بیماری MS چیست ؟

● شرح بیماری

M.S از بیماریهای شایع سیستم عصبی مرکزی در انسان و یک بیماری خود ایمنی است. این بیماری به صورت مزمن خود را نشان می دهد. M.S اغلب ، بالغین جوان را مبتلا می سازد و در جنس مؤ;نث دو تا سه برابر بیشتر رخ می دهد. در M.S میلین راههای عصبی دچار تخریب می شود. مشخصه این بیماری ، متعدد بودن ضایعات از نظر زمانی و مکانی و رخداد علایم به صورت رفت و برگشتی است. یعنی یک علامت عصبی پس از مدتی بهبود یافته و در زمان دیگر همان علامت یا علایم دیگری مجدداً; رخ می دهند. علایم هر حمله بهبودی نسبی یافته، ولی ممکن است عودهای مکرر بیماری سبب ناتوانی تدریجی بیمار گردد.

در M.S علایم بالینی بستگی به محل و وسعت ضایعه دارد و تخریب میلین معمولاً; در نواحی خاصی نظیر عصب بینایی ، ساقة مغز ، مخچه و ماده سفید نیمکره های مغز منجر به بروز مجموعه ای از علایم بالینی به صورت تاری دید ناگهانی ، ناتوانی در حرکت اندامها ، عدم تعادل ، دوبینی و اختلالات حسی به صورت احساس خواب رفتگی در اندامها و علایم متنوع دیگر می گردد. سیر علایم بالینی بیماری M.S در هر بیماری متفاوت بوده و می تواند به صورت یک بیماری کاملاً; خوش خیم رخ دهد و بیمار سالها عاری از علایم عصبی باشد و یا اینکه یک حالت پیشرونده سریع در علایم بالینی همراه با ناتوانی اتفاق می افتد.

● دلایل بیماری

هنوز علت این بیماری مهلک شناخته نشده است! محققان معتقدند که شاید عوامل ارثی ، تغذیه ای و محیطی در آن دخیل باشند. اما نظریه هایی برای پیدایش MS ارایه شده است. قابل قبولترین تیوری در مورد علت بیماری M.S را یک مکانیسم خود ایمنی می دانند، به این نحو که یک فاکتور محیطی نظیر عفونتهای ویروسی سبب تحریک سیستم ایمنی بدن و تشکیل آنتی بادی بر علیه میلین بافت عصبی شده، در نتیجه میلین اعصاب از بین رفته و منجر به بروز علایم عصبی می شود.

فاکتورهای ژنتیکی در مستعد نمودن فرد جهت ابتلا به این بیماری می توانند مؤ;ثر باشند. بالاترین شیوع M.S در نژاد سفید پوست می باشد و این بیماری در نژاد زرد و سیاه شیوع کمتری دارد. این بیماری در ساکنین مناطق اطراف ناحیه استوا بندرت دیده می شود، در حالی که با افزایش فاصله از خط استوا و در مناطق معتدله شمالی و جنوبی ، نظیر آمریکا ، کانادا ، اروپای شمالی و استرالیا ، شیوع این بیماری بیشتر می شود. مهاجرت به مناطق با شیوع کم قبل از 15 سالگی خطر ابتلا به بیماری M.S را کاهش می دهد.

افرادی که در نیمکره شمالی کره زمین در ماه اردیبهشت به دنیا می آیند با احتمال بیشتری به بیماری مولتیپل اسکلروز مبتلا می شوند. دانشمندان نتوانسته اند ارتباط بین MS و ماه تولد را شرح دهند ولی اینطور تصور می نمایند که این نتایج می تواند با تابش خورشید و مقدار ویتامین D مادر که رشد جنین را تحت تاثیر قرار می دهد مرتبط باشد. چون در نیمکره شمالی در این ماه مقدار تابش خورشید کم است و مقدار کمی از ویتامین D در بدن افراد ساخته می شود.

