احوال پرسی با چاشنی آنفلوآنزا

بالاخره آنفلوآنزای خوکی به کشور ما هم رسید و آمارها می گویند تعداد افرادی که به آنفلوآنزا مبتلا شدند، در حال افزایش است. همه می دانیم که دست دادن و روبوسی کردن می تواند باعث انتقال ویروس آنفلوآنزا شود. پس باید تا مدتی وقتی عزیزانمان را می بینیم، از دست دادن و روبوسی دست بشوییم! کار سختی به نظر می آید خصوصا برای ما ایرانی ها که خونگرمی و مهربانی مان همه جا زبانزد است. روان شناسان می گویند تغییر رفتار آن هم در مدت زمان کوتاه کار مشکلی است چون همه ما در مقابل تغییر مقاومت می کنیم، مخصوصا اگر به عادت تبدیل شده باشد. در هر صورت می توانیم برای مدت کوتاهی در روابط اجتماعی مان تغییر ایجاد کنیم. با دکتر پروین ناظمی، روان شناس و دکتر احمد محیط، روان پزشک و کارشناس ارشد سازمان بهداشت جهانی در خاورمیانه در این باره صحبت کرده ایم...

شاید برایمان خیلی سخت باشد بسیاری از عادت هایمان را که سال هاست با آن زندگی می کنیم، کنار بگذاریم اما اگر بدانیم خطر در یک قدمی ما قرار دارد، شاید کمی کوتاه بیاییم. خیلی ها حاضرند خطر را به جانشان بخرند اما تغییر نکنند. دکتر ناظمی می گوید: ما در روان شناسی اجتماعی سه بخش داریم: بخش عقاید، نظرات و افکار. تغییر عقاید و افکار. خیلی سخت است. در واقع این دو نگرش ما را تشکیل می دهند چون عنصرشناختی، عاطفی و عنصر روانی دارند. ولی نظر فرق می کند. نظر پایه ای و عمیق نیست و در ما رشد کرده است. به طور مثال ممکن است نظر من در مورد کشور آمریکا خوب باشد اما اتفاقی که در آمریکا افتاد. سبب شود نظر من به راحتی تغییر کند. دکتر ناظمی بعد از توضیحاتی که می دهد به تغییر فرهنگ اشاره می کند: ممکن است دست دادن و روبوسی کردن جزو فرهنگ ما شده باشد اما می توانیم برای کوتاه مدت تغییر کنیم. اگر دقت کنیم، می بینیم که در جامعه، نسل جدید کمتر این کار را انجام می دهند و از این طریق می توانیم نظر والدین را هم تغییر بدهیم. دکتر ناظمی معتقد است: همه ما در مقابل تغییر مقاومت می کنیم. خیلی ها می گویند ما حتما باید دست بدهیم یا روبوسی کنیم والاطرف مقابل فکر می کند ما خودمان را گرفتیم یا می خواهیم به او بی اعتنایی کنیم و همین باعث مقاومت می شود. ما یک شرایط عادی داریم و یک شرایط غیرعادی، وقتی در یک شرایط غیرعادی قرار گرفتیم باید رفتارمان را کنترل کنیم و الا شاید اتفاقات جبران ناپذیری به وقوع بپیوندد.

● با مردم صادق باشیم

شاید درست نباشد که بگوییم ایجاد تغییر در رفتار افراد کار سختی است چون تغییر در رفتار افراد جامعه به مرور زمان امکان پذیر است اما چیزی که کمی خوش بینانه به نظر می رسد، تغییر رفتار در کوتاه مدت است. دکتر محیط هم اعتقاد دارد خیلی خوش بینانه است که در یک زمان کوتاه بتوانیم رفتارهایی که در طولانی مدت در مردم نهادینه شده را تغییر بدهیم اما اگر واقعیت بهداشتی را با صداقت با مردم در میان بگذاریم و بگوییم چه خطری آنها را تهدید می کند و از چه کارهایی در این وضعیت باید اجتناب کنند، در واقع این کار باعث تغییر رفتار در کوتاه مدت خواهد شد. به شرطی که راستی و درستی پیام را شنونده یا بیننده احساس کند. دکتر ناظمی هم تغییر رفتار کل جامعه را در کوتاه مدت خوش بینانه می داند اما معتقد است: اگر ما بتوانیم در 40 درصد، 30 درصد و یا حتی 20 درصد جامعه تغییر ایجاد کنیم، کار بزرگی کرده ایم. وی نقش رسانه ها را در این تغییر بسیار موثر می داند: به نظر من رسانه ها و خصوصا تلویزیون می تواند نقش اصلی را در تغییر رفتار مردم ایجاد کند و برای اینکه این تاثیرگذاری بیشتر شود، باید پیام ها مرتبا تکرار شود.

