بیماری سلیاک، نوعی بیماری گوارشی است که به پرزهای روده کوچک آسیب می رساند و سبب اختلال در جذب مواد مغذی می شود. افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند پروتیینی به نام گلوتن را که در گندم، جو، چاودار و احتمالا جودو سر وجود دارد، نمی توانند تحمل کنند. زمانی که بیماران مبتلا به سلیاک، غذاهای حاوی گلوتن مصرف می کنند، سیستم ایمنی بدن آن ها پاسخی را به صورت تخریب روده کوچک صادر می کند. این تخریب به خصوص در پرزهای انگشتانه ای روده که مواد مغذی داخل آنها جذب می شوند، ایجاد می شود. به دنبال آسیب پرزهای روده ای فرد بدون توجه به مقدار غذایی که می خورد، مبتلا به سوء تغذیه می شود. به دلیل این که سیستم ایمنی خود فرد سبب تخریب و آسیب پرزهای روده کوچک می شود، این بیماری، به عنوان یک بیماری خود ایمنی نامیده می شودو از طرف دیگر به علت این که مواد مغذی جذب نمی شوند، می تواند به عنوان یک بیماری سوء جذبی مورد نظر قرار گیرد. بیماری سلیاک هم چنین به نام های اسپروی سلیاک، اسپروی غیر حاره ای و آنتروپاتی حساس به گلوتن هم نامیده می شود. سلیاک، بیماری وراثتی است و نسلی به نسل دیگر، و در خانواده انتقال می یابد.گاهی اوقات این بیماری برای اولین بار به دنبال رژیم غذایی بعد از عمل جراحی >جراحی، بارداری، تولد نوزاد، عفونت های ویروسی و یا استرس های روحی فعال می شود. بیماری سلیاک، افراد را به گونه ای متفاوت، تحت تاثیر قرار می دهد. در گروهی از بیماران، علایم از دوران کودکی، و در تعداد دیگر در بزرگ سالی بروز می کند.
یکی از عوامل مهمی که در زمان و نحوه شروع بیماری موثر می باشد، مدت زمانی است که یک فرد از شیر مادر تغذیه کرده است. هر اندازه این دوران طولانی تر باشد، علایم، دیرتر بروز می کنند و علایمی نیز که بروز می کنند، بیشتر شامل نشانه های معمول بیماری هستند.
از عوامل مهم دیگر، سن شروع به مصرف غذاهای حاوی گلوتن و مقدار مصرف این مواد است.
علایم ممکن است خود را به صورت گوارشی یا غیر گوارشی نشان دهند.برای مثال فردی ممکن است اسهال و دردهای شکمی داشته باشد، در حالی که فرد دیگر تحریک پذیر و افسرده باشد. در حقیقت تحریک پذیری از عمومی ترین علایم بیماری سلیاک در کودکان است.
به طور کلی علایم بیماری سلیاک ممکن است یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:
▪ دردهای تکرار شونده شکمی
▪ اسهال خونی
▪ کاهش وزن
▪ اسهال چرب
▪ کم خونی غیر قابل توضیح
▪ نفخ
▪ دردهای استخوانی
▪ انقباضات عضلانی
▪ خستگی
▪ تاخیر رشد
▪ درد در مفاصل
▪ تشنج
▪ سوزن سوزن شدن پاها
▪ آفت های دردناک دهانی
▪ آسیب های پوستی دردناک به نام Herpetiforms
▪ تاخیر در قاعدگی یا نامنظم شدن دوران عادت ماهانه
▪ تاخیر در رشد دندان ها
▪ کم خونی
▪ تاخیر در رشد
▪ کاهش وزن
از علایم سوء تغذیه یعنی دریافت ناکافی مواد مغذی که این موارد به عنوان یک مشکل جدی برای تمامی افراد به خصوص کودکان، ممکن است پیش آید.
بعضی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش گیری از بروز علایم است. با وجود این مسیله، این افراد همچنان در معرض خطر ابتلا به بیماری های همراه سلیاک خواهند بود.
به طور معمول تشخیص سلیاک سخت است. زیرا تعدادی از علایم آن شبیه به علایم بیماری های دیگر مانند نشانگان روده تحریک پذیر، بیماری کرون، کولیت زخمی، دیورتیکولوزیس، عفونت های روده کوچک، نشانگان خستگی مزمن و افسردگی است.
تحقیقات اخیر نشان می دهند که سطح آنتی بادی های خاص در خون افراد مبتلا به سلیاک بالاتر از حد طبیعی است.این آنتی بادی ها توسط سیستم ایمنی خود فرد در پاسخ به ترکیباتی که به بدن آسیب می رساند، ایجاد می شوند. بنابراین برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشکان، سطح آنتی بادی هایی از خون را که، به گلوتن حساس هستند می سنجند، این آنتی بادی ها آنتی گلیادین، آنتی اندومیزیوم و آنتی رتیکولین هستند.
به دنبال تایید بیماری سلیاک توسط نتایج آزمایشگاهی و علایم موجود، پزشک ممکن است بخش کوچکی از روده کوچک را برای تعیین میزان آسیب به پرزهای روده کوچک از طریق نمونه برداری، مورد بررسی قرار دهد، زیرا نمونه برداری از روده کوچک بهترین روش برای تشخیص سلیاک است.