● شیوع MS

وقوع M.S در دوران کودکی نادر است، اما بعداً; به سرعت شیوع آن افزایش می یابد تا در حوالی 30 سالگی به حداکثر می رسد و همچنان شیوع آن تا دهة چهارم عمر بالا می ماند و سپس سریعاً; کاهش می یابد به طوری که M.S پس از 60 سال ، به ندرت رخ می دهد. به دلیل فاکتورهای هورمونی و سیستم ایمنی بروز بیماری M.S در زنان 2 تا3 برابر مردان است. معمولاً; M.S در طبقات اجتماعی- اقتصادی بالا بیشتر دیده می شود.

● علایم بالینی بیماری

در ابتدا بیمار تقریبا" هیچگونه علایم پزشکی ندارد، اما پس از گذشت چند سال ، بیماری بروز می کند. علایم عصبی در بیماری M.S به دلیل درگیری قسمتهای مختلف دستگاه عصبی مرکزی (CNS) متنوع می باشد. به خاطر ماهیت بیماری و درگیری قسمتهای مختلف سیستم عصبی و نیز دخالت عوامل جغرافیایی در چگونگی تظاهر بیماری ، علایم و بویژه اولین علامت شروع بیماری متنوع و شدت آن نیز متغیر خواهد بود، بنابراین در بیماری M.S هیچگاه یک فرم کلاسیک و ثابت و مشخص نمی توان یافت. چون در M.S عصب بینایی ، ساقه مغز ، مخچه و نخاع بیشتر درگیر می شوند، تظاهرات بالینی ناشی از ضایعات در این قسمتها می باشد.

شایعترین علایم در شروع بیماری عبارتند از: ضعف دستگاه حرکتی ، احساس درد سوزنی ، اختلال در دید ، کاهش یا تاری دید ناگهانی در یک چشم (نوریت اپتیک) ، دوبینی ، حرکت غیرارادی چشم ، اختلال در فهم کلمات ، لرزش ، اختلال در حسهای عمقی و از دست دادن تعادل ، فلج قسمتی از اندام تحتانی و تغییر در پاسخهای عاطفی ، احساس گرفتگی و گزگز یا عدم تعادل یک اندام ، اختلال عملکرد مثانه به صورت فوریت یا تأ;خیر در شروع ادرار. این علایم غالبا گذرا بوده و طی چند روز تا چند هفته از بین می روند، ولی با گذشت زمان این علایم ممکن است مستقر و ثابت شده و بیمار گاهی دچار مشکلات گفتاری ، شناختی و خلقی و حافظه ای می گردد.

پیشرفت حاد و سریع در این بیماری به ندرت دیده می شود و در بیشتر مبتلایان سیر بیماری خوش خیم بوده و علایم آنقدر خفیف هستند که حتی به پزشک هم مراجعه نمی کنند.

● سیر و تحولات بیماری

بیماری MS در مرحله اولیه عود با بهبودی کامل یا تقریبا کامل همراه است.بین نخستین حمله و بروز علایم عصبی بعدی ممکن است ماهها تا سالها فاصله وجود داشته باشد، پس از گذشتن این دوره علایم جدیدی بروز می نماید و یا علایم قبلی عود کرده، پیشرفت می نماید. احتمال عود بیماری پس از عفونت و در زنان حدودا در سه ماه اول پس از زایمان بیشتر است. در بعضی بیماران با گذشت زمان و پس از چندین حمله عود و بهبودی ناقص ، بیمار تدریجاً; دچار ضعف حرکتی اندامها ، سفتی عضلانی ، اختلال حسی ، عدم تعادل در راه رفتن و مشکلات ادراری ممکن است به درجات مختلفی ناتوان گردد. معمولا" بیمار تا حدود 30 سال پس از شروع بیماری زنده می ماند و عده کمی در همان ابتدا تلف می شوند.

