موج وحشت از شیطنت های یک ویروس

هنوز عوارض ناشی از گردو غبار گریبانگیرمان بود که سروکله آنفلوآنزای خوکی پیدا شد. خبر ابتلای بیش از 150 نفر از هموطنانمان به موجی از وحشت در بین مردم انجامید. هر روز ده ها نفر از افراد مشکوک به آنفلوآنزا در صف طویلی روبروی مرکز تشخیص دانشگاه علوم پزشکی تهران منتظر می ایستند تا تست شوند و برای درمان اقدامات جدی تری را در پی بگیرند.

بگذارید روراست بگوییم که آنفلوآنزای 1N1 H - اشتباه نکنید آنفلوآنزای خوکی اصطلاح غلطی است - پایش به کشور ما هم رسیده، ولی این طور نیست یک شبه مبتلا شده، تب کنید و تلف شوید. ویروس 1N1H با زوایدی که در سطح خارجی اش دارد به بدنتان وارد می شود، اما اگر دچار ضعف سیستم ایمنی نباشید، کمی بیشتر از یک سرماخوردگی معمولی تب کرده و 5، 6 روزه خوب می شوید. احتمال مرگ و میر افراد در آنفلوآنزای Aتنها 5/0 درصد است.

در دنیای امروز دایماً; بیماری های جدیدی ظهور پیدا می کنند. شاید بارها گله مندانه زمزمه کرده باشید: زمان پدربزرگ و مادربزرگمان کجا این بیماری ها بود؟ ایدز، هپاتیت، سارس، آنفلوآنزای مرغی و حالا هم آنفلوآنزای خوکی که درستش 1N1H یا آنفلوآنزای نوع A است.

جدای از شیطنت های علمی سیاسی مستکبران که همیشه زیان بزرگی را متوجه جهان ساخته، باید گفت ظهور بیماری های جدید طبیعی است و توجیه علمی دارد.

ویروس های کوچک و شیطان هرازچند گاهی دستخوش جهش های عجیب و غریبی شده و از یک نوع به نوع جدید و ناشناخته ای تبدیل می شوند. از آن جا که انسان به کمک پیشرفت تکنولوژی به سرعت می تواند فاصله های قاره ای را بپیماید، به همان میزان بر سرعت انتشار بیماری های نوظهور نیز افزوده شده است. آنفلوآنزای اسپانیایی که در سال 1918 از اسپانیا به تمام دنیا منتشر شد، سرعت انتشارش 6 ماه بود، ولی در آنفلوآنزای نوع A با یک سرعت انتشار باورنکردنی روبرو بودیم. در نوع A سرعت انتشار جهانی تنها 6 هفته بود. این گونه غافلگیر شده و نه تنها از اقدامات به موقع جا مانده ایم، بلکه تا واکسن این بیماری به بازار بیاید دست کم باید تا آغاز زمستان منتظر ماند.

● آنفلوآنزای A به مفهوم مرگ حتمی نیست

ویروس آنفلوآنزا در سطح بیرونی خود یک سری زوایدی دارد که برای هر نوع آن به گونه ای خاص آرایش یافته است. در سال 1918 آنفلوآنزای اسپانیایی که جان 40 میلیون نفر را در سراسر دنیا گرفت همین (N1 5 H) امروزی بود که البته قدرت بیشتری هم داشت. آنفلوآنزای پرندگان یا مرغی (1N1H) هویت ثابت اکثر پاندمی های آنفلوآنزایی دنیا محسوب می شود. در هر سه آنفلوآنزای 1918 اسپانیایی، 1957 هنگ کونگی و 1968 آسیایی منشأ; آنفلوآنزای پرندگان اعلام شده است.

آنفلوآنزای نوع A که به خاطر نوع آرایش زوایدش 1N1H خوانده می شود در حقیقت ادغامی از سه آنفلوآنزای مرغی، خوکی و انسانی است. اساساً; قدرت زیاد این ویروس به ادغام سه نوع آنفلوآنزای ذکر شده بر می گردد.

