دربند فراموشی

از فراموش کردن نشانی ها و اسم ها آغاز شد و کم کم تا آنجا پیش رفت که پدربزرگ حتی راه بازگشت به خانه را فراموش کرد. نه تنها راه خانه، بلکه کل خانواده و جهان را نیز فراموش کرد. پدربزرگ که تا چند سال پیش دوستان زیادی داشت، حالا تنهای تنهاست. حتی نمی تواند حرف بزند، آلزایمر او را به کام فراموشی کشانید.

به این امید که دیگران او را فراموش نکنند. آلزایمر بیماری فراموش شدگان است، حتی اگر روزی را در سال برای یادآوری آن نامگذاری کنند.

بیماری آلزایمر مشکلی مغزی است. بیماری آلزایمر یک بیماری پیش رونده و تحلیل برنده است که به مغز آسیب می رساند و باعث مرگ سلول ها می شود؛; به طوری که حافظه، ذهن و رفتار فرد را دچار اختلال می کند.

علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما طی این بیماری تغییرات متعددی در مغز بیمار رخ می دهد که باعث کوچک شدن مغز و از بین رفتن سلول های مغزی می شود و به جای آن لکه های مختلف با اشکال خاصی به نام پلاک های پیری می نشیند.

علامت دیگر بیماری وجود کلافه های ظریف مارپیچی شکل در سلول های مغزی است که در نهایت سلول های سالم را از بین می برد. بیشتر افراد بالای 65 سال را تحت تاثیر قرار می دهد. البته افرادی هستند که در سنین 40 یا 50 سالگی هم گرفتار آلزایمر شده اند.

منشاء این بیماری هنوز ناشناخته باقی مانده است و درمان ریشه کن کننده آن هم فعلا در دسترس نیست، اما درمان های موجود قادرند روی مسیر بیماری اثر کنند و کنترل کننده داشته باشند.

● هر 7 ثانیه یک نفر

در حدود 24 میلیون نفر در جهان به بیماری آلزایمر مبتلا هستند و در هر 7 ثانیه یک نفر به بیماری آلزایمر مبتلا می شود. برآورد می شود تا سال 2040 این رقم به 81 میلیون نفر مبتلا خواهد رسید. 70 درصد شیوع این بیماری مربوط به کشورهای در حال توسعه و جهان سومی است.

زنان بیشتر از مردان به آلزایمر مبتلا می شوند و به طور متوسط زنان 5 تا 6 درصد بیش از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

بررسی ها نشان داده اند در حدود 3 - 2 درصد افراد بالای 65 سال دارای نشانه هایی از ابتلا به آلزایمر هستند؛; اما این میزان در افراد 85 ساله به حدود 25 تا50 درصد می رسد.

به زبان ساده تر، احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر پس از سن 65 سالگی هر 5 سال 2 برابر شده و بیماران آلزایمری بالاتر از 85 سال بیشترین میزان افراد مبتلا به آلزایمر را شامل می شوند.

● در ایران

در ایران نیز 5 تا 6 درصد افراد بالای 60 سال جامعه به بیماری آلزایمر مبتلا هستند در سال 75 حدود 182 هزار نفر در کشور مبتلا به آلزایمر بوده اند که این تعداد در حال حاضر، بین 250 تا 300 هزار نفر برآورد می شود. به علت افزایش امید به زندگی، ابتلا به بیماری آلزایمر نیز افزایش یافته است.

در ایران20 میلیون نفر از جمعیت بین سنین 25 تا 65 هستند. به این ترتیب، در 20 سال آینده تمامی آنها به سن سالمندی خواهند رسید که احتمال بروز بیماری آلزایمر نیز افزایش می یابد.

● آغاز فراموشی

شاید ما نام غذایی را که دیشب خورده ایم فراموش کنیم، به خودمان هم بگوییم دارم آلزایمر می گیرم، اما هیچ گاه از روی حواس پرتی با قیچی چای هم نمی زنیم یا با قاشق موی خود را شانه نمی کنیم. کارهای غیرعادی که برای بیماران مبتلا به آلزایمر کاملا عادی است. از دست دادن حافظه در آلزایمر با فراموش کردن معمولی کاملا فرق دارد.

در فرد مبتلا به آلزایمر از دست رفتن حافظه قدیمی باعث ناتوانی در استفاده از دانسته های سابق و تجربیات قبلی می شود به همین علت رفتارهای غیرعادی و ناشی از خامی و بی تجربگی از فرد سر می زند.

فرد معمولا نیازهای خود را از قبیل تشنگی و گرسنگی بسیار فوری می داند و برای رفع آن بدون توجه به ملاحظات اجتماعی و اثراتی که رفتارش بر دیگران دارد، اقدام می کند. با پیشرفت بیماری، فرد بیشتر درونگرا خواهد شد و ارتباطات اجتماعی به مرور محدودتر و با مشکل مواجه می شود.