غربال گری برای بیمارن سلیاک روشی است که می توان به وسیله آن افراد بدون علامت را مشخص کرد. در این افراد نیز آزمون آنتی بادی های بیماری سلیاک در آنها تشخیص داده شده است. که باید تحت آزمایش و بررسی قرار گیرند. آمار نشان می دهد که در حدود 10 درصد از اقوام درجه یک بیماران، مانند پدر و مادر و فرزندان آن ها مبتلا به سلیاک هستند. باید خاطر نشان کرد هر چه قدر طول مدت تشخیص بیماری، طولانی تر و زمان عدم درمان، مدت دارتر باشد شانس پیشرفت بیماری، سوءتغذیه و ایجاد بیماری های همراه، افزایش خواهد داشت.
● علایم سلیاک:
علایم بیماری سلیاک می تواند به شکل مشکلات روده ای و یا در اثر سوء تغذیه تظاهر یابند.
ـ نکته:50 درصد افراد مبتلا به سلیاک فاقد هرگونه علایم روده ای میباشند.
1) علایم کلاسیک:
▪ اسهال حجیم و بدبو و رنگ پریده
▪ کاهش وزن
▪ کندی رشد
▪ کوتاهی قامت
▪ خستگی مزمن
▪ سوء جذب چربی (مدفوع حجیم و روغنی میگردد)
▪ کم خونی فقر آهن
▪ درد شکم
▪ ورم شکم
▪ نفخ
▪ یبوست
▪ زخم های دهانی
▪ افسردگی
▪ گرفتگی عضلانی
▪ درد استخوان.
2) به علت آسیب به روده درجاتی از عدم تحمل لاکتوز بروز میکند.
3) تغییر در ساختار روده باریک جذب ریز مغذی ها، مواد معدنی و ویتامین های محلول در چربی را مختل میسازد.
4) عدم توانایی در جذب کربوهیدراتها و چربیها میتواند به کاهش وزن،کندی رشد در نوجوانان و یا خستگی منجر گردد.
5) کم خونی(آنمی): به علت سوء جذب آهن، فولیک اسید و ویتامین B12 میتواند به کم خونی فقر آهن و کم خونی مگالوبلاستیک منجر گردد. همچنین التهاب روده باریک ممکن است به از دست رفتن میکروسکوپی خون از روده کوچک بیانجامد.
6) پوکی استخوان: سوء جذب ویتامین D و کلسیم میتواند به پوکی استخوان، نرمی استخوان، کاهش تراکم استخوانها و انقباضات عضلانی (تتانی) بیانجامد.
7) کاهش جذب ویتامین K میتواند مکانیسم انعقاد خون را مختل کرده و به خونریزی منجر گردد.
8) بیماری سلیاک باعث افزایش تکثیر باکتریهای روده کوچک گردیده که سوء جذب ریز مغذی ها را تشدید میکند.
9) کمبود ویتامینهای A,D,E.
10) نقص پادتن ایمنوگلوبین: در 2 درصد بیماران مبتلا به سلیاک مشاهده میشود. همچنین این عارضه ریسک ابتلا به سلیاک را 10 برابر میکند. این پادتن غشاء مخاطی دهان، مجاری هوایی و مجاری گوارش را در برابر عفونتها محافظت میکند.
11) درماتیت هرپتی فرم(HERPETIFORMIS DERMATITIS): یک اختلال پوستی مزمن است که با بثورات جلدی خارش دار (در نواحی باسن، آرنج ها، زانوها) بروز مییابد. عامل آن آنزیم ترانس گلوتامیناز پوست میباشد. در 2 درصد بیماران سلیاک مشاهده میگردد.
12) کندی و یا توقف رشد، و تاخیر در بلوغ ممکن است بدون علایم بارز روده ای و یا سوء تغذیه شدید در نوجوانان تظاهر یابد.
13) سقط جنین و ناباروری در زنان.
14) صرع، آتاکسی(ATAXI)(عدم هماهنگی حرکتی-فرد در راه رفتن مشکل دارد) و نوروپاتی محیطی (سوزن سوزن شدن دستها و پاها)، مشکلات روماتیسمی، ضعف وسردرد های میگرنی.
15) عدم درمان به موقع میتواند به سرطانهای روده کوچک منجر گردد. 20 درصد بیماران مبتلا به سلیاک در صورت عدم درمان به سرطان روده کوچک دچار خواهند شد.
● علایم در کودکان:
1) مشکلات یادگیری، رفتاری و تمرکز.
2) تحریک پذیری
3) اسهال
4) استفراغ
5) نفخ شکم
6) کوتاهی قد و رشد ناکافی
7) نقص در مینای دندان.
● چگونگی تشخیصی:
غربالگری سلیاک در کودکی و نوجوانی.
1) آزمایش خون برای شناسایی پادتن های ENDOMYSIUM ،سطح آنتی بادی ضد گلیادین و سطح آنتی بادی ضد بافتی ترانس گلوتامیناز.
2) بیوپسی (نمونه برداری از بافت) از روده کوچک برای شناسایی آسیب به پرزهای روده ای.
3) آزمایش خون برای تشخیص کم خونی،سطوح کلسیم،آهن و فولیک اسید.
● درمان بیماری سلیاک
اساس درمان بیماری سلیاک، رژیم غذایی فاقد گلوتن است که در آن کلیه مواد غذایی حاوی گلوتن حذف می شوند. در بیشتر افراد، رعایت رژیم ذکر شده سبب توقف علایم می شود، به دنبال رعایت رژیم بدون گلوتن، آسیب های ایجاد شده در روده کوچک ترمیم و از ایجاد آسیب های بیشتر پیش گیری می شود. ترمیم پرزهای روده کوچک از زمان آغاز رعایت رژیم فاقد گلوتن شروع می شود و زمان دوره بهبودی، به طور معمول 3 تا 6 ماه خواهد بود، که البته این دوره در بزرگسالان به 2 سال هم می رسد.