دکتر حمید عمادی متخصص بیماری های عفونی و عضو هییت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران پیرامون جهش ویروس آنفلوآنزا در سال های اخیر توضیح می دهد: آنفلوآنزا ویروسی است که تغییرات زیادی دارد. به آن ویروس شلخته نیز می گویند. وقتی ویروس جدید با قدرت فوق العاده متولد می شود، بدن انسان قادر به شناسایی و مقابله با آن نیست در نتیجه یک نوع بیماری جدید ظهور پیدا می کند. آنفلوآنزا بیماری مختص انسان ها نیست. در حیوانات و پرندگان نیز شایع است. آنفلوآنزای مرغی، خوکی و جدیداً; اسبی نیز انواعی هستند که در حیوانات دیده شده اند. وی در مورد زواید سطح بیرونی ویروس آنفلوآنزا و ارتباط آن با نامگذاری انواع مختلف این ویروس می گوید: در سطح بیرونی این ویروس زوایدH (هماگلوتینین) 15 نوع و زواید N (نور آمینیداز) به تعداد 9 نوع وجود دارد. ویروس 1N1H مفهومش این است که در ساختار بیرونی خود H نوع یک و N نوع یک را دارد.

وی ادامه می دهد: از سال 1997 تا 2006 جسته و گریخته شاهد بودیم که انسان هایی که اکثراً; با مرغ ها و پرندگان سروکار داشتند، به ویروس 1N5H (آنفلوآنزای پرندگان) مبتلا می شوند. میزان مرگ و میر در این نوع بسیار بالا و در حدود 50 درصد بود. همه کارشناسان و دانشمندان انتظار داشتند که به سرعت شاهد نوعی فراگیری بسیار گسترده از انسان های مبتلا به آنفلوآنزای مرغی در سراسر دنیا باشیم. اما هنوز که هنوز است 1N5H (نوع مرغی) نتوانسته خشم کشنده خود را به صورت یک فراگیری عظیم در دنیا نشان دهد. در همین حین شاهد تولد 1N1H (نوع به اصطلاح خوکی) بودیم که این نوع نیز ترکیب آنفلوآنزای مرغی، خوکی و انسانی است. فراگیر هم شده، اما به میزان 50 درصد مرگ و میر نشان نداده و تنها 5/0 درصد احتمال مرگ وجود دارد.

● افراد پرخطر چه کسانی هستند؟

این روزها اسب ها هم با مشکل آنفلوآنزا مواجه هستند. اگرچه انتقال نوع اسبی به انسان هنوز شیوع نداشته، ولی در هند به مرگ دست کم

30 اسب انجامیده است. گفته می شود سرعت انتشار نوع اسبی نیز به مثل نمونه مشابه اش آنفلوآنزای نوعA بسیار بالاست با این تفاوت که نوع اسبی هنوز در انسان ظهور پیدا نکرده است. در اوایل ظهور آنفلوآنزای نوعA که خوکی خوانده می شد، کشورهای اسلامی که از گوشت خوک استفاده نمی کردند، باور داشتند آنفلوآنزای خوکی در این بخش ها منتشر نخواهد شد، ولی الان یکی از دلایل این که اصطلاح خوکی درست نیست و نوعA صحیح تر است، شیوع در جامعه انسانی و انتقال آن از انسان به انسان عنوان می شود.

رحیمی یک پزشک عمومی می گوید: چندین مورد بیمار مشکوک به آنفلوآنزای A داشتیم که آنها را برای تست تشخیص به دانشگاه علوم پزشکی واقع در خیابان پورسینا معرفی کردم، ولی الان شرایط به گونه ای است که هر کس حتی اگر سرماخوردگی معمولی داشته باشد، خیال می کند مبتلا شده و هراسان در صف تست تشخیص قرار می گیرد. تنها مرکز تشخیص آنفلوآنزای نوعA نیز دیگر کسی را نمی پذیرد. افراد مشکوک به آنفلوآنزا لزومی ندارد ماشین بگیرند و در شلوغی و دردسر ترافیک تهران به ازدحام جمعیت جلوی دانشگاه بیفزایند.

