بیماری MS

امروزه با پیشرفت روزافزون تکنولوژی و فن آوری اطلاعات، بشر توانسته است بسیاری از مشکلات و سختیهای زندگی خود را کنار زده و در سایه یک زندگی ماشینی با آرامش زاییده تصور خود روزگار را سپری کند . اما پیدایش و به طبع آن افزایش بیماری های جدیدی که تا کنون انسان را درگیر نکرده بود مسیر این راحتی را دچار چالش کرده و بشر را با مشکلات ناشی از آنها درگیر نموده است تا جایی که خود این مشکلات باعث بوجود آمدن بیماریهای دیگر روحی و روانی شده است . گروهی از این بیماریها به عنوان بیماریهای قرن نام می برند مانند : ایدز، سارس و MS .

MS یکی از آن بیماریهایی است که ذهن بسیاری از دانشمندان حوزه طب و پزشکی را به خود مشغول کرده است؛; اما متاسفانه با توجه به تلاش وافر آنها هنوز علم پزشکی به درمانی قطعی برای این بیماری نرسیده است.

در کشور ما مرکزی به نام انجمن MS ایران مشغول به فعالیت می باشد که بر اساس آمار این انجمن حدود سی هزاربیمار مبتلا به MS در ایران وجود دارد که از این تعداد حدود پنج هزار و پانصد تن عضو این انجمن می باشند . بیماران مبتلا به MS اغلب جوان ، باهوش و با استعداد هستند اما متاسفانه در بسیاری از موارد، فقر فیزیکی و مالی به عنوان دو مانع عمده از حضور آنها در اجتماع و ادامه تحصیل جلوگیری کرده است .

MS اگر چه مانند ایدز و دیگربیماریها شیوع ندارد اما بدلیل تاثیرات مخرب و مختل کردن زندگی انسانهایی که به این بیماری مبتلا می شوند و همچنین مادام العمر بودن آن تلاش برای کنترل دایمی، حل مشکلات و درمان آن بسیار ضروری به نظر می رسد . لذا در این مقاله سعی شده است به طور خلاصه در خصوص این بیماری صحبت شود تا نسل فرهنگی و به طبع آن دانش آموزان تحت آموزش این افراد، با این بیماری و روند آن آشنایی بیشتری پیدا کنند . باشد که این نگاه گذرا ثمربخش باشد.

● تعریف بیماری :

بیماری MS یک بیماری دستگاه عصبی مرکزی بوده و در این بیماری پوشش محافظ اعصابی که در داخل و اطراف مغز نخاع قرار دارند تخریب می شود که این خود باعث ایجاد طیف گسترده ای از علایم مثل از دست دادن کنترل عضلات هماهنگی بین آنها تا اختلالات بینایی می شود.

این بیماری در زنان شایعتر از مردان بوده و همچنین در نقاطی از دنیا مثل اروپای شمالی، آمریکا و کانادا نیز از شیوع بالاتری برخوردار است. همچنین افرادی که در خانواده خود بیمار مبتلا به MS را دارند، ریسک بالاتری برای ابتلا به این بیماری را نسبت به سایر افراد جامعه دارند.

● علت بروز بیماری MS

تاکنون دلیل پیدایش این بیماری مشخص نشده است ولی بنظر می رسد که بروز این بیماری ارتباطی با پاسخهای خود ایمنی داشته باشد. چیزهایی مثل یک ویروس ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی شده و بدن را وادار به تولید پادتنهایی کند که به اشتباه به عناصر خودی بدن حمله میکنند، در بیماری MS این پادتنها به میلین ( Myelin ) که پوشش اعصاب می باشد حمله کرده و آنها را نابود می کنند. میلین باعث می شود که پیامهای عصبی به سرعت در طول عصب منتقل شود. حال اگر این ماده تخریب شود بر روی عصب نقاطی بدون میلین بنام پلاک بوجود می آید و با گسترش این پلاکها انتقال پیام عصبی در طول عصب کند شده و یا با مشکل مواجه می شود که خود باعث بروز علایم بیماری MS می شود.

البته علاوه بر ویروس ، محققان معتقدند که پاسخهای خود ایمنی ( یعنی عملکرد دستگاه ایمنی علیه میزبان و نه یک عامل خارجی ) می تواند در اثر عوامل محیطی و یا ژنتیکی نیز اتفاق بیفتد.

● انواع بیماری MS

شاید بتوان گفت دو بیمار ام اس را نمی توان یافت که چگونگی شروع و ادامه بیماریشان شبیه هم باشد ولی در کل این بیماری را می توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد:

1) MS خوش خیم (Benign MS) که در این نوع فقط تعداد کمی حمله رخ می دهد که این حملات نیز معمولا با بهبودی کامل همراه است. این نوع ام اس در طی زمان بدتر نمی شود و معمولا موجب هیچ ناتوانی ماندگاری نخواهد شد.