رژیم فاقد گلوتن، نیاز همیشگی فرد مبتلا به سلیاک است. خوردن هر نوع ماده حاوی گلوتن به هر اندازه و هر مقدار، می تواند به روده کوچک آسیب برساند. در رژیم فاقد گلوتن، مصرف کلیه مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودارواحتمالاً; جودوسر ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و اکثر غذاهای فراوری شده، دارای گلوتن هستند. با وجود محدودیت هایی که وجود دارد، بیماران مبتلا به سلیاک می توانند رژیمی متعادل با انواع غذاها، شامل نان و ماکارونی داشته باشند. برای مثال به جای آرد گندم از آرد سیب زمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کنند. لازم به ذکر است که برای مصرف جو دوسر نظریات متفاوتی وجود دارد، زیرا بعضی از افراد قادر به تحمل آنها هستند و بعضی دیگر نمی توانند آن را تحمل کنند. تحقیقات بیشتری برای تایید مصرف یا عدم مصرف جو دوسر توسط بیماران سلیاک ادامه دارد و تا تایید کامل این مطلب، بیماران می توانند طبق نظر پزشک یا مشاور تغذیه ای خود عمل کنند.
گوشت، ماهی، برنج، انواع میوه و سبزی، فاقد گلتون هستند. بنابراین این گروه از بیماران می توانند به راحتی از این گروه های غذایی در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنند.
پیروی از رژیم فاقد گلوتن نیاز به دقت ویژه ای دارد. زمانی که در رستوران یا مدرسه و غذا می خورید، باید مراقب منابع پنهانی گلوتن باشید. منابع پنهانی گلوتن شامل نگه دارنده ها و تثبیت کننده های استفاده شده در مواد غذایی مختلف هستند که در محصولات غذاهای تولید شده در داروها و دهان شویه ها وجود دارند. در صورتی که ترکیبات موجود در محصولات، بر روی آن درج نشده باشد شما می توانید با کارخانه تولید کننده تماس بگیرید و از وجود یا عدم وجود این مواد مطلع شوید.
ـ نکته: برنج، ذرت (بلال)، برنج وحشی، لوبیای سویا، ارزن و دانه آفتاب گردان فاقد گلوتن میباشند.
ـ نکته:جو دوسر(OATS): فاقد گلوتن است، اما گاهی اوقات در کنار سایر غلات حاوی گلوتن روییده و یا همراه با آنها آسیاب میگردد. از اینرو معمولاً; آلوده به گلوتن می باشند. همچنین جو دوسر حاوی اونین(AVENIN) است که برای مخاط روده سمی بوده و میتواند آغازگر واکنش آلرژیک در بیماران مبتلا به سلیاک باشد.
پس برای درمان نکات زیر را فراموش نکنیم :
1) تنها راه درمان این بیماری پیروی از رژیم غذایی 100 بدون گلوتن تا پایان عمر میباشد. پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی روده باریک بسرعت شروع به بازسازی خود میکند. اما در مواردی نیز این بازسازی انجام نگرفته و بایستی از داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی (استروییدها) برای بیمار تجویز گردد.
حذف گندم، جو، جو دوسر، جوی سیاه و یا چاو دار و همچنین تمام فراورده هایی که حاوی این غلات میباشد. نظیر:
ـ نانها
ـ بیسکوییت ها
ـ کیکها
ـ کلوچه ها
ـ شیرینی ها
ـ پاستا (ماکارونی)
ـ سوپ ها
ـ سسها
ـ پیتزا
2) مصرف مکمل های غذایی (ویتامینها و مواد معدنی) برای برطرف شدن آثار سوء تغذیه.
● شیوع بیماری سلیاک:
شیوع آن در 1 درصد جمعیت است. به عبارتی از هر 100 تا 300 نفر یکی مبتلا به سلیاک است.
ـ نکته: این بیماری ارثی است و چنانچه یکی از بستگان نزدیک شما مبتلا به سلیاک باشد، احتمال مبتلا شدن شما به این بیماری 10 تا 20 درصد است.
ـ نکته: بسیاری از موارد این بیماری معمولاً; تشخیص داده نشده، و یا به اشتباه نشانگان روده تحریک پذیر و یا بیماری کرون تشخیص داده میشوند.
ـ نکته: افرادی که مبتلا به دیابت وابسته به انسولین، کولیت روده و مشکلات تیرویید می باشند بیشتر مستعد ابتلا به سلیاک میباشند.
ـ نکته: برای اینکه فردی به بیماری سلیاک دچار گردد 3 چیز بایستی روی دهد:
1) به ارت بردن ژن این بیماری (داشتن زمینه ژنتیکی).
2) مصرف گلوتن.
3) عوامل آغازگر این ژن (استرس، تراما (عمل جراحی و یا حاملگی)، عفونتهای ویروسی)
ـ نکته :بر اساس نتایج تحقیقات دانشمندان دانشگاه منچستر، خوردن شیر مادر خطر بروز بیماری سلیاک را کاهش می دهد. به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، این دانشمندان با مطالعه رابطه شیر مادر و بیماری سلیاک دریافتند، کودکانی که به مدت طولانی تری از شیر مادر تغذیه می کنند، در صورتی که بعد از، از شیر گرفتن آنها در رژیم غذاییشان گلوتن وجود داشته باشد، 52 درصد کمتر به بیماری سلیاک مبتلاء می شوند. در بیماری سلیاک، بیمار نسبت به گندم و گلوتن حساسیت دارد.