وی صراحتا می گوید: اکثر افراد مبتلا به آنفلوآنزا در شرایط فعلی همین بیماری را دارند، ولی تنها نیم درصد افراد تلف می شوند. خونسردی خود را حفظ کنید. اگر به این بیماری مشکوک هستید، در خانه استراحت کنید و به هیچ وجه روانه خانه دیگران یا محل کار نشوید. اکثر افراد تب شدیدی می کنند و بدون ظهور علایم بعدی طی 4 یا 5 روز بهبود می یابند.

وی ادامه می دهد: چنانچه رنگتان به کبودی زد، دچار تنگی نفس شدید، اسهال و استفراغ داشتید و ضعف عمومی و تب به درد عضلانی و خستگی منتهی شد، سریعا به اولین بیمارستان مراجعه کنید.

وی تأ;کید می کند از هر دویست نفر تنها مرگ یک نفر امکان دارد. این پزشک عمومی از روی جدولی که در دست دارد، افرادی را که بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند، این گونه معرفی می کند: بچه های زیر 2 سال، افراد بالای 65 سال، زنان باردار، کسانی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند (نظیر افراد مبتلا به ایدز، هپاتیت و سرطان)، افراد چاق و یا افراد دچار سوءتغذیه و نیز آسمی ها و کسانی که بیماری قلبی و ریوی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند.

● تفاوت های آنفلوآنزای A با سایر انواع

در رده بندی فراگیری بیماری ها سه اصطلاح وجود دارد: آندمی به بیماری های غیرقابل سرایت گفته می شود، اپیدمی وقتی گروه کثیری از افراد یک کشور دچار می شوند، پاندمی زمانی است که یک بیماری مرز بین کشورها را درنوردیده و جمع کثیری از انسان ها در سراسر دنیا مبتلا می شوند. پاندمی فاز یک تنها حیوانات مبتلا می شوند. پاندمی فاز دو حیوانات و موارد کمی از انسان ها، پاندمی فاز سه موارد انسانی بیشتر است، پاندمی فاز چهار جمع کثیری از افراد یک کشور را مبتلا می کند، پاندمی فاز پنج بین آدم های دو کشور شایع می شود و پاندمی فاز شش کشورهای مختلف را درگیر می کند. متأ;سفانه آنفلوآنزای نوع A در شرایط فعلی پاندمی فاز شش است. یکی از ویژگی های منحصر به فرد این ویروس شدت انتقال آن است. سحر یزدانی کارشناس بهداشت در مورد تفاوت های آنفلوآنزای مرغی و نوع A توضیح می دهد: میزان سرایت آنفلوآنزای مرغی بین 5 تا 15 درصد بوده که الان در نوع A به 33 درصد رسیده است. میزان مرگ و میر در آنفلوآنزای مرغی 50 درصد اعلام شده که در نوع A تنها نیم درصد است. نوع مرغی نتوانست قدرت کشندگی خود را در سطح وسیع نشان دهد و بیشتر در بین پرندگان به قتل عام انجامید، ولی در نوع A فراگیری بیشتر و اگر چه قدرتش کمتر است، ولی مرگ انسانی بیشتری به ثبت رسیده است.

این کارشناس بهداشت به تفاوت های آنفلوآنزای نوع A و معمولی نیز اشاره کرده و می گوید: آنفلوآنزای معمولی بیشتر در فصول سرد سال شایع است، در حالی که الان در نیمکره شمالی موج گرما حاکم است و شاهد شیوع آنفلوآنزای نوع A هستیم. آنفلوآنزای معمولی هر گروه سنی را ممکن است دچار کند، ولی در آنفلوآنزای نوع A گروه های سنی خاصی در معرض ابتلا هستند. آنفلوآنزای معمولی به ندرت مرگ در پی دارد ولی در نوع A خطر مرگ به ازای هر 200 نفر، یک نفر اعلام شده است.