2) نوع عود کننده و فروکش یابنده (Relapsihg Remitting MS ) که اکثر مبتلایان بیماریشان را با همین نوع آغاز می کنند و به این صورت است که در آنها بعد از هر حمله ،بیماری یک دوره آرام رادر پی دارد که بیماران در این مدت مشکلی ندارند، حمله ها نیز معمولا غیر قابل پیش بینی اند.

3) نوع پیشرونده ثانویه (Secondary Progressive MS) این دسته را می توان ادامه نوع قبلی دانست یعنی پس از چندین سال حمله وآرامش،بیماری به حدی می رسد که بدون وجود دوره های واضحی،حمله ها با گذشت زمان ضعیف تر می شود.

4) نوع پیشرونده اولیه (Primary Progressive) در این نوع بیماری بیمار ان هرگز حالت های عود یا فروکش را ندارند و ممکن است بیماری هر زمانی متوقف شده یا همچنان بدتر شود.

● علایم بیماری MS

بیشتر بیماران در سنین 40-20 سال متوجه علایم بیماری MS می شوند. نوع این علایم و چگونگی پیشرفت آنها نیز بستگی به محل پلاکها در دستگاه عصبی مرکزی بیمار دارد. آسیب میلین مربوط به اعصابی که پیام عصبی را به ماهیچه ها می برند باعث ایجاد علایم حرکتی می شود ولی درگیری اعصابی که باعث انتقال حس می شوند سبب اختلال حواس مربوطه می شود. علایم معمولاً; با خستگی غیر قابل توضیح و گنگ شروع می شود و بدنبال آن ضعف کلی بدن ایجاد می شود. البته این ضعف ممکن است فقط در یک پا و یا یک دست رخ دهد. بعضی از بیماران دچار تاری دید و یا دیددوگانه ( دود بینی ) می شوند. همچنین علایمی مثل کرختی و سوزن سوزن شدن صورت، دستها و پاها، بدن، اختلال تعادل ، لرز گیجی، اختلال در بلع و یا اختلال در صحبت کردن، از بین رفتن کنترل مثانه هم در بیماری MS مشاهده می شود.

بیماران زیادی که مبتلا به MS می باشند، دچار درد مزمن هم هستند و گروه کمی از این بیماران دردهای حاد را نیز تجربه می کنند که این دردهای حاد، ناگهانی و شدید بوده و اغلب در صورت و یا ناحیه کمر ایجاد می شوند.

روند بیماری MS کلاً; غیر قابل پیش بینی است. این بیماری دارای مرحله علامتدار و فعال و مرحله نهفته می باشد. بعضی از بیماران پس از مرحله علامتدار و فعال بیماری وارد یک مرحله نهفته طولانی می شوند که در آن علایم بسیار خفیف می باشد. ولی بعضی دیگر با وارد شدن در هر مرحله فعال، طول مدت مرحله نهفته آنها کوتاهتر و کوتاهتر می شود و یا کلاً; وارد مرحله نهفته نمی شوند. این بیماران که فاز نهفته کوتاهی دارند به احتمال بیشتری دچار ناتوانی های دایمی مثل فلج

می شوند.

گرما و استرس هم می توانند باعث بدتر شدن علایم بیماری شوند. بسیاری از بیماران مبتلا به MS، افسرده هم می شوند گرچه محققان مطمین نیستند که آیا افسردگی از علایم این بیماری است و یا فقط پاسخی به یک بیماری مزمن به شمار می رود. بیماری MS بطور کلی تأ;ثیری بر روی طول عمر بیمار ندارد.

● تشخیص

پزشکان موقعی به MS مشکوک می شوند که بیمار نسبتاً; جوان با علایم حرکتی و یا حسی که مرتباً; حالت فعال و سپس خفته بخود می گیرد مواجه شوند. پزشکان مانند هر بیماری دیگری باید یک تاریخچه پزشکی دقیق را در کنار معاینه فیزیکی فرد قرار داده تا بتوانند به تشخیص MS نزدیک شوند. البته برای رسیدن به یک تشخیص قطعی باید مجموعه ای از تستها را برای کنار گذاشتن سایر بیماریهای مشابه انجام داد.

بهترین وسیله برای نشان دادن نقاطی از دستگاه عصبی مرکزی ( مغز و نخاع ) که میلین در آنها از بین رفته است و پلاک ایجاد شده MRI می باشد.

پزشک همچنین ممکن است آزمایشات پتانسیل برانگیخته را که می توان روی اعصاب و حواس مختلف مثل بینایی، شنوایی ، ... انجام داد، درخواست کنند. در این آزمایشات این اعصاب تحریک شده و سرعت انتقال پیام الکتریکی در آنها اندازه گیری می شود. بیماران مبتلا به MS پاسخ کندتر و آهسته تری نسبت به تحریک اعصاب از خود نشان می دهند.