● در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید
▪ اگر شما یا کودکتان علایم بیماری سلیاک را دارید.
▪ اگر علایم در عرض 3 هفته پس از آغاز رژیم فاقد گلوتن برطرف نشده باشند.
▪ اگر کودک دوباره وزن از دست رفته را به دست نیاورد یا رشد و نمو مناسبی مطابق انتظار نداشته باشد.
▪ اگر تب به علایم اضافه شود.
● نقش یک آنزیم در درمان مبتلایان به سلیاک
با تشخیص بیماری سلیاک در مورد هر فرد ، او باید تحت رژِ;یم غذایی قرار گیرد و برای همیشه از مصرف هر ماده حاوی گندم بپرهیزد اما این محدودیت به زودی به پایان می رسد. به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، محققان هلندی می گویند آنزیمی به نام AN-PEP که ابتدا برای فرآیندسازی مواد غذایی ایجاد شد ، قادر به شکستن گلوتن درمعده و قبل از رسیدن آن به روده کوچک است. این یافته حایز اهمیت است زیرا روده کوچک محل آغاز سلیاک است. استفاده از این آنزیم برای درمان سلیاک شانس بزرگی است. به گفته سرپرست این تحقیق دکتر کونیگ از دانشگاه لیدن پیش بینی اینکه آیا درمان با آنزیم فوق را می توان جایگزین رژِ;م غذایی فاقد گلوتن نمود یا خیر بسیار دشوار است اما لااقل بیماران می توانند گاهی بعنوان یک گزینه درمانی همراه با غذای دارای گلوتن آن را مصرف کنند.البته این آنزیم ها فعلا در آزمایشگاه ونه در انسان بررسی شده اند. هیچ مدل حیووانی هم برای بیماری سلیاک وجود ندارد بنابراین در حیوانات قابل آزمایش نیستند.
دکتر کونیگ می گوید آنزیم AN-PEP بسیار موثر بوده و کاملا پروتیین های گلوتن را به قطعاتی که دیگر باعث التهاب روده نمی شوند می شکند.
AN-PEP از آسپرژیلوس نایجر ، یک قارچ شناخته شده ، گرفته می شود. به دلیل آنکه قارچ آسپرژیلوس در فرآیندسازی مواد غذایی مورد استفاده قرار گرفته است بنظر نمی رسد درمان با آنزیم گرفته شده از آن اثرات جانبی داشته باشد. به هر حال مرحله بعدی این مطالعات بررسی آنزیم فوق در شرایط بدن انسان است.
● تاثیر شیر مادر در جلوگیری از بیماری سلیاک در کودکان
تغذیه با شیر مادر ، از کودکان در برابر عدم تحمل گلوتن که بیمای سلیک نامیده می شود ، حفظ می کند. به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، نتایج یک تحقیق نشان میدهد هرچه کودک از شیر مادر بیشتر تغذیه کند ، احتمال این بیماری در او کمتر است. اما کاملا مشخص نیست که آیا این حفاظت آشکار دایمی است و یا اینکه چطور شیر مادر چنین تاثیری را اعمال می کند. افرادی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند یک حساسیت دایمی یاعدم تحمل نسبت به گلوتن (پروتیین موجود در غلاتی همچون گندم و جو) دارند. مطالعات متهددی نشان داده اند که نحوه تغذیه نوزادان و فاککتورهای ژنتیکی هردو در بیماری سلیاک حایزاهمیت هستند. در این مطالعه مشخص زمانی که برای اولین بار به نوزادانی که بطور مرتب از شیر مادر تغذیه کرده بودند ، غذاهای حاوی گلوتن دادند ظهور بیماری سلیاک 53 درصد کاهش داشت.
محققان معتقدند برای این یافته ها ممکن است توضیحات مختلفی وجود داشته باشد و بهرحال تحقیقات بیشتر در این مورد را ضروری می دانند.وضعیت شیوع سلیاک در ایران درحالی که یک درصد ازجمعیت 70میلیونی کشور به بیماری سلیاک مبتلا هستند اما فقط نیم درصد آنان شناسایی شده اند. این بیماری عمدتا ریشه ژنتیکی دارد و مبتلایان به آن نسبت به ماده گلوتن موجود در آرد گندم و جو حساسیت دارند و باید از مواد غذایی جایگزین استفاده کنند.برای شناسایی مبتلایان به این بیماری در استان اصفهان تست غربالگری از سه هزار فرد که احتمال ابتلای آنان به این بیماری داده می شد به عمل آمد و 200بیمار مشکوک به ابتلا در استان شناسایی شده اند که پس از انجام آزمایش های تخصصی ابتلای 120نفر آنان تایید شد.دراستان تهران نیز 150مبتلا به این بیماری شناسایی شده اند و در برخی از استانهای دیگر کشور نیز اقدامات محدودی برای شناسایی مبتلایان به این بیماری انجام شده است.هزینه آزمایشهای تشخیصی این بیماری بیش از یکصدهزار تومان است و امکان انجام غربالگری با توجه به هزینه بالای آزمایشها در جامعه وجود ندارد و بیشتر مطالعات انجام شده برروی افرادی که احتمال ابتلای آنان به این بیماری وجود داشته انجام شده است.هزینه استفاده ازمواد غذایی جایگزین گلوتن برای بیماران مبتلا به سلیاک سنگین است این بیماری بیشتر زمینه ژنتیکی دارد و ممکن است باعوارضی مانند دیابت تیپ یک، تیرویید، بیماری های کبدی، ناباروی، صرع و حتی برخی سرطانهای گوارشی همراه شود. عقب ماندگی از عوارض ابتلا به این بیماری در دوران کودکی است.