● دام های تازه غرب برای سودجویی بیشتر

بلافاصله پس از آن که 1000 نوع میکروب از آزمایشگاه نظامی فورت دیتریک در آمریکا دزدیده شد، سر و کله آنفلوآنزایA پیدا شد. آیا 1N1H که جهش یافته 1N5H است و تغییر بسیار جزیی با آن دارد، ماحصل دستکاری های آزمایشگاهی است؟ و آیا یکی از نمونه های ربوده شده است؟ بروز این بیماری و متعاقبا کشف واکسن آنفلوآنزای نوعA چند میلیارد دلار به جیب شرکت های دارویی آمریکا می ریزد؟ این قبیل سؤ;الات بلافاصله پس از پخش ویروس به ذهن مردم جهان خطور کرد و مثل همیشه از سوی غول های خبرساز پاسخی برای آن ها منتشر نشد. تنها سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که این نمونه جزء نمونه های ربوده شده نبوده است.

کپسول (Tamiflu) و اسپره (Relenza) تنها داروهایی است که اگر فرد وارد مرحله بحران شود در بیمارستان و ICU به وی داده می شود. با انتشار پاندمی آنفلوآنزای A متقاضی این داروها در سراسر دنیا به شدت افزایش یافته، به گونه ای که اکثر کشورهای دنیا با کمبود آن مواجه هستند. اما در ایران مسیولان اذعان دارند که به اندازه کافی قرص و داروی درمان وجود دارد.

سازمان ملل متحد در تازه ترین گزارش خود اعلام کرد که آنفلوآنزا ی نوع A موسوم به آنفلوآنزای خوکی تقریبا در 100 درصد کشورهای دنیا شایع شده است و تلاش دانشمندان کشورهای مختلف برای تولید واکسن این بیماری ادامه دارد. اولین موارد ابتلا به این ویروس نخستین بار در مکزیک دیده شد و پس از ورود به آمریکا و کانادا به سرعت در اروپا و آسیا گسترده شد. به طوری که در کم تر از دو هفته از اعلام اولین علایم شیوع این بیماری در مکزیک، سازمان جهانی بهداشت سطح خطر همه گیری آنفلوآنزا A را که با عناوین آنفلوآنزا جدید و آنفلوآنزای خوکی نیز شناخته می شود از مجموع 6 رتبه در رتبه 4 اعلام کرد و در روزهای اخیر این سطح هشدار را به آخرین رتبه رساند. از مجموع 193 کشور عضو این سازمان بین المللی 160 کشور به این ویروس آلوده شده اند. همچنین تعداد مبتلایان به این بیماری در سطح دنیا به 151 هزار و 656 مورد رسیده که تاکنون 868 مورد جان خود را از دست داده اند.

موج آنفلوآنزای A در مکزیک این کشور را یک شبه به خانه خاموشی مبدل ساخت. مدرسه ها و ادارات، موزه ها، سینماها و اکثر مکان های عمومی تعطیل شدند. حتی اغتشاشات سیاسی مکزیک و آشوب ها مسکوت ماند و همه یک هراس چند روزه واقعی را تجربه کردند.

پس از نزدیک به یک هفته مسیولان مکزیکی متوجه شدند که قرنطینه و تعطیلی راه حل مناسب مشکل نیست و هم اکنون اندک اندک جامعه مکزیک به روزهای قبل باز می گردد. همان طور که اشاره شد سرعت انتشار این ویروس به نحو باورنکردنی زیاد بوده و میزان خطر آن برای بدن هر فردی با توجه به قدرت سیستم دفاعی آن شخص متفاوت است. چه بسا بسیاری از افراد دچار این نوع آنفلوآنزا بوده اند، اما علایم خفیف و شبیه آنفلوآنزای فصلی نشان داده و پس از گذشت مدت کوتاهی بهبود پیدا کرده اند.

