بار بیماری ها، تاریخچه و نتیجه

هنگامی که کتاب سازمان جهانی بهداشت در سال 2000 در قالب بار بیماری ها منتشر شد، شاید نخستین باری بود که مساله مدیریت سلامت در کشور مطرح شد و سیاست گذاران حوزه سلامت پی به فقر اطلاعاتی خود در این زمینه بردند. از این رو معاونت سلامت وزارت بهداشت در سال 1380 تصمیم گرفت تا تحقیقات و اطلاعات موجود در کشور را جمع آوری کرده و از آنها برای شکل دهی بحث بار بیماری ها در کشور استفاده نماید. منظور از بار بیماری ها، جایگاهی است که یک بیماری و یا عامل خطر بیماری در کشور دارد که براساس آن سال های عمر

از دست رفته افراد به دلیل مرگ زودرس و یا سال هایی که فرد به دلیل بیماری در ناتوانی زندگی می کند محاسبه می شود. مجموعه این دو فاکتور تحت عنوان Daly مبنایی است برای تعیین جایگاه و رده بندی بیماری ها...

هنگامی که در سال 1380 به عنوان مسوول سلامت در جستجوی گروه های مختلفی برای انجام تحقیقات در این زمینه بودم، گروه باتجربه ای برای تعیین بار بیماری ها در کشور وجود نداشت اما این موضوع نه تنها باعث حذف صورت مساله نشد بلکه برای نخستین بار در کشور بحث ثبت مرگ شکل گرفت. ثبت مرگ در کشور به عنوان یکی از آیتم های مورد نظر در تعیین مرگ زودرس ناشی از بیماری ها (yll) قدم بزرگی بود که اهمیت ویژه ای داشت.

کم کم تحقیقات مختلف و بزرگی در کشور در حال شکل گیری بود از جمله آنکه تحقیقات مختلفی در خصوص حوادث و سوانح و یا ریزمغذی ها انجام شده بود از این رو سعی شد تا در صورت امکان تمامی تحقیقات را جمع آوری و اصلاح کنیم، تا شاید از این طریق امکان پاسخگویی به اینکه وضعیت بار بیماری ها در کشور چگونه است را به دست آوریم. اما این مساله به راحتی قابل انجام نبود از این رو سعی کردیم تا ساختاری را فراهم کنیم تا پاسخگوی این موضوع علمی در کشور باشد. پس از آن با همکاری اساتیدی همچون دکتر ابوالحسنی و دکتر نقوی که از تجربیات بالایی برخوردار بودند سعی شد تا پروژه شکل علمی به خود بگیرد از این رو تمامی تحقیقات انجام شده در مراکز تحقیقاتی کشور در زمینه میزان بروز، شیوع یا کشندگی بیماری ها جمع آوری و تقریبا از اغلب تحقیقات منطقه ای که از کیفیت مناسبی برخوردار بودند در این زمینه استفاده شد و قدم های اول برای ثبت بار بیماری ها در کشور برداشته شد.

تقریبا در سال 1383 و 84 این مساله به اوج خود رسید اما جمع بندی کتاب ها و چاپ آن تا سال 1386 به طول انجامید و خوشبختانه امروز کتاب بار بیماری ها به عنوان نمادی از همکاری ملی میان تمامی مراکز تحقیقاتی و افراد متخصص کشور با مدیریت و رهبریت معاونت سلامت در وزارت بهداشت در دسترس عموم قرار گرفته اما بار بیماری ها چه کمکی می تواند به سیاستگذاران حوزه سلامت کند؟ در حقیقت مجموعه فاکتورهایی که می تواند به هر دلیلی یک بیمار را ناتوان کند و یا او را زودتر از بین ببرد در قالب بار بیماری ها محاسبه می شوند. لازم به ذکر است که اطلاعات به دست آمده در خصوص بار بیماری ها در کشور، یکی از پیشرفته ترین مطالعات در منطقه بود و تقریبا در هیچ کشوری در منطقه چنین مطالعاتی صورت نگرفته است.

نتایج به دست آمده از این تحقیقات نیز بسیار متفاوت از اغلب کشورهای دنیا بود و مشخص شد که حوادث عمدی و غیرعمدی مهم ترین بار بیماری ها را در کشور بر عهده دارند. منظور از حوادث عمدی و غیرعمدی کلیه حوادثی است که فرد به طور عمد (قتل یا خودکشی) و یا غیرعمد (تصادفات، حوادث کاری و...) دچار ناتوانی و یا مرگ زودرس می شود. اگر چه این فاکتور در زنان دومین بار بیماری ها را تشکیل می داد، اما در مردان و در مجموع زنان و مردان بالاترین رقم در کشور را از آن خود کرد.

اهمیت این مساله از آن جهت است که اگر مدیریت سلامت بخواهد طول عمر مردم را افزایش داده و آنها را از بیماری ها و فاکتورهای خطر دور نگاه دارد، یکی از مهم ترین کارها، کنترل حوادث عمدی و غیرعمدی است.

بیماری های روانی و اختلالات رفتاری با مرگ و میر کمتر و ناتوانی بیشتر دومین عامل در مجموع زنان و مردان در قالب بار بیماری ها بود و شاید قبل از این مطالعه کسی فکر نمی کرد که بیماری های روانی و اختلالات رفتاری دومین جایگاه را در بار بیماری ها داشته باشد. گروه سوم نیز بیماری های قلب عروق بودند که هم از کشندگی بالایی برخوردار بوده و هم اینکه سال های توأ;م با ناتوانی زیادی داشتند. پس از آن بیماری ها و اختلالات مربوط به حوالی تولد است که تمامی عواملی منجر به کاهش طول عمر جنین و یا ناتوانی نوزاد را شامل می شود. این مسأ;له تحت الشعاع متغیرهای اجتماعی است و در حقیقت ریشه در دوره بارداری و چگونگی مراقبت از زنان باردار دارد از این رو شناسایی عوامل خطر و کاهش فاکتورهایی که منجر به بروز مشکل می شوند از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

پس از آن به ترتیب بیماری های اسکلتی، ادراری تناسلی، دستگاه گوارش، مشکلات تنفسی و تغذیه متابولیک قرار گرفته اند و در نهایت دهمین جایگاه بار بیماری ها به سرطان تعلق دارد. شناخت این بیماری ها نخستین قدم در مدیریت است و قدم های بعدی، تصمیم گیری و عملکرد بر مبنای این بیماری هاست که امیدوارم مسوولان حوزه سلامت بتوانند با اطلاعات ارزشمندی که در اختیار دارند پاسخگوی مناسبی برای نیازهای سلامت باشند تا بتوانیم از لحاظ امید به زندگی در میان کشورهای درجه اول قرار گیریم. امیدوارم دولت آینده از اسراف این اطلاعات باارزش جلوگیری کرده و بتواند داده ها را در قالب برنامه های مناسب عملیاتی و اجرایی نماید.