● مرور سریع سلیاک
اطلاعات اولیه
توضیح کلی
بیماری سلیاک عبارت است از یک بیماری آلرژیک در روده کوچک ، که توسط گلوتن (یک نوع پروتیین که در اغلب غلات وجود دارد) ایجاد می شود. در این بیماری ، روده کوچک نمی تواند مواد مغذی را به خوبی جذب کند. اغلب موارد بیماری سلیاک ، ارثی هستند. بیماری سلیاک مسری یا سرطانی نیست . این بیماری معمولاً; به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (دو هفتگی تا یک سالگی ) آغاز می شود. امکان دارد علایم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن می کند. در بزرگسالان ، علایم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند.
● علایم شایع
▪ کاهش وزن یا آهسته شدن روند وزن گرفتن یک شیرخوار بعد از اضافه کردن غلات به رژیم غذایی
▪ بی اشتهایی
▪ مدفوع شل ، کم رنگ ، حجیم و بدبو؛; دفع گاز زیاد
▪ تورم شکم ؛; درد شکم
▪ ظاهر عمومی نشاندهنده نرسیدن مواد مغذی به حد کافی
▪ زخم دهانی
▪ کم خونی یا کمبود ویتامین ، همراه با خستگی ، رنگ پریدگی ، بثورات پوستی ، یا درد استخوان
▪ قوس برداشتن مختصر پاها (پا پرانتزی ) در کودکان
▪ خستگی مبهم ، از نفس افتادن زودهنگام
▪ تورم پاها
● علل
بیماری سلیاک یک بیماری مادرزادی است که به علت عدم تحمل به گلوتن ایجاد می شود. گلوتن پروتیینی است که در اغلب غلات وجود دارد.
عوامل افزایش دهنده خطر
▪ سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
▪ حاملگی
▪ سایر آلرژی ها
● پیشگیری
در حال حاضر نمی توان از آن پیشگیری به عمل آورد.
● عواقب مورد انتظار
با رعایت یک رژیم سفت و سخت فاقد گلوتن ، می توان انتظار یک زندگی طبیعی را در اغلب بیماران داشت . روند بهبود در عرض 3-2 هفته آغاز می شود.
● عوارض احتمالی
در موارد نادر، حذف گلوتن از رژیم غذایی با بهبودی سریع همراه نخواهد بود.
● درمان
▪ اصول کلی
تشخیص قطعی با نمونه برداری مسجل می شود. برای این کار، نمونه بافتی کوچکی از روده کوچک برداشته می شود. امکان دارد سه بار نمونه برداری انجام شود. یک بار زمانی که گلوتن در رژیم غذایی وجود دارد، یک بار زمانی که گلوتن از رژیم غذایی حذف شده است ، و دفعه سوم زمانی که دوباره گلوتن در رژیم غذایی گنجانده می شود.
تنها انتخاب درمانی ، حذف کردن گلوتن از رژیم غذایی است .
▪ داروها
ـ آهن و اسیدفولیک برای کم خونی
ـ کلسیم و مکمل های ویتامینی در صورت کمبود امکان دارد داروهای کورتیزونی خوراکی برای کاهش پاسخ التهابی بدن در موارد حمله شدید بیماری تجویز شوند.
● فعالیت
هیچ محدودیتی برای آن وجود ندارد.
● رژیم غذایی
رژیم غذایی فاقد گلوتن . حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی دشوار است . بنابراین در مدتی که با رژیم جدید به تدریج خو می گیرید صبر پیشه کنید. برنامه ریزی رژیم غذایی با کمک متخصص تغذیه انجام می پذیرد.
● در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید
▪ اگر شما یا کودکتان علایم بیماری سلیاک را دارید.
▪ اگر علایم در عرض 3 هفته پس از آغاز رژیم فاقد گلوتن برطرف نشده باشند.
▪ اگر کودک دوباره وزن از دست رفته را به دست نیاورد یا رشد و نمو مناسبی مطابق انتظار نداشته باشد.
▪ اگر تب به علایم اضافه شود
● سلیاک و زایمان
محققان سویدی می گویند خطر زایمان زودرس و تاخیر رشد درون رحمی جنین در زنانی که تا زمان حاملگی از بیماری سلیاک خود بی اطلاع هستند زیاد است.به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، تشخیص و درمان زودهنگام این زنان پیش از حاملگی عوارض حاملگی را کمتر می کند. با تشخیص زود هنگام بیماری در این زنان و شروع رژیم غذایی بدون گلوتن التهاب روده کوچک کم می شود. به این ترتیب با درمان التهاب روده کوچک از سوء جذب مواد غذایی در این زنان پیشگیری می شود.با درمان سوء جذب عوارض حاملگی نیز در این زنان کاهش می یابد.محققان بیماستان دانشگاهی اوربو در سوید اطلاعات حاصل از 2/8میلیون تولد در فاصله سال های 1973تا 2001از مادران سالم را با 2078تولد از مادران مبتلا به سلیاک که بیماری فقط در 1149تن از آنها پیش از زایمان تشخیص داده شده بود با هم مقایسه کردند.نتایج این مطالعه که در نشریه gastroenterologyبه چاپ رسید نشان داد تاخیر رشد داخل رحمی، تولد نوزاد کم وزن، زایمان زودرس و کاهش وزن جفت تنها در زنانی که تا هنگام حاملگی بیماری سلیاک در آنها تشخیص داده نمی شود دیده شد. در حالی که تشخیص زود هنگام این بیماری دستکم دو سال قبل از بارداری از بروز تمام عوارض ناخواسته مذکور پیشگیری می کند. این مطالعه بر تشخیص زودرس این بیماری در سال های اولیه عمر تاکید می کند. این بیماری دستکم یک تا دو سال پیش از حاملگی باید تشخیص داده شود. با شروع درمان و بهبود التهاب روده از سوء تغذیه مادر باردار پیشگیری می شود. در زنانی که سابقه تولد زایمان زودرس و یا تولد نوزاد کوچک دارند و از خستگی و ضعف و دردهای شکمی رنج می برند باید به بیماری سلیاک مشکوک شد.