این مسیله که منجر به عدم تشخیص می شود باعث شده که آمار دقیق مبتلایان در سراسر جهان را نداشته باشیم. از سوی دیگر در شرایط فعلی ویروس آنفلوآنزای A قدرت کشندگی 5/0 درصدی دارد، لذا صددرصد مساوی با مرگ نیست. این مسیله از شدت وحشت جهانی می کاهد و راه حل هایی چون تعطیلی عمومی و ایجاد قرنطینه را زیرسؤ;ال می برد.

اما با این اوضاع و احوال سؤ;ال های متعددی در اذهان عمومی به وجود می آید مبنی بر اینکه آیا لازم است سفرهای استراتژیک و حایزاهمیت مثل سفر حج به کل لغو شود؟ آیا ضرورت دارد مدارس را تعطیل کنیم؟

● تعطیلی آری یا نه؟

ما نمی خواهیم از حساسیت مسیله در کشورمان کاسته شود، اما در عین حال به دنبال تشدید موج وحشت در میان مردم هم نیستیم.

دکتر حمید عمادی متخصص بیماری های عفونی و عضو هییت علمی دانشگاه تهران پیرامون پیگیری مسیله قرنطینه و تعطیلی به عنوان شیوه های مقابله می گوید: مادامی که بیماری زایی این ویروس تا همین اندازه هست، شاید انجام این اقدامات مداخله گرایانه خیلی به صلاح نباشد. اگر ما با یک بیماری مواجه باشیم که مرگ و میر بالا بدهد و کشنده باشد، همه این کارها را باید کرد و ناگزیر خواهیم بود تجمعات آدم ها را کم کنیم. در شرایط فعلی نرخ بیماری زایی نرمال است. لذا ضرورت ندارد به طور کامل سفر حج را تعطیل کنیم، اگرچه باید افراد پرخطر را که در گروه های سنی خاصی هستند، از تجمعات دور نگه داشت.

وی در ادامه می گوید: در باندی ایجاد شده 98 درصد افراد سرپایی درمان می شوند. فقط یکی، دو درصد حالشان آن قدر بد است که احتیاج به بستری شدن دارند و یا ممکن است روانه ICU شوند.

موج پاندمی در نقطه اوج معمولا 6 تا 8 هفته طول می کشد. از اوایل مرداد این بیماری وارد تهران شده و روز به روز بر تعداد مبتلایان افزوده می شود، ولی کم کم نرخ نزولی پیدا کرده و تا آخر شهریور تمام می شود. موج بعدی که چند ماه بعد از شهریور- دی و بهمن ماه در زمان برگشت حجاج- آغاز می شود، تعیین کننده همه چیز است. آن زمان ممکن است قدرت ویروس بیشتر و یا کمتر شده باشد.

پیش بینی بدتر یا بهتر شدن اوضاع را داشته باشیم

ویروس آنفلوآنزا دو نوع تغییر دارد، تغییرات جزیی آن هر 2 تا 3 سال یکبار و تغییرات گسترده آن هر 10 تا 40سال یکبار است. وقتی به تاریخچه آنفلوآنزا نگاه کنیم متوجه می شویم کارشناسان و دانشمندان در زمان فعلی منتظر ظهور آنفلوآنزای جدید بوده اند. آخرین مورد فراگیری آنفلوآنزا در سال 1977 تحت عنوان آنفلوآنزای روسی به ثبت رسیده است.