در این بیماری، فرد انعطاف پذیری و قابلیت انطباق با محیط، مسوولیت ها و شرایط تازه را از دست می دهد و به مرور منزوی و دور از جمع خواهد شد.

این بیماری می تواند بر وضعیت جسمی فرد اثر بگذارد. پیشرفت بیماری بتدریج باعث ضعف قوای جسمانی می شود. این تغییرات بر روند کارهای روزانه شخص مانند غذا خوردن، حمام کردن و لباس پوشیدن اثر می گذارد و شخص بتنهایی قادر به انجام آنها نخواهد بود.

در موارد پیشرفته، بیمار توانایی ارتباط با محیط یا کنترل عملکردهای جسمانی خود را از دست می دهد و با پیشرفت بیشتر بیماری، مراحلی از کاهش هوشیاری، کما و به دنبال آن مرگ رخ می دهد.

● آلزایمر ارثی

سن بالا، سابقه خانوادگی، جنس مونث بودن و سندرم داون، مهم ترین عوامل خطرساز برای آلزایمر هستند. در جمعیت های غربی، خطر ابتلا به آلزایمر برای افراد، 5 درصد است. اگر بیماران، خویشاوند درجه اولی داشته باشند که آلزایمر در او پس از 65 سالگی بروز کرده باشد، خطر نسبی ابتلای آنها 6 - 3 برابر، افزایش می یابد. اگر بیماران خواهر یا برادری مبتلا به آلزایمر پیش از 60 سالگی و نیز یک والد مبتلا باشند، خطر نسبی آنها 7 تا 9 برابر می شود.

این ارقام به زبان ساده به معنای این است که هرچند ارث نقش مهمی در این بیماری بازی می کند، اما تنها 5 تا 10 درصد کل افرادی که دارای بیماری هستند، از طریق انتقال ژن ها به آن مبتلا شده اند.

● هزینه های بالا

مشکل خانواده بیمار مبتلا به آلزایمر تنها فراموشی او نیست هزینه درمان و داروی این بیماران بر حسب مرحله بیماری بین 400 تا 650 هزار تومان در ماه است. این جدای از فردی است که باید دایم مراقب او باشد.

با توجه به هزینه های بالای زندگی بسیاری از خانواده ها توانایی مادی لازم برای نگهداری بیمار آلزایمری را ندارند. به همین علت بیشتر خانواده های مراقب بیماران مبتلا به آلزایمر تحت فشار روحی، روانی ناشی از مشکلات اقتصادی قرار می گیرند.

در کشور ما متاسفانه برای حل مشکلات این بیماران جز وارد کردن چند دارو هیچ اقدام دیگری صورت نگرفته است. از 4 قلم داروی اختصاصی و غیراختصاصی بیماران آلزایمری، فقط یک قلم آن تحت پوشش بیمه است.

● مشکلات مراقبت

نگهداری از بیماران مبتلا به آلزایمر برای خانواده ها کار بسیار مشکلی است. مراقبت کردن از فرد مبتلا به آلزایمر احتیاج به وقت و نیروی بسیار دارد. خانواده باید بتواند علایم فشارهای عصبی بر خود و بیمار را تقلیل دهد و ضربه هایی که در این مسیر بر جسم و عواطف مراقبت کننده وارد می شود را کاهش دهد.

حالات فرد مبتلا به آلزایمر می تواند سریعا تغییر کند و بی هیچ توجیه و دلیلی آرامش به اشک و خشم تبدیل شود. در بیشتر موارد شروع بیماری آلزایمر با سوءظن و بدگمانی نسبت به اطرافیان شروع می شود به این صورت که نسبت های ناروایی (همچون برداشتن وسایل شخصی او که ممکن است اصلا وجود خارجی هم ندارد) را به نزدیکان خود می دهند. به همین دلیل کسی که وظیفه مراقبت و نگهداری این بیماران را به عهده دارد، باید بسیار صبور و با حوصله باشد.

توصیه می شود هیچ گاه بتنهایی وظیفه مراقبت از بیمار مبتلا به آلزایمر را به عهده نگیرید. از دیگران درخواست کمک کنید تا بتوانید به خود استراحت دهید، حتی اگر بیمار از این مساله احساس رضایت نداشته باشد. با بیمار مبتلا به آلزایمر باید با لحنی آرام و تسکین بخش و کلمات و جملات ساده و کوتاه استفاده کرد.

از صحبت کردن درباره شخص جلوی او بپرهیزید و پیش از شروع به صحبت کردن، توجه کامل بیمار را به خود جلب کنید به همین علت بهتر است هنگام صحبت کردن، رادیو، تلویزیون و دیگر وسایلی را که باعث حواس پرتی می شوند، خاموش کنید و او را با نامش خطاب کنید. اگر بیمار می خواهد با شما ارتباط برقرار کند اما در یافتن کلمات دچار اشکال است، به آرامی سعی کنید کلماتی را که او به دنبالشان است، به وی پیشنهاد کنید.

