خفه شدم... اکسیژن!

نفسش می گیرد، گویی تنفس برایش کاری سخت و مشکل است. احساس خفگی می کند، سرفه امانش را بریده، مادرش می گوید: نمی دانم چرا بچه ام مدام دچار سرماخوردگی می شود.

بعد از چند ماه درمان های خانگی و تجویزهای خودسرانه دارو بالاخره مادر رضایت می دهد که تشخیص بیماری را به دکتر بسپارد و دست بچه را می گیرد و راهی مطب می شود. مادر در حالی که فکر می کند دکتر هم به او همان داروهای متداول درمان سرماخوردگی را خواهد داد، با نسخه ای با داروها و اسپری های جدید روبه رو می شود. پزشک به او هشدار می دهد که فرزندش در معرض ابتلا به آسم قرار دارد و باید مراقب باشد و او ناباورانه می گوید: آسم! آسم یکی از شایع ترین بیماری های مزمن کودکی است که در حال حاضر با اقدامات پیشگیرانه و درمانی قابل کنترل است. در اینجا برای آشنایی بیشتر با این بیماری گفت وگویی داریم با دکتر مسعود موحدی، فوق تخصص آسم و آلرژی و ایمونولوژی.

▪ آلرژی چیست؟

ـ آلرژی به مفهوم واکنش طبیعی بدن نسبت به موادی است که افراد به طور معمول نسبت به آنها واکنش نشان نمی دهند. در واقع می توان گفت آلرژی ها واکنش های تیپ اول افزایش حساسیت هستند که به واسطه مولکول های IGE صورت می گیرد. این افراد نسبت به گرد و غبار، گرده گیاهان، حشرات و مواد غذایی واکنش نشان می دهند.

▪ آلرژی دارای چه انواعی است؟

ـ آلرژی ها به شکل های مختلف وجود دارند که از آن جمله می توان به آلرژی در دستگاه تنفس به صورت آلرژی بینی اشاره کرد. در این آلرژی علایمی مانند آبریزش بینی، گرفتگی، عطسه های مکرر، خارش بینی دیده می شود. آلرژی در دستگاه تنفس تحتانی هم با علایمی نظیر خس خس، سرفه و تنگی نفس همراه است که اصطلاحا به آن آسم گفته می شود. گاهی نیز آلرژی در چشم (ورم ملتهمه آلرژیک ) با علایمی نظیر قرمزی، خارش و اشک ریزی ظاهر شود. آلرژی دستگاه گوارش هم با علایمی نظیر درد شکم، اسهال یا مدفوع خونی بروز می کند. آلرژی های پوستی نیز به صورت کهیر یا اگزما ظاهر می شوند.

▪ آلرژی چقدر در جوامع مختلف شایع است و علت ابتلا به آن چیست؟

ـ شیوع آن در مجموع در جوامع مختلف به 20 تا 30 درصد جمعیت می رسد که عوامل مختلفی مانند وراثت و محیط در ابتلا به آن موثر است.

▪ با توجه به اینکه آسم یکی از انواع مهم آلرژی محسوب می شود، دارای چه علایمی است؟

ـ سرفه، خس خس و تنگی نفس از علایم آسم هستند، گاهی این علایم فقط به صورت سرفه های شبانه و سرفه در هنگام فعالیت های ورزشی ظاهر می شوند. بسیاری از مبتلایان به آسم ممکن است تا مدت ها از بیماری خود بی اطلاع باشند و علایم خود را به وجود سرماخوردگی های مکرر و ادامه دار نسبت دهند و تا مدتی به طور خودسرانه از آنتی بیوتیک ها استفاده کنند.

▪ آسم کودکان و بزرگسالان دارای چه تفاوت هایی است؟

ـ آسم کودکان از نظر پاتولوژیک شبیه آسم بزرگسالان است و تفاوت آن در تاثیر فاکتور رشد و نمو روی بیمار و همچنین تاثیر بیماری روی رشد و نمو کودک است. آسم شدید روی رشد کودک به ویژه رشد قدی او تاثیر منفی زیادی خواهد داشت. از سوی دیگر متابولیسم داروها در کودکان سریع تر از افراد بالغ صورت می گیرد.

▪ چه عواملی زمینه ساز ابتلا به آسم هستند؟

ـ تماس با آلرژن ها و تماس با آلاینده ها می توانند عامل ایجاد و تشدید این بیماری شوند. از شایع ترین آلاینده های فضاهای بسته دود سیگار است که موجب تشدید علایم آسم در افراد می شود. سیگار کشیدن والدین در فضای بسته منزل باعث افزایش شیوع دو چهارم برابر آسم در فرزندانشان می شود. همچنین آلاینده هایی مانند دود ناشی از طبخ مواد غذایی، دود ناشی از وسایل گرمازا در زمستان و گرد و خاک و آلاینده های ناشی از وسایل سرمازا در تابستان، وجود حشرات موذی در منزل، قارچ ها و کپک ها همگی از عوامل ایجاد و تشدید آسم در افراد هستند. از دیگر آلرژن های مهم فضای بسته می توان به مایت های موجود در گرد و غبار منزل و وجود حیوانات دست آموز خانگی مانند گربه، سگ، خرگوش، همستر و... اشاره کرد. استرس هم به عنوان عامل تشدید کننده این بیماری مطرح است.