● عوامل افزایش دهنده خطردرسلیاک
▪ سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
▪ حاملگی
▪ سایر آلرژی ها
● پیشگیری
در حال حاضر نمی توان از آن پیشگیری به عمل آورد.
● عواقب مورد انتظار
با رعایت یک رژیم سفت و سخت فاقد گلوتن ، می توان انتظار یک زندگی طبیعی را در اغلب بیماران داشت . روند بهبود در عرض 3-2 هفته آغاز می شود.
● عوارض احتمالی
در موارد نادر، حذف گلوتن از رژیم غذایی با بهبودی سریع همراه نخواهد بود.
● بیماری سیلیاک در کشورهای در حال توسعه
در دهه 80 میلادی با استفاده از تست های ساده سرلوژیکی به تدریج مشخص شد که شیوع بیماری سیلیاک در کشور های مختلف خاورمیانه و شمال افریقا و هند( کشورهای در حال توسعه ) تقریبا به همان اندازه کشورهای غربی است . شیوع سیلیاک در مناطقی که در معرض خطر قرار دارند 3% تا 5% است . تظاهرت کلینیکی سیلیاک به طور مشخصی با سن و مدت گستردگی بیماری تغییر می کند . مطالعات کلینیکی نشان داده است که ظهور این بیماری در اروپا و خاور میانه با نشانه های غیر اختصاصی یا حتی بدون نشانه های معمولی همراه است که در بعضی اوقات نشانه هی هم ندارد . با توجه به انکه گندم یک غذای عمده و همگانی در اغلب کشورها بوده این امکان وجود دارد در پی استفاده زیاد نسبت به ان مقاومت و خود ایمنی پیدا کنند و موجب پدید امدن نشانههایی خفیف تر می گردد که این نشانه ها می توتنند با سندروم روده تحریک پذیر( Ibs ) یا اختلالات معدی روده ای شناخته نشده اشتباه شود. یک شاخص عمده سیلیاک (CD) در کشورهای جهان سوم توام بودن آن با اسهال مزمن یا کم خونی فقر آهن است .
بهترین روش برای تشخیص CD در بیمارانی که اسهال دارند تست سریولوژیکی (واکنش آنتی ژن آنتی بادی ) و بیوسپی روده کوچک می باشد . با توجه به کمبود امکانات لازم برای تامین رژیم فاقد گندم (gloten Free ) در کشورهای خاورمیانه ارایه یک رژیم مداوم ومفید هم برای بیماران و هم پزشکان کار سخت است.
● ارتباط میان ابتلا به سلیاک و فصل تولد نوزاد
احتمال ابتلا به نوعی بیماری گوارشی به نام سلیاک در کودکانی که در فصل تابستان متولد شده اند بیش از سایرین است سلیاک نوعی اختلال گوارشی نسبتا شایع است که در نتیجه حساسیت به پروتیینی به نام گلوتن که در گندم و برخی مواد غذایی دیگر مانند برنج و جو وجود دارد پدید می آید و باعث پیدایش علایمی مانند دل درد , اسهال , سوی جذب و برخی عوارض دیررس در فرد مبتلا می گردد. نتایج مطالعات 24 ساله پژوهشگران سویدی روی 2151 کودک مبتلا به بیماری سلیاک نشان می دهد , شیوع این بیماری درکودکانی که در فصل تابستان به دنیا آمده اند , تا پیش از سن دو سالگی به مراتب بیش از سایر همسالان آنها است. این محققان با توجه به نتایج این پژوهش تماس با برخی عوامل محیطی که میزان آنها در طول مدت سال تغییر می کند را در بروز این بیماری دخیل می دانند.
● رژیم غذایی فاقد گلوتن برای بیماران مبتلا به سلیاک
اصول رژیم غذایی فاقد گلوتن
مقادیر بسیار جزیی گلوتن (حتی یک مولکول) به اندازة مقادیر فراوان آن مضر است . سلیاک نوعی بیماری گوارشی مزمن است که در افراد حساس به گلوتن بروز می;کند. گلوتن پرتیینی است که در غلاتی مثل گندم، جو، جوی سیاه و چاودار پیدا می;شود و با تأ;ثیر بر پرزهای روده باعث کاهش جذب غذا و در نتیجه بروز علامتهای مختلف می;شود. تنها درمان بیماری سلیاک رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام عمر می;باشد.
مبتلایان به سلیاک لازم است بدانند که با رعایت برنامه غذایی و حذف کامل غلات غیرمجاز ذکر شده به طور کامل بهبود می;یابند ولیکن باید تا پایان عمر در پرهیز کامل از چنین غلاتی بوده و برنامه غذایی مناسب خویش را رعایت نمایند.