دکتر طلعت مختاری آزاد ویروس شناس و رییس مرکز آزمایشگاهی آنفلوآنزای ایران با ابراز خرسندی از این که آنفلوآنزای جدید فعلا نرخ تلفاتش چیزی در حدود آنفلوآنزای فصلی است و شانس آورده ایم که آنفلوآنزای پرندگان با نرخ تلفات 50درصد نتوانست در بین انسان ها فراگیری داشته باشد، می گوید: این ویروس جدید ترکیبی از سه مدل آنفلوآنزای پرندگان، انسانی و خوکی است، اما از آنجا که پروتیین های سطحی اش بیشتر از نوع خوکی است، آن را آنفلوآنزای خوکی نامیده اند. فعلا هم قدرتش در حد آنفلوآنزای فصلی است. حتی در نوع آنفلوآنزای فصلی هم با مرگ و میر مواجه هستیم، البته کسانی که دچار ضعف سیستم ایمنی و بیماری های قلبی و ریوی هستند بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

وی در ادامه می گوید: در بیماری آنفلوآنزا همیشه نگران وضعیت افراد مسن بوده ایم، اما به نظر می رسد متولدین قبل از 1950میلادی در یک دوره زمانی با نمونه مشابه آنفلوآنزای خوکی مواجه بوده اند، لذا بدنشان قدرت شناسایی و مقابله دارد. اما در آنفلوآنزای جدید جوانترها ممکن است وضعشان خطرناک تر شود، چون بدن قادر به شناسایی نوع ویروس نیست.

دکتر مختاری ویروس شناس به این مسیله اشاره می کند که لزومی ندارد همه افراد مبتلا جهت نمونه گیری به مرکز آزمایشگاهی آنفلوآنزای ایران مراجعه کنند.

وی می گوید: وزارت بهداشت در هر شهری مراکز نمونه گیری دایر کرده و مدل های مختلف ویروس جمع آوری می شوند. پس از بررسی نمونه ها در مرکز، موارد خاص را برای تبادل اطلاعات به آزمایشگاههای بین المللی می فرستیم. بنابراین از ایران هم نمونه هایی ارسال شده است.

رییس مرکز آزمایشگاهی آنفلوآنزای ایران در رابطه با این که وزارت بهداشت در جلسات خود همه چیز را پیش بینی کرده و جای نگرانی نیست، می گوید: ما باید همه پیش بینی ها را داشته باشیم. اگر با آغاز فصل تحصیلی و بازگشایی مدارس نرخ فراگیری و بیماران حاد بالا رفت، امکان تعطیلی مدارس وجود دارد، ولی این مسیله نباید باعث وحشت عمومی شود. صورت مسیله نباید بزرگتر از واقعیت و یا کمتر از اهمیت آن مطرح شود.

● اگر مبتلا شویم، چه کنیم؟

راه انتقال آنفلوآنزای نوعA از طریق قطرک های تنفسی است. اگر فاصله فرد مبتلا و سالم کمتر از یک متر باشد، به هنگام سرفه کردن قطرک ها به صورت طرف مقابل پاشیده و مبتلا می شود. الان ادب اجتماعی به گونه ای است که کمتر چنین اتفاقی می افتد چون افراد یا دست را جلوی دهان گذاشته و یا از دستمال کاغذی استفاده می کنند. اما همین که دست آغشته به قطرک ها به میز، میله اتوبوس، صندلی و... گذاشته شود، قطرک ها به سطح شیء می چسبند.

چنانچه فرد سالم دستش را به میز بگذارد و بعد به مخاط خود (بینی، چشم و دهان) بزند، مبتلا خواهد شد. پس شیوه انتقال از طریق تماس دست و یا تماس با سطح است.

دکتر عمادی متخصص بیماری های عفونی تاکید می کند تنها روش پیشگیری از آنفلوآنزا A این است که هرگاه بخواهیم دست به چشم، بینی و دهان خود بزنیم، آن را بشوییم.