● رسانه ها الگوسازی می کنند

ما بسیاری از الگوهایمان را از طریق رسانه ها مثل تلویزیون انتخاب می کنیم. اگر یک هنرپیشه را دوست داشته باشیم، سعی می کنیم مثل او رفتار کنیم، لباس بپوشیم و حتی حرف بزنیم. دکتر ناظمی می گوید: ما با الگوها یمان همانندسازی می کنیم و این الگو می تواند یک الگوی هنری، ورزشی و یا حتی سیاسی باشد. تلویزیون و یا حتی دیگر رسانه ها می توانند با نشان دادن این الگوها و رفتارهایی که مدنظر ما هست تاثیر زیادی روی مردم بگذارند. دکتر محیط همه رسانه ها را برای تاثیرگذاری موثر می داند: ایجاد تغییر با استفاده از یک رسانه ممکن نیست. باید همراه با یک برنامه ریزی جامع از خانواده گرفته تا مراکز آموزشی و حتی محیط های کاری و محیط هایی که مردم در آنجا جمع می شوند مثل ورزشگاه ها صورت بگیرد. آموزش هم باید به شکل های مختلف و به اقتضای سنین مختلف باشد. بدون تردید تلویزیون به علت تصویری بودنش و مخاطبان زیادی که دارد، می تواند خیلی تاثیرگذار باشد. دکتر محیط در مورد نوع پیامی که به مردم داده می شود به نکته مهمی اشاره می کند: باید پیام بهداشتی را از درس اخلاق جدا کنیم، یعنی مردم نباید احساس کنند که ما داریم در زندگی آنها دخالت می کنیم. پیام باید حاوی این نکته باشد که ما نمی خواهیم در روابط شما مداخله داشته باشیم. نمی خواهیم بگوییم که با دوستان تان دست بدهید یا ندهید اما اگر دست بدهید و بعدش دست تان را نشویید، ممکن است باعث انتقال بیماری شود. دکتر ناظمی هم به عنصر تکرار اشاره می کند و می گوید: برای اینکه یک چیزی را فراموش نکنیم، باید مرتبا تکرار شود تا در رفتارمان نهادینه شود. مثل کلاس اولی ها برای اینکه معلم به آنها حروف را یاد بدهد آن قدر تکرار می کند تا دیگر از ذهن بچه ها بیرون نرود. تلویزیون هم می تواند با ساختن انیمشین ها و یا گفتارهای کوتاه که در میان برنامه ها پخش می شود و یا ساختن پیام هایی برای بچه ها (چون بچه ها خیلی روی والدین تاثیر دارند) و تکرار این پیام ها، باعث تغییر رفتار در جامعه شود.

● چشم و هم چشمی

هم نوایی، متابعت و همانند سازی سه واژه ای است که دکتر ناظمی در تغییر رفتار جامعه بسیار موثر می داند. پیروی از دیگران و همدیگر معنی هم نوایی است. به اعتقاد وی، می توانیم از نفوذ اجتماعی هم نوایی استفاده کنیم. مثلا وقتی ما به یک مراسم عزاداری می رویم، همه لباس سنگین و حتی المقدور مشکی می پوشند. اگر یک نفر از در وارد شود و لباسی پوشیده باشد که مناسب مراسم عروسی است، شاید کسی به او حرفی نزند ولی به خاطر فشار اجتماعی غیرمستقیمی که به او وارد می شود، از مراسم بیرون می رود. اگر در سطح جامعه جا بیفتدکه با توجه به شرایط پیش آمده نباید دست بدهیم و روبوسی کنیم، همه به همدیگر نگاه می کنند و این کار را نمی کنند. همچنین همان طور که قبلا هم گفته شد رسانه ها با الگوسازی و همانندسازی مردم با این الگوها و تکرار مداوم این پیام ها می توانیم رفتار جامعه را تغییر دهیم. دکتر محیط یادآور می شود باید به مردم این گونه آموزش بدهیم که دست دادن و روبوسی نکردن به معنی از بین رفتن صمیمیت نیست و یک دوره کوتاه مدت و گذرا است. دکتر ناظمی حرف هایش را با یک توصیه مهم به پایان می برد: اگر به همکارانمان رسیدیم، اگر دوستانمان را دیدیم یا اگر اقوام مان را بعد از چند ماه ملاقات کردیم، برای اینکه نه آنها از دست ما دلگیر شوند و نه ما کاری غیر بهداشتی انجام داده باشیم، وقتی به هم می رسیدیم، بعد از سلام و احوال پرسی می توانیم توضیح بدهیم که خیلی دلم می خواست می بوسیدمت ولی بهتر است فعلا این کار را نکنیم.