سیر این بیماری اشکال متعددی دارد و اغلب بیماران دچار حملات تشدید و تخفیف علایم شده و بین حملات هیچ علامتی ندارند. عده دیگری دچار نوع مزمن و پیشرونده مولتیپل اسکلروز شده و با گذشت زمان بر شدت علایم آنها افزوده می شود. بر این اساس بیماری M.S دارای سه نوع سیر است که عبارتند از:

1) عود کننده- بهبود یابنده که در این حالت در بین حملات پیشرفتی در بیماری رخ نمی دهد،

2) پیشرونده ثانویه: که با پیشرفت تدریجی پس از یک دوره عود و بهبود اولیه مشخص می گردد

3) پیشرونده اولیه که در آن ناتوانی از آغاز به صورت تدریجی پیشرفت می نماید.

● روشهای تشخیص بیماری

ممکن است در شروع بیماری M.S ، تشخیص نامشخص باشد اما به تدریج که میلین اعصاب از بین می رود و یا بیماری عود می کند، تشخیص بیماری کامل می شود. از بین رفتن و تحلیل رفتن مغز با MRI قابل تشخیص است. علت اصلی به تأ;خیر افتادن تشخیص ، دوره پنهانی طولانی بیماری است که حدود 1 تا 10 سال یا بیشتر طول می کشد.

تشخیص بیماری M.S بر اساس علایم بالینی و سیر بیماری و وجود سابقه تشدید و تخفیف علایم ، یافته های معاینه عصبی و بررسیهای آزمایشگاهی نظیر بررسی مایع مغزی نخاعی ، پتانسیلهای فراخوانده بینایی (VEP) و تصویرنگاری سیستم عصبی مرکزی با MRI انجام می شود. در مبتلایان به M.S بررسی الکتروفورز پروتیین های مایع مغزی نخاعی (CSF) نشان دهندة وجود نوارهای مشخص در منطقه ایمونوگلوبولینی IgG تحت نام نوارهای اولیگوکلونال باند است. پتانسیل فراخوانده بینایی (VEP) طولانی می شود و ام.آر.آی (MRI) ضایعات مربوط به آسیب میلین را در مغز ، ساقه مغز ، مخچه و یا نخاع که به صورت ضایعات گرد با حدود مشخص با اندازة از چند میلیمتر تا چند سانتیمتر می باشند را نشان می دهد.

● درمان M.S

با وجود مطالعات و پژوهشهای مدرن ، هنوز علت واقعی بیماری مشخص نشده و در نتیجه هنوز یک درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. ولی با تدوین و پیگیری یک برنامه درمانی خاص و استفاده از دارو درمانی های جدید و تکنیکهای توانبخشی می توان علایم بیماری را تسکین داد, پیشرفت آن را کندتر کرد، با حمایت وضعیت کنونی تواناییهای شخص را حفظ نموده و ارتقاء بخشید.

● درمان دارویی

درمان در مرحله وقوع علایم حاد و شدید: شامل کورتیکواسترویید تزریقی به مدت 5 روز می باشد، که بهبود حملات حاد بیماری را تسریع می کند.

درمان پیشگیری کننده از بروز حملات M.S: که در نوع عود کننده بیماری استفاده می شود، شامل تجویز اینترفرون بتا (که به دو شکل تزریق عضلانی هفتگی و یا تزریق زیر جلدی یک روز در میان است.) ، گلاتیرامر استات ، تجویز ایمونوگلوبولین وریدی یا IVIg و تعویض پلاسما است.

درمان های علامتی: هدف از درمانهای علامتی کاهش علایم ناتوان کننده بیماری به منظور زندگی بهتر بیماران است. مثلا سفتی عضلانی با باکلوفن ، خستگی بیمار با آمانتادین و درد و گزگز شدن اندامها با کاربامازپین ، لرزش بیمار با کلونازپام و اختلال عملکرد مثانه با اکسی بوتینین و افسردگی بیماران با فلوکستین تسکین پیدا می کنند.

در موارد M.S با فرم مزمن پیشرونده داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی نظیر آزاتیوپرین ، سیکلوفسفامید و متوتروکسات ممکن است موجب کاهش سرعت پیشرفت بیماری شوند.

