ندانم چه چیزی رخم زرد کرد!

بیماری زمانی است که جایی در مسیر پیچیده و هماهنگ اتفاقات بدن، چیزی از تعادل خارج می شود. ساز ناکوکی باعث می شود هارمونی طبیعی سلامت بدن به هم بریزد و آن وقت است که بیماری به وجود می آید

از بین رفتن تعادل در چرخه های طبیعی بدن خود را به صورت علایم بیماری نشان می دهد و زردی یکی از همین علایم است. در واقع می شود گفت که زردی به تنهایی یک بیماری نیست، بلکه نشانه ای از یک بیماری است. اگرچه خود می تواند عوارضی را هم به دنبال داشته باشد. بیماری های مختلفی می توانند باعث این اتفاق شوند و زردی زمانی اتفاق می افتد که پوست سراسر بدن، سفیدی چشم و حتی ترشحات بدن رنگ زرد به خود بگیرند.

● این رنگ زرد از چیست؟

برای مشخص شدن منشأ; رنگ زرد باید یکی از چرخه های طبیعی بدن را توضیح داد. رنگ زرد در بیماری زردی ناشی از رسوب ماده ای به نام بیلی روبین در بافت چربی پوست و در لایه های سلولی مخاط ها و سفیدی چشم است. بیلی روبین یک ماده دفعی است که باید از چرخه خون خارج شود، اما این ماده دفعی چطور به وجود می آید؟

گلبول های قرمز خون چیزی حدود 120 روز عمر می کنند. بعد از پایان عمر این سلول ها، آنها می شکنند و مواد درونشان را آزاد می کنند. یکی از این ماده ها هموگلوبین است. هموگلوبین خود تجزیه می شود و در اثر بعضی آنزیم ها به ماده ای به نام بیلی وردین تبدیل می شود. یکسری واکنش آنزیمی این بیلی وردین سبزرنگ را تبدیل به ماده ای نهایی به نام بیلی روبین می کند که زردرنگ است. تمام این واکنش ها در خون انجام می شود و بیلی روبینی که در خون وجود دارد، بیلی روبین غیرمستقیم یا آزاد نام دارد.

از این مرحله به بعد واکنش باید در کبد انجام شود، جایی که بیلی روبین آزاد با یک ماده خاص پیوند داده می شود تا به عنوان بیلی روبین مستقیم یا کنژوگه از طریق کبد از بدن خارج شود. کبد بیلی روبین را در کنار بعضی مواد دیگر در ساخت یک ماده آشنا به کار می برد که علاوه بر دفع بیلی روبین در سیستم گوارش هم کاربرد دارد. این ماده آشنا همان صفراست که وظیفه هضم چربی و جذب بعضی ویتامین ها مثل ویتامین K را به عهده دارد. صفرا از مجاری صفراوی وارد روده می شود و بیلی روبین را هم دفع می کند. رنگ زرد بیلی روبین همان چیزی است که رنگ مدفوع را تشکیل می دهد.

● چرا همه چیز زرد می شود؟

همان طور که گفته شد، علت اصلی زرد شدن بدن، بیلی روبین است. افزایش غیرطبیعی این ماده در بدن به علت های مختلف و رسوب آن باعث تغییر رنگ بدن می شود. مقدار طبیعی این ماده در خون 5/0 میلی گرم در هر دسی لیتر خون است و این ماده زمانی شروع به ایجاد زردی می کند که مقدار آن در خون به بیش از 3 برابر حد طبیعی خود برسد.

اگر مقدار بیلی روبین به حد بسیار بالاتری برسد، ممکن است حتی رنگ پوست و مخاطات از زردی به قهوه ای تغییر کند.

مسایل مختلفی باعث بالا رفتن مقدار بیلی روبین در خون می شوند اما به طور کلی می توان آنها را به 3 دسته مختلف تقسیم کرد.

1) زردی هایی که در اثر تولید بیش از اندازه بیلی روبین به وجود می آیند، مثل بیماری آنمی همولیتیک که نوعی کم خونی است که در آن گلبول های قرمز به سرعت تخریب می شوند. فاوسیم یا بیماری حساسیت به باقلا یا وجود یک خونمردگی وسیع در بدن.

2) زردی هایی که ناشی از یک نقص یا بیماری در کبد است که در اثر آنها کبد نمی تواند وظیفه خارج کردن بیلی روبین را از خون انجام دهد.

3) بیلی روبین به اندازه طبیعی تولید می شود، کبد هم وظیفه خارج کردن آنها از خون را به خوبی انجام می دهد اما نقصی در مسیر تخلیه صفرا وجود دارد که باعث می شود بیلی روبین نتواند از کبد خارج شود و به خون برگشت پیدا می کند.