▪ وراثت چطور؟

ـ وراثت هم در ابتلا به آسم موثر است. در صورتی که یکی از والدین دچار آسم شدید باشد حدود 30 تا 40 درصد احتمال ابتلا فرزندشان به آسم افزایش می یابد و در صورتی که هر دو والدین به این بیماری مبتلا باشند این احتمال به 50 تا 70 درصد افزایش پیدا می کند.

▪ این بیماری چقدر شایع است؟

ـ آسم به صورت میانگین در کشور ما دارای شیوع 10 درصد است، این در حالی است که در کلانشهری مانند تهران این عدد فراتر رفته و به بیش از 34 درصد می رسد.

▪ لطفا در مورد راه های درمان آن هم توضیح دهید.

ـ آسم دارای 4 رکن درمانی است. رکن اول درمان، آموزش بیماران و آگاهی دادن به آنها در مورد بیماری، وجود علایم، نحوه استفاده از داروها و حذف عوامل آلرژیک محیطی است. رکن دوم شناسایی آلرژن های موثر در بیماری حذف آنهاست. رکن سوم طبقه بندی بیماری و مشخص کردن شدت آن است که بر اساس علایم و دفعات حملات طی روز و دفعات علایم شبانه و تاثیر روی حجم ها و ظرفیت های ریه مشخص می شود و به این ترتیب آسم را می توان به 4 گروه تقسیم کرد.

▪ و آن 4 گروه؟

ـ آسمی که خوب کنترل شده، آسمی که تا حدودی کنترل شده، آسمی که کنترل نشده و حملات ریوی آسم.

▪ آیا طبقه بندی دیگری هم براساس شدت و ضعف بیماری وجود دارد؟

ـ بله، آسم متناوب و آسم مداوم. مداوم خود به آسم خفیف، متوسط و شدید تقسیم می شود.

▪ حملات آسمی با چه علایمی همراه است؟

ـ تنگی نفس، سیاه شدن و خفگی

▪ رکن 4 درمان را نگفتید؟

ـ در هریک از انواع آسم استفاده از داروهای استنشاقی ارجح است. این داروها باید به مدت کافی و با روش صحیح و در دوزهای درست زیر نظر پزشک استفاده شوند و قطع خودسرانه آنها اکیدا ممنوع است. در طی مدت مصرف این داروها با استفاده از وسیله ساده ای به نام پیک فلومتر می توان وضعیت بیماری فرد را کنترل کرد.

▪ چطور می توان از ابتلا به آسم پیشگیری کرد؟

ـ فردی که زمینه ابتلا به آسم را دارد (فرد آتوپیک) باید حدامکان از تماس با آلرژن ها و آلاینده های محیطی (گردو خاک و حیوانات خانگی) خودداری کند. توصیه می شود مادران این کودکان تا 6 ماه فقط نوزادشان را با شیر مادر تغذیه کنند و بعد از 6 ماه ازغذاهای سالم کمکی استفاده کنند. همچنین بهتر است این افراد از مصرف تنقلات ناسالمی مانند چیپس و پفک خودداری کنند.

▪ از کجا می توان فهمید که کودکی مستعد ابتلا به آسم است؟

در ابتدا بیماری های آلرژیک خود را به صورت اگزما در شیرخوارگی نشان می دهد، در این دوران پوست گونه ها قرمز و خارش دار می شود. در مراحل بعدی به صورت علایم آلرژی غذایی بروز می کند و بعد از چند ماهگی هنگام سرماخوردگی کودک دچار خس خس و تنگی نفس می شود. در این کودک بعد از 3-2 سالگی آلرژی بینی ظاهر می شود.

▪ آسم در دخترها شایع تر است یا پسرها؟

ـ قبل از سن بلوغ در پسرها شیوع بیشتری دارد و بعد از این سنین در دخترها.

▪ در حال حاضر وضعیت این بیماری در جهان چگونه است؟

ـ در دو دهه گذشته شیوع، شدت، عوارض و حتی مرگ و میر بیماری آسم در جهان رو به افزایش است با این حال در سال های اخیر با اقداماتی که در جهت کنترل و پیشگیری در این زمینه انجام شده، شیوع آن به سطح ثابت رسیده است.