پزشک همچنین ممکن است آزمایش بررسی مایع مغزی- نخاعی ( که از طریق کمر این مایع گرفته می شود و بر روی آن آزمایشاتی انجام می گیرد ) را درخواست نماید. مایع مغزی نخاعی در افراد مبتلا به MS حاوی سطوح بالای پروتیین و WBC سفید بالاتر از حد معمول می باشد.

● درمان بیماری MS

هنوز درمان قطعی برای MS پیدا نشده است. امروزه ترکیب درمان دارویی و درمان فیزیکی برای کاهش علایم و یا حتی به مرحله نهفته بردن بیماری توصیه می شود. درمان بیماری MS توسط یک تیم شامل متخصص مغز و اعصاب و متخصص درمان فیزیکی انجام می گیرد.

▪ درمان دارویی

استفاده از داروهای استروییدی مثل متیل پردنیزون و پردنیزون برای تخفیف علایم بیماری مفید می باشند البته اگر در یک دوره کوتاه مدت مصرف شوند. استروییدها همچنین می توانند به بهبود اشکالات بینایی در این بیماران کمک کنند. سایر داروها مثل بتا اینترفرون و گلاتیامر هم می توانند تعداد حمله های حاد بیماری را کاهش دهند. داروهای اخیر که تزریقی هستند باعث جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به پوشش اعصاب میلین می شوند. سایر داروها هم ممکن است برای رفع علایم همراه بیماری مثل افسردگی، مشکلات ادراری و یا اسپاسم عضلات مورد استفاده قرار گیرند. اسپاسم عضلات بخوبی به تزریق سم بوتولینوم پاسخ می دهد که با رفع اسپاسم، درد ناشی از آن نیز بر طرف می شود. بیماران با مشکلات شدید مثانه ممکن است برای تخلیه ادرار خود به نصب لوله ادارای نیاز پیدا کنند.

▪ درمان فیزیکی

درمانهای فیزیکی (فیزیوتراپی) و شغلی نیز به بیمار کمک می کندکه محدوده حرکات خود، قدرت عضلات و انعطاف پذیری آنها را حفظ کنند و همچنین تکنینک هایی را برای جبران اختلال هماهنگی بین حرکات در تعادل را بیاموزند تا بتواند علیرغم ناتوانایی هایی که دچار آن شده اند، کارکرد خود را حفظ کرده و به شغل خود ادامه دهند. برای رفع خستگی نیز علاوه بر بعضی از داروها، تنظیم روش زندگی خود برای قرار دادن دوره های مکرری از زمان جهت استراحت و تجدید قوا می تواند مفید باشد

● ویتامین D و اثر آن بر بیماری MS

پژوهشگران معتقدند مصرف ویتامین D نه تنها باعث پیشگیری از بیماری MS می شود، بلکه علایم آن را نیز تخفیف می دهد. محققان تغذیه اعلام کردند تجویز شکل فعال ویتامین D به موشهای مبتلا به بیماری شبیه MS نه تنها باعث پیشگیری از بیماری گردید بلکه باعث تخفیف علایم MS در آنها نیز شد. بر اساس مطالعات جدید ، همچنین حفظ سطح خونی مناسب ویتامین D در بیماران مبتلا به MS از سرکوب فعالیت بیماری اهمیت دارد و در پیشگیری از عوارض کمبود ویتامین D همچون پوکی استخوان ودرپی آن شکستگی نیز موثر است.بر اساس مطالعات قبلی هم مشاهده شده بود که شیوع بیماری MS در مناطقی که کمبود ویتامین وجود دارد، بالاتر است.

● نکاتی در مورد مراقبت بیمار مبتلا MS از خود

هنوز محققان راهی را که بتوان از ابتلا به MS جلوگیری کرد، پیدا نکرده اند. اگر فردی تشخیص MS روی او گذاشته شد، در قدم اول و مهمترین مورد حمایت خوب خانواده، دوستان و اعضای تیم درمانی از وی می باشد تا او خود را تنها احساس نکند. البته نکاتی را هم خود بیمار مبتلا به MS باید رعایت کند از جمله استفاده از یک روش صحیح و سالم برای زندگی، مصرف منظم داروهای تجویز شده، برنامه منظم برای فعالیت فیزیکی و ورزش، داشتن استراحت به میزان کافی که می تواند فرد را به وضعیت بهتری از سلامت رهنمون شود. همچنین کاهش سطوح استرس فرد بیمار می تواند در کاهش علایم او مؤ;ثر باشد. همچنین اجتناب از فعالیت زیاد در محیطهای بیرون خصوصاً; در هوای زیاد گرم که می تواند باعث تشدید بیماری شود، لازم است. حمام سونا، وان حاوی آب خیلی گرم، دوش با آب گرم گرفتن همگی می توانند باعث بدتر شدن علایم شوند که پرهیز از آنها مفید بنظر می رسد