این مطالب جهت کمک به افرادی که نیازمند به رعایت رژیم فاقد گلوتن می;باشند تهیه شده است، در این جزوه غذاهای اصلی که شما می;توانید از آنها استفاده کنید و همچنین غذاهایی که مجاز به استفاده از آنها نیستید ذکر شده است، در انتهای آن نیز طرز تهیة نان و یک نوع شیرینی فاقد گلوتن شرح داده شده است.
آنچه مبتلایان به سلیاک باید در مورد تغذیة خود بدانند
رژیم غذایی در بیماران مبتلا به سلیاک بسته به شدت بیماری از لحاظ پرهیز و نحوة استفاده سایر مواد غذایی متفاوت بوده و فرد باید همواره مورد پیگیری تغذیه;ای نزد مشاوران تغذیه قرارگرفته و از لحاظ کفایت انرژی و مواد مغذی موجود در برنامة غذایی خود توسط مشاوران تغذیه اطمینان حاصل نماید. این افراد نیاز به انرژی مناسب براساس نیازهای شخصی خود داشته و باید از برنامه غذایی با پروتیین بالا (به میزان 100 تا 120 گرم روزانه برای بالغین و 3 تا 4 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برای کودکان) برخوردار باشند. همچنین مایع بصورت روزانه توصیه می;شود که مشاور تغذیه با توجه به وضعیت جسمانی بیمار به تدریج چربی رژیم غذایی به میزان بیشتری در نظر می;گیرد.
فرد مبتلا به سلیاک لازم است بداند که نسبت به پروتیین کلیة غلاتی که بطور معمول از آنها نان تهیه می;شود نظیر گندم، جو، جوی سیاه و چاودار، عدم تحمل دارد. لذا به هیچ وجه مجاز به مصرف چنین غلاتی نمی;باشد مانند انواع نانهای معمولی، ماکارونی و اسپاگتی، انواع کیک و بیسکویت;های معمولی و انواع کلوچه ها، همچنین مصرف کلیه محصولات غذایی که در تهیة آنها از اینگونه غلات استفاده شده است، ممنوع می;باشد مانند سوسیس، کالباس و سوپهای آماده، حتی اگر مشکوک به استفاده از آرد این غلات در تهیه و پخت برخی از غذاها می;باشد، باید از آنها استفاده ننماید بنابراین سوپهای آماده و سس;هایی که در رستورانها عرضه می;شوند و حتی سبزیجات پخته شده در رستورانها ممنوع می;باشد.
بهتر است در هنگام خرید خوراکی;ها به مواد غذایی مورد استفاده درتهیه آنها دقت نموده و آنهایی را که شامل غلات و آردهای ممنوعه هستند، استفاده نکنید.
غذاهایی که حاوی گلوتن می;باشد و باید از آنها پرهیز کرد:
▪ تمام غذاهایی که معمولاً; حاوی گندم و جو، جو دوسر و گندم سیاه یا چاودار و آرد آنها.
▪ انواع نان;های معمولی، نان خشک، بیسکویت، باگت، نان سفید و سیاه.
▪ کلیه گوشت;های کنسرو شده، سوسیس، کالباس، کتلت، کباب کوبیده رستورانها، شنیسل گوشت و مرغ، ماکارونی، رشته;فرنگی، غذاهای حاوی جو، شوربا، فرنی، با آردهای فوق.
▪ سس سفید و سس گوجه فرنگی، نشاسته گندم.
▪ قهوه فوری، نسکافه، شیر شکلات، نشاسته گندم.
▪ کلیه شیرینی;های تهیه شده با آرد گندم، گز، سوهان، حلوا، ترحلوا، شکلات و بعضی از انواع آب نبات، کمپوت و انواع مواد غذایی کنسرو شده و کلیه غذاهایی که با آرد غیرمجاز تهیه شود.
▪ چیپس سیب زمینی، کشک، مارگارین، سرکه سفید، سس;های آماده.
▪ شکر قهوه;ای، آجیل بو;داده، دارچین.
▪ ویفرها و انواع بیسکویت.
ـ نکته: بهتر است در ماههای ابتدایی رعایت رژیم فاقد گلوتن از مصرف شیر و فرآورده;های حاوی شیر جلوگیری کرد.
هرگاه به غذایی مشکوک بودید بهتر است مصرف نکنید.
ـ نکته: در صورتی که فرد مبتلا دچار اسهال می;باشد، مصرف شیر برای دو ماه اول درمان ممنوع می;باشد و بجای استفاده از شیر، فرد می;تواند از ماست جهت تأ;مین نیازهای مواد معدنی و پروتیینی خود استفاده نماید و پس از رفع و بهبود اسهال می;توان از شیر به تدریج در برنامه غذایی خود استفاده نماید.
چون در مبتلایان به سلیاک کمبود اسیدفولیک، آهن، ویتامین B12 و نیز کلسیم شایع می;باشد. رژیم غذایی این افراد باید از نظر دارا بودن چنین مواد معدنی و ویتامین;هایی غنی باشد و در صورت لزوم از قرص آهن، اسید فولیک و مولتی ویتامین استفاده شود.
نمونه;ای از رژیم فاقد گلوتن که بیمار مبتلا به سلیاک می;تواند از آنها استفاده نماید:
1) آشامیدنیها:
چای، آب، شیر بدون چربی و یا کم چربی، نوشابه;های غیرالکلی
2) نان;ها، غلات و حبوبات:
نان ذرت یا تهیه شده با آرد ذرت، بلال، سیب;زمینی، برنج، عدس، لوبیای قرمز و در حالت بهبود انواع حبوبات بصورت کامل (افراد مبتلابه سلیاک می;توانند از ذرت و یا آرد برنج، انواع شیرینی;ها و رشته را تهیه نموده و مصرف کنند که در پایان طرز تهیه 2 مورد از آنها شرح گردیده است.)