بیماری های مختلفی از طریق این سه مکانیسم کلی باعث افزایش مقدار بیلی روبین در خون می شوند، سیروز یا نارسایی کبدی هپاتیت مزمن یا حاد ویروسی، سرطان پانکراس، انواع تخریب های سلول های خونی، مالاریا، انسداد مجاری

صفراوی ناشی از تومورها، گیر کردن سنگ های صفراوی در کانال، تنگ شدن مجاری صفراوی به خاطر چسبندگی ناشی از جراحی ها و عفونت این کانال ها، نرسیدن خون کافی به کبد به خاطر مشکلات عروقی و بیماری های مادرزادی که بیلی روبین را درگیر می کنند از این سری بیماری ها هستند.

مصرف بعضی داروها هم می توانند باعث زردی شوند. بعضی از داروها التهاب کبدی ایجاد می کنند و بعضی هم با ایجاد التهاب پانکراس باعث جلوگیری از خروج بیلی روبین از بدن می شوند. استروژن ها یکی از انواع این داروها هستند.

● به غیر از زرد شدن چه اتفاقاتی می افتد

علایم اصلی زردی، مربوط به بیماری زمینه ای است که باعث بالا رفتن بیلی روبین شده است. مثلا در کلانژیت یا التهاب مجاری صفراوی که باعث بسته شدن آن هم می شود. تب و علایم عفونت همراه با درد در ناحیه بالای شکم علامتی است که می توان به همراه زردی دید. یا در زمان تومور پانکراس، علایم مربوط به سرطان دیده می شوند اما به غیر از اینها خود زردی هم یکسری علایم همراه دارد که تا حدودی با بیلی روبین مرتبطند.

در کنار زرد شدن پوست، رنگ ادرار هم تیره می شود. ادرار قهوه ای تیره نشان دهنده مقدار بالای بیلی روبینی است که از کبد دفع نشده است و به ناچار از طریق کلیه در ادرار ترشح شده است. در عوض، مدفوع که به طور طبیعی رنگ خود را از بیلی روبین دارد تغییر رنگ می دهد و خاکستری یا حتی سفید می شود.

خارش شدید پوست از دیگر عوارض زردی است، خارش ممکن است باعث زخم شدن و عفونت پوست هم بشود و در تمام ساعات شبانه روز وجود دارد. درد و تورم شکمی از دیگر علایم زردی است.

حالت تهوع و استفراغ هم معمولا به همراه بالارفتن بیلی روبین وجود دارد.

در مواردی که ترشح صفرا مشکل دارد یا حتی زمانی که بیلی روبین به اندازه کافی در کبد برای تولید صفرا مصرف نمی شود در سیستم هضم و جذب غذا، صفرا ترشح نمی شود. در این شرایط علایم سوءجذب چربی هم همراه با زردی وجود خواهد داشت و همچنین علایم ناشی از عدم جذب ویتامین های مختلف، مثل ویتامین K که در جریان زردی جذب نمی شود و مشکلات انعقاد خونی را به دنبال دارد.

زردی، مشکلات خواب را هم همراه دارد. مشکلات روحی ناشی از بالا رفتن بیلی روبین، تغییرات ظاهری و تغییر رنگ هم ممکن است به این بی خوابی و مشکلات روحی اضافه شود و ممکن است حتی منجر به خودکشی هم بشود.

اکثر زردی ها ناشی از مشکلات کبدی هستند، به همین دلیل می توان علایم بیماری کبدی مثل هپاتیت یا سیروز کبدی را هم به طور شایع همراه با زردی دید، علایمی مثل گیجی، خستگی عمومی، ورم، تحلیل عضلات، آسیت، مشکلات مغزی، کوما و خونریزی همراه با زردی هم دیده می شوند.

● چگونه این بیماری را می توان تشخیص داد

اولین مساله برای تشخیص بیماری زمینه ای که منجر به زردی شده است گرفتن یک شرح حال کامل و دقیق توسط پزشک است. گرفتن سابقه زردی، زمان به وجود آمدن آن و نوع زندگی بیمار تا حد بسیاری می تواند به مشخص شدن علت زردی کمک کند. مثلاً; سابقه مصرف الکل می تواند نشان دهنده یک کبد الکلی و نارسایی ناشی از آن باشد. درد شکمی همراه با زردی نشان دهنده انسداد مجاری صفراوی و معمولاً; ناشی از سنگ کیسه صفرا است. سابقه یک هپاتیت ویروسی، سابقه مصرف داروهای خاص و یا ذکر یک نارسایی مادرزادی در تولید بیلی روبین توسط بیمار می تواند به پزشک کمک کند علت زردی را تشخیص دهد.