وی در ادامه می گوید: اگر این علایم ایجاد شد، علایم خطرناک است و باید به پزشک مراجعه کرد: تنگی نفس، کبودی صورت، خلط خونی، هشیاری کم براثر شدت تب، خواب آلودگی و هذیان گویی، علی رغم گذشت سه روز از بیماری تبش قطع نشود و یا دچار افت فشار خون بشود.

دکتر عمادی در پاسخ به این سؤ;ال که اگر مبتلا شدیم، چه باید کرد؟ می گوید: برای مقابله با بیماری که فراگیر است دو شیوه وجود دارد، یکی شیوه قرنطینه کردن است که افراد ناسالم را در یک مکانی نگه می دارند و شیوه دوم ایزوله کردن است که فرد مریض را در اتاق ایزوله نگه می دارند. در مورد آنفلوآنزا جدید قرنطینه کاربرد ندارد و ایزولاسیون هم باید برای ناحیه دست انجام شود. اگر مبتلا شدیم در خانه بمانیم و در صورت بروز علایم خطر به بیمارستان مراجعه کنیم.

این متخصص بیماری های عفونی با اشاره به این که فاصله افراد در مدرسه بیش از محیط های دیگر است، می گوید: فاصله افراد در مدرسه 3 تا 4 پا (هرپا 33 سانتی متر است)، در بیمارستان به اندازه 8 پا، در اداره 12 پا و در خانه 16 پا است. بنابراین به دلیل فاصله کم ارتباطی در مدارس اگر نرخ پیامدهای آنفلوآنزا A تشدید شود، مطمیناً; تمهیداتی صورت می گیرد که مفهوم پیشگیری دارد و نباید موجب وحشت شود. همان طور که مسافرت افراد بالای 65 سال به سفر حج تا اطلاع ثانوی لغو شده است.

● شستن مرتب دست ها تنها راه حل پیشگیری

اگر فردی در خانواده ای به آنفلوآنزا A دچار شود، احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده تا

33 درصد وجود دارد. لذا افراد باید فاصله یک متر را رعایت کرده، دست ها را پس از شستن به مخاط بزنند و فرد مبتلا از ماسک استفاده کند.

سارا قلی زاده مربی بهداشت نیز توضیح می دهد: ذرات و قطرات کوچک ناشی از سرفه و عطسه بیماری را منتقل می کنند. این ذرات به دست های ما منتقل می شوند و بعد هر چیزی را که ما لمس کنیم، آلوده کننده می شود. راه صحیح شستن دست ها این گونه است که به غیراز پشت و روی دست هاو انگشتان، زیرناخن ها، بین انگشتان و دور مچ ها را به مدت کافی با آب گرم یا داغ کف مالی کنید و بشویید و بعد خوب با آب بشویید. دست های خود را نه تنها قبل از غذا خوردن و بعداز دستشویی رفتن بلکه بعداز استفاده کردن دستمال کاغذی در هنگام سرفه و عطسه بشویید. درست است، تعداد دفعات خیلی زیاد می شود، مثل این که شما در اورژانس یا اتاق عمل مشغول به کار باشید.

وی ادامه می دهد: وقتی عطسه یا سرفه می کنید، دهان خود را بپوشانید. اگر دستمال ندارید از شانه یا گودی آرنج خود استفاده کنید. اگر این ذرات به لباس یا یقه شما منتقل شوند، خیلی بهتر است از این که در هوا و بین افراد دیگر انتشار یابند. ماسک های جراحی هم خوب هستند، ولی در مورد استفاده هر روزه از آنها توافق نظر وجود ندارد و در ضمن دست ها را هم پاک نگه نمی دارد. اگر بیمار هستید در خانه بمانید و دست های خود را مرتبا بشویید تا دیگران را آلوده نکنید. دست های خود را از غشاهای مخاطی (چشم، دهان و بینی) دور نگه دارید، چون ویروس از این راه ها وارد بدن می شود. در ضمن اجسام صاف مثل سکه بیشتر از اجسام زبر و منفذدار مثل کاغذ ویروس را منتقل می کنند.