● ورزش و فیزیوتراپی

ورزش و درمان فیزیکی در درمان این بیماران نقش مهمی دارند. تحرک جسمی ، ورزشهای هماهنگ و انبساط عضلات به تقویت نیروی عضلانی در بیماران MS کمک می کند. مبتلایان به M.S بایستی بر اساس تواناییهای خویش یک برنامه ورزشی مناسب انتخاب کنند. از آنجا که خستگی سبب تشدید حملات و علایم بیماری می شود، بنابراین بایستی ورزشهای سبکتر انتخاب شود و از محیط گرم اجتناب شود.

● پیشگیری از پیشرفت MS

اکثر افراد مبتلا به MS زندگی طبیعی ، کامل و فعالی با کمک روشهای درمانی و حمایتهای اجتماعی و خانوادگی خواهند داشت. شناسایی و کنترل به موقع علایم بیماری از شدت و سرعت پیشرفت آنها می کاهد. در ضمن حمایتهای اجتماعی و خانوادگی صحیح و مناسب از بیمار MS در تخفیف علایم و عوارض ناشی از بیماری و حفظ تواناییهای فرد در سطح مطلوب بسیار موثر هستند و یک خانواده خوب هرگز اجازه نمی دهد بیمارش تسلیم MS شود، در عین حال با توجه و حمایت بیش از حد ، توانایی او را محدود نخواهد کرد.

تا جایی که ممکن است باید از استرسهای عاطفی و جسمی و قرار گرفتن در گرما پرهیز کرد زیرا افزایش درجه حرارت بدن ، خستگی و استرس سبب تشدید گذرای علایم می شوند. باعث بدتر شدن علایم می شود.

رژیم غذایی صحیح و متعادل نقش مثبتی در جلوگیری از پیشرفت M.S دارد. بیمار مبتلا به M.S بهتر است از رژیم با چربی حیوانی کم و دارای چربیهای غیراشباع و روغنهای گیاهی و رژیم حاوی اسید لینولییک استفاده کنند.

● فعالیتهای شغلی و ادامه تحصیلات در M.S

بستگی به تواناییهای جسمی و ذهنی بیمار دارد. از آنجا که فعالیت فیزیکی شدید و خستگی مفرط و نیز استرسهای روحی می تواند در تشدید علایم مؤ;ثر باشند، بیمار باید یک برنامه کاری منظم داشته باشد.

● ازدواج و بیماری M.S

مبتلایان به M.S خصوصاً; انواع خوش خیم آن و مواردی که ناتواناییهای حرکتی- تعادلی بارزی نداشته باشد می توانند جهت تشکیل خانواده و ازدواج اقدام نمایند.

● حاملگی ، شیردهی و M.S

از آنجا که M.S بطور شایع در سنین 20 تا 40 سالگی و بیشتر در زنان رخ می دهند. این سوال که آیا حاملگی بر روی سیر بیماری M.S اثر دارد، اهمیت می یابد. در این مورد باید گفت که خطر وقوع حمله M.S در طی 9 ماه حاملگی کمتر است. حاملگی بر سیر بیماری M.S معمولاً; تأ;ثیری نداشته ولی میزان عود در سه ماه نخست پس از زایمان شایعتر است. شیردهی ، در صورتی که بیمار از اینترفرون یا داروهای سرکوب کننده ایمنی استفاده نکند، بلامانع می باشد.

● نقش حمایت های روحی در بیماران M.S

از آنجایی که بیماری M.S یک بیماری مزمن با سیر غیر قابل پیش بینی است، بیمار نیاز به حمایت های روحی- روانی از طرف همسر ، خانواده ، دوستان و اجتماع می باشد. فرد مبتلا به M.S باید بداند که با انطباق با بیماری و سازگاری با شرایط جسمی می تواند همچنان فرد مؤ;ثر و کارآمدی باشد. از آنجا که استرسهای روحی در شروع و تشدید علایم نقش بسیار قوی دارند، خود بیمار و خانواده او بایستی از این نظر پیشگیریهای لازم را تا آنجا که ممکن است به عمل آورند