● نعمت فراموشی

همه آلزایمر را مصیبت نمی دانند و برخی جور دیگری آن را می بینند. وقتی بیماری خفیف است و فقط فرد را از حال امروز جدا می کند، از دید برخی چندان هم بد نیست. مادری که دیگر فرزندانش هر یک به سوی سرنوشت خود رفته اند و او را تنها گذاشته اند اگر به یاد نداشته باشد فرزندی دارد سبک تر است.

اگر پیری را با عقل سالم نبیند و با آلزایمر به آرامی در دنیای خود فرو رود بخوابد و دیگر بیدار نشود، چندان هم بد نیست. اگر با ذهنی سالم خاطرات عمر را مرور کند و افسوس های فراوان را به یاد بیاورد، بیشتر ناراحت می شود؛; اما آلزایمر نعمت فراموشی به او می دهد.

البته تمام اینها تنها یک دیدگاه است و هیچ گاه نمی توان درباره بیماری ای که هیچ بیماری تجربه آن را ثبت نمی کند قضاوت کرد.

● پیشگیری

درمان آلزایمر بسیار سخت و به تعبیری غیرممکن است. اما تنها با چندین تغییر ساده در الگوی زندگی می توان بروز بیماری آلزایمر را به تعویق انداخت.

نخستین اقدام مفید در همین صفحه روزنامه وجود دارد. بله، جدول حل کنید. حتما نباید برای افزایش فعالیت مغزی تان، دنبال روش های سخت و صرف هزینه زیاد باشید. با جدول حل کردن یا مطالعه مقالات چالش برانگیز می توانید سلول های خاکستری مغز خود را به شکلی موثر فعال کنید.

بد نیست بدانید افرادی که در هفته 4 روز جدول حل می کنند کمتر از کسانی که در هفته یک جدول حل می کنند دچار آلزایمر می شوند.

دومین اقدام مهم، متناسب نگه داشتن بدن است. بله عقل سالم در بدن سالم است. ورزش کردن به طور منظم می تواند خطر ابتلا به آلزایمر را تا 50 درصد کاهش دهد. ورزش منظم، تغذیه سالم و کنترل فشار خون تنها برای قلب مفید نیست، بلکه مغز را نیز سالم نگاه می دارد.

داشتن روابط اجتماعی با دوستان و خانواده، سومین اقدام موثر برای حفاظت مغز از خطر زوال عقلی است.

چهارمین اقدام مفید، رژیم غذایی سالم است. رژیم غذایی سرشار از سبزی ها و همچنین ماهی بهترین راهکار برای افرادی است که می خواهند رژیمی را دنبال کنند که به آنها در کاهش احتمال بروز زوال عقل و آلزایمر کمک کند.

مصرف منظم داروهای مسکن مانند آسپرین، خطر ابتلا به آلزایمر را در مبتلایان به آرتریت کاهش می دهد؛; البته این شیوه روشی موثر برای کاهش خطر بروز آلزایمر در همه افراد نیست. این داروها می توانند عوارض جانبی خطرناکی مانند مشکلات کلیوی و کبدی و نیز بروز زخم های معده را در پی داشته باشند. به هر حال در برخی افراد به عنوان پنجمین توصیه می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

ششمین اقدام مفید، اجتناب از مصرف مواد مخدر است. مواد مخدر مثل قرص های اکستازی می توانند آسیب های طولانی مدتی روی مغز بر جای بگذارند و مشکلاتی برای یادگیری و حافظه به وجود بیاورند و حتی باعث اختلال مشاعر و زوال عقل در آینده شوند.

به عنوان هفتمین اقدام مفید، مصرف 2 ماده غذایی را مد نظر قرار دهید. سیب و زردچوبه دشمنان آلزایمر هستند. خوردن روزی 2 لیوان آب سیب یا 3 عدد سیب بسیار به شما کمک می کند. از طرف دیگر، زردچوبه در درمان و پیشگیری از بیماری آلزایمر موثر است.

محققان دریافتند زردچوبه پروتیینی را که موجب ایجاد این بیماری می شود در مغز موش ها تجزیه می کند و از رسوب آن که سبب تخریب بافت مغز می شود، جلوگیری می کند.

هشتمین اقدام مفید، استفاده از ویتامین هاست. افرادی که در برنامه غذایی خود از ویتامین های E و C استفاده می کنند، کمتر به این بیماری مبتلا می شوند.نهمین اقدام، آموختن یک زبان دیگر است. مطالعات نشان داده است در افرادی که بیشتر عمر خود را با 2 زبان می گذرانند، آلزایمر کمتر دیده می شود.

و دهمین اقدام سودمند، خودداری از مصرف دخانیات است. محققان می گویند افراد سیگاری، بیشتر از دیگران احتمال دارد دچار اختلال زوال عقل یا آلزایمر شوند. کسانی که ژن زمینه ساز این بیماری را ندارند، با سیگار کشیدن می توانند تا 70 درصد احتمال ابتلای خود را افزایش دهند.