3) پنیر و تخم مرغ:
پنیر کم چرب و پاستوریزه، تخم مرغ به هر شکل
4) دسرها:
میوه، بستنی خانگی، ژلاتین ساده یا با میوه، دسرهای تهیه شده با آرد ذرت
5) میوه و سبزی:
میوه بصورت پخته و تازه در صورت تحمل و طبق توصیه مشاور تغذیه و نیز سبزی;های پخته یا کنسرو شده (آلو، گوجه، عصارة آنها و میوه;ها با پوست و هسته در ابتدا توصیه نمی;شوند)
6) گوشت;ها:
انواع گوشت;های بی;چربی، کم چربی بصورت کباب شده یا بخارپز، ماهی و مرغ
7) سوپها:
انواع سوپ;های تهیه شده با آرد ذرت یا برنج و فرنی با آرد برنج
8) شیرینی;ها:
انواع شیرینی;های تهیه شده از سیب زمینی، آرد برنج و ذرت، عسل، مربا، مارمالاد، شکر و شربت;ها
9) آجیل;جات:
بادام، پسته، گردو، فندق، آفتاب;گردان و بطور کلی تمام آنها در صورت عدم بروز اسهال و تحت نظر مشاور تغذیه
10) روغن:
روغن ذرت، روغن زیتون، آفتاب;گردان، روغن بادام زمینی، روغن مایع
ـ نکته: درمیان انواع تنقلاتی که از غلات تهیه شده;اند، برشتوک به دلیل اینکه از ذرت تهیه شده است، مجاز می;باشد و چیپس در صورتی که از آرد غلات ممنوعه عاری باشد نیز مجاز می;باشد. لازم به ذکر است که خمیردندانCrest فاقد گلوتن می;باشد.
● طرز تهیة شیرینی ذرت:
آرد ذرت به میزان 110 گرم، شکر 100 گرم به صورت پودر شده، تخم مرغ 3 عدد، وانیل به میزان کم در صورتی;که از عدم وجود غلات ممنوعه در آن مطمین باشید و یا پوست لیموترش پودر شده یا رنده شده بجای وانیل سفیده تخم مرغ را با نصف شکر خوب هم می;زنیم. بعد زردة تخم مرغ را با نصف شکر خوب هم می;زنیم. سپس هر دو را کاملاً; با هم مخلوط می;کنیم و کم;کم آرد ذرت را به آن اضافه کرده و مخلوط می;کنیم. آنگاه قالب حاوی مخلوط حاصل را در طبقة وسط فر با درجة حرارت 175 درجه سانتیگراد به مدت 20 دقیقه قرار می;دهیم. پس از این مدت شیرینی ذرت به دست آمده آماده مصرف می;باشد.
● طرز تهیة نان ذرت و برنج:
شیر گرم 200 سی;سی، تخم مرغ 1 عدد، آرد برنج 375 گرم، بلغور ذرت 75 گرم
(باید توجه داشته باشید که بلغور ذرت زرد رنگ است که از آن باید در تهیة این نوع نان استفاده شود زیرا در بازار آرد ذرت نیز وجود دارد که به رنگ سفید می;باشد و برخی از فروشندگان به آن نیز بلغور ذرت می;گویند و آنرا به جای بلغور ذرت می;فروشند)، شکر یا پودر قند 1 قاشق مرباخوری، نمک 1 قاشق مرباخوری، پودر خمیر ترش از نوع ریز 7 گرم (1 قاشق سوپخوری)، کره نرم شده 40 گرم (3 قاشق سوپخوری)، زرده تخم مرغ و کنجد در صورت تمایل جهت تزیین روی کیک.
آرد برنج و بلغور ذرت را با پودر قند یا شکر و نمک خوب مخلوط می;کنیم. کم;کم کره نرم شده را به آن اضافه می;کنیم و ضمن اضافه کردن آنرا خوب هم می;زنیم (مخلوط الف) از طرف دیگر تخم مرغ را داخل بقیه آب گرم باقیمانده ریخته و کاملاً; هم زده و مخلوط می;کنیم (مخلوط ب). مخلوط تخم مرغ و آب گرم (مخلوط ب) را به مخلوط تهیه شده قبلی (مخلوط الف) اضافه می;کنیم و به خوبی هم می زنیم. بعد کم کم آرد برنج را به آن اضافه نموده و ضمن اضافه کردن با هم;زدن آنرا با خمیر تهیه شده مخلوط می;کنیم و پس از مخلوط شدن کامل آنها شیر را نیز به تدریج به آن اضافه نموده و با قاشق به خوبی هم می;زنیم تا خمیر مورد نظر حاصل شود. کمی آرد برنج را روی قالب شیرینی بزرگی ریخته و سطح آنرا صاف می;کنیم و سپس خمیر به دست آمده را روی قالب شیرینی پخش می;کنیم و قالب شیرینی را در فر با حرارت 200 درجه سانتیگراد به مدت 30 دقیقه قرار می;دهیم تا روی نان طلایی شود. پس از طلایی شدن روی نان آن را از فر بیرون آورده و استفاده می;کنیم.
در صورت تمایل به تزیین نان مورد نظر، قبل از قرار دادن خمیر در فر روی سطح آنرا کمی با زرده تخم مرغ و کنجد، بصورت یک لایه نازک تزیین می;کنیم سپس در فر با همان درجة حرارت و زمان قرار می;دهیم.
پزشکان بدون مرز