بعد از گرفتن شرح حال دقیق معمولاً; معاینه انجام می شود. به غیر از تعیین سطح زردی، در معاینه هم تا حدودی می توان بعضی نشانه های بیماری زمینه ای را متوجه شد، لمس توده شکمی می تواند علامت سرطان باشد، بزرگ شدن کبد، مساله ای است که در زمان هپاتیت های ویروسی و سیروز اتفاق می افتد و در حین معاینه به راحتی قابل تشخیص است.آزمایش ها و اقدامات پاراکلینیکی مختلفی در کنار معاینه و ویزیت توسط پزشک باید انجام شود.

ساده ترین آزمایش، اندازه گیری بیلی روبین خون است که میزان بیلی روبین مستقیم و غیرمستقیم و نسبت آنها کاملاً; علت زردی را مشخص می کند. مثلاً; بالا بودن بیلی روبین غیرمستقیم در خون نشان دهنده یک مشکل در قبل از کبد است و ربطی به مشکلات کبدی ندارد و یا بالا بودن بیلی روبین مستقیم به تنهایی نشان دهنده یک انسداد کبدی یا صفراوی است که در تخلیه بیلی روبین اختلال ایجاد کرده است.

اندازه گیری فاکتورهای کبدی مثل AST و ALT که در یک برگه آزمایش معمولی هم دیده می شود می تواند عملکرد کبدی را نشان دهد، بقیه فاکتورهای یک آزمایش خون هم در تشخیص علت زمینه ای بیماری موثرند.

برای بررسی ساختار کبد و ارگان های اطرافش پزشک معمولاً; درخواست سونوگرافی و سی تی اسکن و ام آرآی می کند. سونوگرافی یک آزمایش بی خطر و آسان است که می تواند انسداد مجاری صفراوی، وجود کودها و یا وجود سنگ های صفراوی را نشان دهد. سی تی اسکن و ام آرآی هم با جزییات بیشتر این ساختارها را نشان می دهند و در صورت وجود تومور یا متاستاز یک سرطان در جایی دیگر آن را مشخص می کنند.

قدم بعدی برای تشخیص بیماری انجام آندوسکوپی است. آندوسکوپی از طریق مجاری صفراوی و ورود به کیسه صفرا می تواند هم جنبه تشخیص و هم درمانی داشته باشد و باعث باز شدن انسداد آن هم شود.

آندوسکوپی در مواقعی که علت زردی انسداد به علت سنگ کیسه صفرا باشد بسیار موثر است.در صورت شک به بیماری مزمن یا حاد کبدی و یا نارسایی کبد. پزشک ممکن است درخواست انجام بیوپسی کبد کند. این کار در بیمارستان یا یک کلینیک مجهز انجام می شود و در شرایط استریل توسط یک سوزن مخصوص از طریق پوست از بافت کبد نمونه برداشته می شود و در آزمایشگاه علت نارسایی تعیین می شود.

ممکن است تمام اقدامات فوق به طور همزمان برای یک بیمار و برای تعیین علت زردی لازم شود و یا در همان قدم اول و در آزمایش خونی و معاینه پزشک، زمینه به وجود آمدن زردی تشخیص داده شود.

● چگونه می شود از شر این زردی خلاص شد؟

اگرچه بعضی بیماری های ژنتیکی بی خطر مثل ژیلبرت هم می توانند موجب زردی شوند اما اغلب زردی ها مشخصه یک بیماری حاد هستند که باید حتماً; درمان شوند، به همین دلیل برای درمان زردی حتماً; باید به پزشک مراجعه کرد و بعد از تشخیص علت زردی درمان براساس زمینه به وجود آمدن آن باید انجام شود. مثلاً; زردی ناشی از آنمی همولیتیک، با درمان بیماری کم خونی انجام می شود و یا زردی ناشی از انسداد صفراوی به خاطر سنگ کیسه صفرا، با انجام آندوسکوپی درمانی باید برطرف شود. همان طور که در ابتدای این مطلب گفته شد، زردی خود یک بیماری نیست بلکه نشانه ای از یک بیماری است و باید بیماری اصلی را درمان کرد.

در بعضی از موارد هم مثل وجود سیروز کبدی یا هپاتیت باید به بیمار اطلاع داده شود که زردی وی ممکن است موقتاً; درمان شود و بعد از مدتی دوباره بازگردد.اما به طور کلی بعد از درمان بیماری به وجود آورنده زردی، بسته به میزان زردی، بیلی روبین اضافه در خون بعد از 3 تا 10 روز از بدن تصفیه می شود و زردی به تدریج برطرف می گردد.مثلاً; در مورد بیماری مالاریا و یا زردی ناشی از تخریب سلول های خونی، با درمان بیماری مالاریا، زردی بعد از چند روز از بین می رود.