زمان اعمال جراحی های دیگری هم در پایین شکم آپاندیس را خارج می کنند تا در صورت آپاندیسیت بعدی، به علت چسبندگی محل و مشکلات جراحی، بیمار به خطر نیفتد.

● درمان آپاندیسیت

درمان اصلی و قطعی آپاندیسیت، انجام عمل جراحی و خارج کردن آن است. تقریباً; بلافاصله بعد از تشخیص آپاندیسیت و یا مطرح شدن احتمال آن و انجام آزمایش های مقدماتی، بیمار برای انجام عمل آپانوکتومی یا خارج کردن آپاندیس آماده می شود. قبل از انجام جراحی برای بیمار آنتی بیوتیک تزریقی هم شروع می شود تا شرایط برای انجام عمل مساعد شود.

در حین مراحل تشخیص اگر از روش لاپاراسکوپی استفاده شده باشد می شود از همان طریق آپاندیس را خارج کرد. در بعضی مواقع، در زمان التهاب های ضعیف بدن قادر است خود شرایط را کنترل کند و مشکل را برطرف کند. در این هنگام اغلب بعد از مدت کوتاهی علایم برطرف می شود و در کل از همان ابتدا شرایط بیمار خیلی بد نیست.اما گاهی در اثر دسترسی نداشتن به پزشک و یا تشخیص اشتباه و یا دیر هنگام، ممکن است آپاندیس ملتهب پاره شود. درمان در این مرحله بسیار سخت تر است.

آپاندیس پاره شده در یک شکل حاد به نام پرتیوتیت یا عفونت فضای داخل شکم به وجود می آورد که نیاز به جراحی وسیع تری دارد. آپاندیس باید خارج شود، فضای داخل شکم باید شست وشو داده شود و آنتی بیوتیک هایی با طیف وسیع و به مقدار زیاد تجویز شود. در صورت به وجود آمدن آبسه هم به خاطر پاره شدن آپاندیس باید بعد از انجام جراحی یک درن (لوله باریک توخالی برای تخلیه چرک های آبسه) تا مدتی داخل شکم قرار گیرد.جراحی آپاندیس جراحی کم خطر و آسانی است که دوره درمان کوتاهی دارد اما به علت جایگاه های مختلف آپاندیس، انجام آن می تواند برای پزشک کمی مشکل باشد.

معمولاً; یک تا دو روز بعد از جراحی بیمار از بیمارستان با دریافت نسخه آنتی بیوتیک مرخص می شود.

● عوارض آپاندیسیت

مهم ترین و خطرناک ترین عارضه این بیماری، پاره شدن آن و انتشار عفونت در فضای شکمی و بعد در خون است. در یک درصد موارد این اتفاق می تواند منجر به مرگ شود. به غیر از این، انتشار التهاب و عفونت به فضای دور آپاندیس مشکلاتی مثل آبسه، فلگمون، دردهای منتشر و یا توده های شکمی را ایجاد می کند که این مسأ;له در افراد سالمند و کسانی که آپاندیسیت شان را درمان نمی کنند بیشتر دیده می شود.

● چه بیماری هایی با آپاندیسیت اشتباه می شوند؟

بیماری های التهابی روده بخصوص در ناحیه راست شکم، عفونت های لگنی مثل عفونت های ناشی از بیماری های زنان، سنگ حالب در ناحیه راست، مشکلات کلیوی مثل سنگ کلیه می توانند علایمی شبیه دردهای آپاندیسیت ایجاد کنند. به علت نزدیکی کلیه راست به محل آپاندیس هر نوع التهابی در کپسول کلیه می تواند دردی شبیه آپاندیسیت به وجود بیاورد. انسدادهای جزیی روده و وجود مشکلاتی مثل دیورتیکول ها هم باعث علایمی شبیه این بیماری می شوند. اسهال های ویروسی و دل دردهای ناشی از آن، عفونت رحم، کیست های تخمدان، مشکلات بیضه و نوعی بیماری خونی خاص و همچنین سنگ کیسه صفرا هم می توانند علایم این بیماری را تقلید کنند که باید آنها را هم به خاطر داشت.